بی تردید ماه مبارک رمضان از ایامی است که نسیم‌های رحمت الهی در آن میوزد و هر لحظه از آن، فرصتی است مناسب که اگر به خوبی از آن بهره نگیریم، جز حسرت و ندامت، بهره‌ای نخواهیم داشت.
 
به دست آوردن نگاه صحیح از جایگاه این ماه، نخستین وظیفه انسان مؤمن در ارتباط با این ماه مبارک است. بدین ترتیب انسان مؤمن در آغاز و پیش از انجام هرگونه رفتار و عملی در این ماه، در پی به دست آوردن آگاهی از چیستی ماه رمضان و کسب معرفت لازم درباره مقام، موقعیت و جایگاه آن است؛ آن گونه که امام زین العابدین (علیه السلام) این آگاهی و معرفت را ملتمسانه از پروردگار طلب میکند:
 

اللهم صل علی محمد و آله، و ألهمنا معرفة فضله و إجلال حرمته (1)

زمیه خدای بر محمد و آلش درود فرست و شناخت فضیلت ماه رمضان و بزرگداشت حرمتش را به ما الهام فرما۔ پرسش این است که چرا در نخستین خواسته دعا، الهام معرفت فضل و شرف ماه رمضان مطرح شده است؟ این فراز نیایش یک دستور تربیتی است. بر اساس اصل روانشناختی اگر انسان بخواهد در راهی گام نهد و مسیر صحیح را سپری کند، باید شناخت صحیحی نسبت به آن راه داشته باشد. میزان اهتمام به هر کاری بسته به آن است که آیا این کار چه میزان اهمیت و ارزش دارد؟ به هر میزان اهمیت آن کار بهتر درک شود برای انجام آن جدی‌تر تصمیم گرفته و نیروی خود را به کار بسته و در برابر مشکلات آن ایستادگی می کنیم. باید دید که تا چه اندازه باور کرده ایم که این کار اهمیت دارد. با آغاز ماه رمضان همه وارد این ماه شریف می شویم و از خدا می خواهیم که توفیق انجام وظایف را به ما عنایت کند.
 

[جایگاه ماه مبارک رمضان]

در پرتو شناسایی موقعیت و شناخت جایگاه ماه مبارک رمضان است که انسان مؤمن هنگام حلول آن می تواند استقبال شایسته از آن به عمل آورد. در حقیقت با این شناسایی و شناخت، راه چگونگی برخورد با این ماه و نوع رفتار با آن هموار می گردد. انس بن مالک می گوید: هنگامی که ماه رمضان فرا می رسید، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمود:
 

سبحان الله ما ذا تستقبلون و ما ذا یستقبلکم قالها ثلاث مرات (2)

 منزه است خدا، بنگرید که به استقبال چه می روید و چه به شما روی می‌آورد و این جمله را سه بار تکرار فرمود. در سایه این شناخت است که نقش بی بدیل، تأثیر شگرف و فواید ارزشمند این ماه آشکار میگردد و تلاش و تقلای انسان مؤمن برای شرف یابی به محضر آن، رعایت وظایف و آداب، بهره‌مندی از برکات، کوشش برای نگهداری و از دست نرفتن لحظات و ساعات آن را بر می انگیزد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:
 

و قد دنا رمضان لو یعلم العبد ما فی رمضان لود أن یکون رمضان السنة (3)

اگر بنده از آنچه که در ماه رمضان قرار داده شده آگاهی داشت، با تمام وجود دوست می‌داشت که همه سال ماه رمضان باشد. بنابر این ماه مبارک رمضان، ماه فرصت یابی است؛ فرصتی مناسب برای تطهیر خویش از زشتی‌ها و پلیدی‌ها و آراسته شدن به فضایل انسانی و در نهایت نزدیک شدن به منبع تمام خوبی‌ها و کمالات یعنی خداوند متعال است، اما بهره گیری صحیح و کامل از این فرصت مغتنم، تنها زمانی میسر است که انسان، هم نسبت به این ماه شریف و آنچه باید در آن انجام دهد یا ترک کند، و هم نسبت به شناخت انسان کامل که الگوی حقیقی برای سیر به سوی خداست، معرفتی درست و عمیق داشته باشد.
 
شهید مطهری درباره ویژگی‌های این ماه می‌فرماید: ماه رمضان در سال، اوقات تجدید حیات معنوی و زدودن خاطر از ملال‌ها و کدورت‌های مادی است. به تعبیر دیگر برنامه ماه مبارک رمضان، برنامه انسان سازی است که انسان‌های معیوب در این ماه، خود را تبدیل به انسان‌های سالم، و انسان‌های سالم خود را تبدیل به انسان‌های کامل کنند. برنامه ماه مبارک رمضان، برنامه تزکیه نفس است، برنامه اصلاح معایب و رفع نواقص است، برنامه تسلط عقل و ایمان و اراده بر شهوات نفسانی است، برنامه دعاست، برنامه پرستش حق است، برنامه پرواز به سوی خداست، برنامه ترقی دادن روح است، برنامه رقاء دادن روح است.(4)
 
اگر بنا باشد که ماه مبارک بیاید و انسان سی روز گرسنگی و تشنگی و بی خوابی بکشد و مثلا شب‌ها تا دیروقت بیدار باشد و به این مجلس و آن مجلس برود، و بعد هم عید فطر بیاید و با روز آخر شعبان یک ذره هم فرق نکرده باشد، چنین روزهای برای انسان اثر ندارد…(5)

با مرور برخی از فرصت‌های ماه مبارک رمضان در صدد بیان موقعیت و جایگاه ماه خدا و تبیین بایسته و شایسته‌های این ماه است تا با آگاهی فزونتر، خویش را برای حضور در این ماه آماده ساخته و از لحظات این ماه استفاده نماییم و به خاطر داشته باشیم اندکی غفلت، انسان را به ورطه سقوط کشانده و گاه حسرت ابدی را به همراه خواهد داشت. خداوند متعال در حدیث قدسی به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

 
یا آحمد… واجعل بدنک حیا لاتغفل عنى من یغفل عنى لا أبال بأى واد هلک (6)

زنده نگاه بدار بدن خود را به ذکر من، و غافل از من مباش، زیرا هرکه غافل از من شود، باک ندارم از این که در هر وادی هلاک گردد، و به هر نوع بدبختی و سختی دچار و گرفتار شود.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. سید علیخان مدنی، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سیدالساجدین، ج ۶، ص ۵.
2. صالحی شامی، سبل الهدى والرشاد فی سیرة خیر العباد، ج ۸، ص ۴۰۹
3. بحارالأنوار، ج 43، ص ۳۴۶.
4. یعنی روح و جان را نرم کرده و قساوت را از آن بزداییم (راغب اصفهانی، المفردات، ص ۳۶۱).
5. شهید مطهری، مجموعه آثار، ج ۲۳، ص ۱۰۸.
6. دیلمی، إرشاد القلوب إلى الصواب، ج ۱، ص ۲۰۵.
 
منبع: فرصت‌های از ماه خدا، محمدمهدی فجری، صص 15-11، مؤسسه بوستان کتاب، قم، چاپ أول، 1393