آيا بين خلق وخو وتغذيه ي انسان ها ارتباطي وجود دارد، يا نه؟ پاسخ به اين پرسش، مثبت است. «تغذيه» نقش مهمي دراخلاق و روحيات انسان، ازجمله درغم و شادي، خوش اخلاقي وبد اخلاقي، سخت دلي ورقت قلب، پذيرش دعا وقبولي ساير عبادات و مصونيت از وسوسه هاي شيطاني داردوهمچنين در صفا، سلامت ونورانيت دل اثر مي گذارد.

دلائل تأثير پذيري اخلاق از تغذيه
 

براي اين ادعا، دلائلي را مي توان برشمرد:
1. دليل وجداني
براي ما پيش آمده است که بعد از صرف غذاي مورد علاقه، احساس آرامش ونشاط شده است؛ نيزگاهي اتفاق افتاده است که با شرايط استرس زا مواجه شده ايم که در اين شرايط، ناخود آگاه به سمت مواد خوراکي رفته ايم تا به اين طريق، استرس را از خود دور کنيم. بنابراين هر يک از ما در خود مي يابيم که بين خصلت هاي اخلاقي و تغذيه، ارتباط برقرار است وبهداشت در تغذيه، مي تواند در بهبود اخلاق نقش داشته باشد.
2. دليل تجربي
امروزه دانش تجربي، وابستگي بين تغذيه و خصلت هاي اخلاقي بشر را اثبات نموده است. کارشناسان تغذيه براين باورند که اگر بدن انسان از نظر انواع ومقدار مواد شيميايي وترکيبات طبيعي لازم خود درحد تعادل قرار داشته باشد، خلق ورفتار او متعادل مي شود.
تغذيه نامناسب مي تواند تعادل بدن را به هم بزند؛ از باب نمونه، بسياري از زنان دچار کم خوني هستند، که اين مسأله باعث افسردگي وخستگي زودرس مي شود. يا برخي با کمبود ويتامين هايي مواجه اند، که اين کمبودها روي سيستم عصبي ورفتاري بسيار مؤثر است.
درافرادي که به طور منظم وسروقت غذا نمي خورند، قند خونشان درحال تغيير است وثبات لازم را ندارند واين، بر قدرت تفکر وتمرکز وخلق وخوي تأثير مي گذارد.
به باور دانشمندان، بسياري از پديده هاي اخلاقي به خاطر هورمون هايي است که غده هاي بدن تراوش مي کنند وتراوش غده ها، رابطه ي نزديکي با تغذيه ي انسان دارد؛ از باب نمونه متذکر مي شويم که بر همين اساس، برخي معتقدند گوشت هر حيواني، حاوي صفات آن حيوان است واز طريق غده ها و تراوش ها آن ها دراخلاق کساني که از آن تغذيه مي کنند، اثر مي گذارد. گوشت درندگان، انسان را درنده خو مي کند وگوشت خوک، صفت بي بند وباري جنسي را – که از ويژگي هاي اين حيوان است- به خورنده ي آن منتقل مي سازد.
درمورد تأثير غذا بر سلامت ذهني، رواني واخلاقي افراد، دويست نفر از مردم انگلستان مورد مطالعه قرار گرفتند وبه اين افراد توصيه شد: مصرف غذاهايي را که براي خلق وخو، استرس زا هستند، قطع کنند وهمزمان مقدار غذاهايي را که از ذهن وخلق فرد حمايت مي کنند، افزايش دهند. هشتاد وهشت در صد افرادي که از رژيم هاي غذايي حمايت کننده خلق وخو استفاده کردند، از نظر ذهني ورواني، وضعيت بهتري پيداکردند. بنابراين، تغذيه در رفتار آدمي نقش دارد.
3.دليل ديني
از متون اسلامي( آيات وروايات) به وضوح ديده مي شود که رابطه ي نزديکي ميان تغذيه و روحيات و خلقيات بشر وجود دارد.
آري بين تغذيه وخصلت هاي اخلاقي (مانند: بدخلقي وخوش خلقي، غم و اندوه و افسردگي، رقت قلب وسخت دلي ) وحتي توفيق وقبولي نماز وروزه وعبادات، رابطه اي برقرار است.
اين سخن به اين معنا نيست که تغذيه، علت تمام و کامل براي اخلاق خوب يا بد باشد، بلکه
«تعذيه» يکي از عوامل زمينه ساز اخلاق است؛ هم از نظر نوع غذاها وهم ازنظر مقدار مصرف و حلال و حرام بودن آنها.
اينک به صورت کوتاه وفشرده، بنگريم که در روايات پيامبر (ص) واهل بيت مطهرش درمورد نقش تغديه بر اخلاق ورفتار آدمي، چه رهنمودهايي داده شده است.

