اين نامه امام علي ـ عليه السلام ـ به امام حسن ـ عليه السلام ـ از نامههاي مشهور و معروف ميباشد، اكثر محدثين كه خطبهها ونامههاي آن حضرت را جمعآوري كردهاند، با ذكر سند آن را در تأليفات خود آوردهاند، حتّي برخي از آنها قبل از سيد رضي بودهاند آن را ذكر كردهآند، طبق فرمايش برخي از مراجع بزرگ تقليد، خطبهها و نامههاي نهج البلاغه از طريق امام معصوم نيز نقل شده كه براي نمونه چند مورد از آن ذكر ميشود: 1. مرحوم كليني، در كتاب رسائل متوفاي 328 ق، و هم چنين در كتاب كافي ج 1، ص 89 و 27 و 335 آورده است.
2. حسن بن عبدالله بن سعيد در كتاب زواجر و مواعظ متوفاي قرن 3 هجري.
3. ابن عبدربه در كتاب عقد الفريد، ج 3، ص 155 و 156، متوفاي 328 هجري.
4. ابن شعبة حرّاني، در كتاب تحف العقول، ص 52، 94، متوفاي 380 هجري.
5. شيخ صدوق در كتاب من لايحضره الفقيه، ج 4، ص 375 ـ 380.
و متأخرين هم همه آن را آوردهاند و در تأليفات خود كه خطب و نامههاي آن حضرت را جمع آوري كردهاند احتمال دارد كه امام دو نامه نوشته كه يكي را به امام حسن و ديگري را به محمد حنفيه نوشته باشد.[1]و مرحوم كليني هم دو روايت درباره اين نامه حضرت ـ عليه السلام ـ در كتاب كافي، ج 5، ص 338، ذكر كرده و آورده است كه يكي را امام علي ـ عليه السلام ـ به فرزندشان امام حسن ـ عليه السلام ـ و ديگري را به فرزند ديگرشان محمد بن حنفيه نوشتهاند كه مضمون آنها با اندكي تفاوت يكي ميباشد. علاوه بر اين شيخ صدوق در كتاب من لايحضره الفقيه آن را نقل كرده است.
مرحوم محمد دشتي در كتاب (روشهاي تحقيق در اسناد و مدارك نهج البلاغه)، سه مورد را كه نامة مذكور را ذكر كردهاند آورده است.[2]در نتيجه اسناد و مدارك معتبر تاريخي چنين نشان ميدهد كه اين نامه خطاب به فرزند بزرگ امير المؤمنين امام حسن بن علي ـ عليه السلام ـ ميباشد و هيچ شبههاي در اين مورد وجود ندارد. چون شارحان نهج البلاغه به اتفاق مخاطب نامه را امام حسن دانستهاند و احتمال دارد امام نامهاي را نيز به فرزندان ديگرش مثل امام حسين و محمد حنفيه نوشته باشد. اما نامه مذكور به نام فرزند بزرگ است. ولي محتواي نامه عبارت است از نصايحي كه امام خطاب به امام حسن ـ عليه السلام ـ و ساير فرزندان و نسلهاي بعدي نوشته است، اين نصايح معنوي امام در نامه، ميتواند مورد استفاده تمام انسانها قرار گيرد حتي شما نيز يكي از مخاطبين اين نامه هستيد كه در فرازي از آن امام چنين ميفرمايد: فرزندم در آثار گذشتگان و احوال آنها دقت کن و ببين در کجا زندگي کردند و در کجا و در چه حالي هستند…
معرفي منبع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ نهج البلاغه، چاپ جامعه مدرسين با اسناد و مدارك مراجعه كنيد.
پي نوشت ها:
[1] . محدث بحراني، شرح نهج البلاغه، ج 5، ص 20.
[2] . ر.ك: السيد عبدالزهراء الحسيني الخطيب، مصادر نهج البلاغه و اسانيده، بيروت، منشورات مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، چاپ دوم، 1395ق ـ1975م، ج3، ص307ـ312؛ عبدالله نعمة، مصادر نهج البلاغه، 1392ق ـ 1972م، ص238ـ240؛ دشتي، محمد، روشهاي تحقيق در اسناد و مدارك نهج البلاغه، نشر امام علي(ع)، چاپ اول، 1368ش، ص218ـ219.