گوشت
 

خوردن گوشت، بدخلقي را ذوب ونابود مي کند؛ لذا پيامبر گرامي اسلام (ص) فرمود:
«عليکم باللحم فان اللحم ينمي اللحم و من مضي به اربعون صباحاً لم ياکل اللحم ساء خلقه ومن ساء خلقه فاطعموه اللحم و من اکل شحمه انزلت مثلها من الداء؛(1) برشما باد به خوردن گوشت، چون که گوشت، گوشت مي آورد. هر کس چهل روز بر او بگذرد و در آن فاصله گوشت نخورده باشد، بدخلق خواهد شد. و هر کس بد خلق شد، به او گوشت بخورانيد…»
نيز حضرت فرمود:
«من اتي عليه اربعون يوماً لم ياکل لحماً فليستقرض علي الله تعالي و لياکله؛(2) هر کس چهل روز بر او بگذرد وگوشت نخورده باشد، بايد پول قرض بگيرد وگوشت بخرد وبخورد».
امام علي (ع) فرمود:
«عليکم باللحم فانه ينبت اللحم ومن ترک اللحم اربعين يوماً ساء خلقه؛(3) برشما باد به خوردن گوشت، چون که گوشت، گوشت مي روياند. کسي که چهل روز گوشت نخورد، اخلاق او بد مي شود.»
نيز فرمود:
«کلوا اللحم فانه يصفي اللون ويخمص البطن ويحسن الخلق؛(4) گوشت بخوريد؛ چون که باعث صفا ودرخشندگي رنگ پوست، باريکي شکم وحسن خلق مي گردد».
امام صادق (ع) فرمود:
«اللحم ينبت اللحم ومن ترک اللحم اربعين يوماً ساء خلقه ومن ساء خلقه فاذنوا في اذنه.؛(5)
[گوشت بخوريد، زيرا] گوشت، گوشت مي روياند، وهرکس چهل روز گوشت نخورد، زشت خو مي شود، وهر کس زشت خو شد، درگوش او اذان بگوييد».
بين سخت دلي وزياد گوشت خوردن، ارتباط برقرار است؛ لذا پيامبر(ص) فرمود:
«من اکل اللحم اربعين يوماً صباحاً قسا قلبه ؛(6) هر کس چهل روز پياپي هنگام صبح گوشت بخورد، سخت دل خواهد شد».
از اين روايات به خوبي استفاده مي شود که در «گوشت» ماده اي است که اگر براي مدت طولاني از بدن انسان قطع شود، در روحيات و ويژگي هاي
اخلاقي فرد اثر مي گذارد وکج خلقي وبد اخلاقي به بار مي آورد و همچنين اگر ماده ي مذکور زياد شود، قساوت قلب مي آورد.

گوشت دراج(7)
 

پيامبر (ص) فرمود:
«من سره ان يقل غيظه فلياکل لحم الدراج؛(8) کسي که دوست دارد خشم او کم شود، گوشت دراج بخورد.»
همچنين فرمود:
«من اشتکي فؤاده وکثر غمه فلياکل لحم الدراج؛(9) هر که دل نگران [وبيمار دل] است وغم واندوه فراواني دارد، گوشت دراج بخورد».
نيز فرمود:
«اذا وجد احدکم غماً او کرباً لا يدري ما سببه فلياکل لحم الدراج فانه يسکن عنه ان شاء الله؛(10)
هر گاه يکي ازشما درخود غم و نگراني نداشت، براي رفع آن گوشت دراج بخورد؛ چون که با اين کار وبه خواست خدا – نگراني وناراحتي اش فروکش مي نمايد».

عسل
 

اميرمؤمنان علي (ع) فرمود:
«العسل شفاء من کل داء ولا داء فيه يقل البلغم و يجلو القلب؛(11) عسل، شفاي همه ي بيماري هاست. ودرآن بيماري نيست. عسل، بلغم را مي کاهد و قلب را جلا مي دهد وصفا مي بخشد.

روغن زيتون
 

پيامبر اسلام(ص)فرمود:
«عليکم بالزيت فانه يکشف المره و يذهب البلغم ويشد العصب ويذهب بالضني ويحسن الخلق؛(12)
برشما لازم است که از زيت (روغن زيتون يا هر گونه روغن مايع) استفاده کنيد؛ زيرا صفرا را آشکار وبلغم را از بين مي برد و عصب را تقويت، بيماري را نابود واخلاق انسان را نيکو مي کند.»
نيز فرمود:
«عليکم بالزيت فانه….يطيب النفس ويذهب بالغم؛(13) برشما لازم است که از روغن زيتون استفاده کنيد، زيرا نفس را پاکيزه مي کند واندوه و افسردگي را مي زدايد».
حضرت رسول (ص) در وصيتي به امام علي (ع) فرمود:
«يا علي کل الزيت وادهن به فانه من اکل الزيت وادهن به لم يقربه الشيطان اربعين صباحاً؛(14) اي علي ! روغن زيتون بخور و آن را به خود بمال. هر که روغن زيتون بخورد و و آن را به خود بدن خود بمالد، شيطان تا چهل پگاه به او نزديک نمي گردد».
امام رضا (ع) فرمود:
«نعم الطعام الزيت يطيب النکهه ويذهب بالبلغم ويصفي اللون ويشد العصب ويذهب
بالوصب ويطفي الغضب؛ (15) روغن زيتون، خوب طعامي است که دهان را خوش بو مي کند، بلغم را مي برد، رنگ پوست را درخشنده مي نمايد، عصب را نيرومند وبيماري را نابود مي کند وخشم را فرو مي نشاند».

خرما
 

پيامبراکرم (ص) فرمود:
«اطعموا المراه في شهرها التي تلد فيه التمرفان ولدها يکون حليماً نقيا؛(16) به زن باردار درماهي که در آن وضع حمل مي کند، خرما بخورانيد که فرزند او بردبار وپرهيزکار خواهد شد.»
امام صادق (ع) فرمود:
«من اکل في يوم سبع تمرات عجوه علي الريق من تمر العاليه لم يضره في ذلک اليوم سم ولا سحر ولا شيطان؛(17) هر که در روز، ناشتا هفت دانه خرما – از نوع مرغوبش – بخورد، در آن روز سم و سحر وشيطان به او زيان نمي رساند».

کشمش
 

پيامبر (ص) فرمود:
«عليکم بالزبيب فانه يطفيء المره وياکل البلغم ويصح الجسم ويحسن الخلق ويشد العصب و يذهب بالوصب؛(18) به شما سفارش مي شود به خوردن مويز (کشمش)؛ چون که صفرا را خاموش مي کند، بلغم را مي برد، به بدن سلامتي مي بخشد، خلق را نيکو، عصب را قوي وبيماري را نابود مي کند».
حضرت رسول اعظم(ص) فرمود:
«عليکم بالزبيب فانه يکشف المره ويذهب بالبلغم ويشد العصب ويذهب بالاعياء ويحسن الخلق ويطيب النفس ويذهب بالغم؛(19) به شما سفارش مي شود به خوردن مويز(کشمش) که صفرا را آشکار مي کند، بلغم را مي برد، عصب را نيرومند مي کند، خستگي را مي برد، خلق را نيکو مي کند و نفس را پاکيزه مي دارد واندوه و افسردگي را مي زدايد».
امام علي (ع) فرمود:
«الزبيب يشد القلب ويذهب بالمرض ويطفي الحراره ويطيب النفس … .ويذهب بالغم ويطيب النفس؛(20) کشمش، قلب را تقويت و بيماري را دور مي کند، حرارت را فرو مي نشاند، نفس را پاکيزه مي کند، اندوه و افسردگي را مي زدايد و نفس را پاکيزه مي دارد».

انگور
 

امام صادق (ع) فرمود:
«شکا نبي من الانبياء الي الله عز وجل الغم فامره عز وجل باکل العنب؛(21) يکي از پياميران الهي از اندوه وافسردگي به پيشگاه خداوند شکايت کرد، خداي متعال به او دستور داد که انگور بخورد».

پي نوشت ها :
 

1-بحار الانوار،ج 63، ص 56.
2-وسائل الشيعه، ج17، ص26.
3-عيون اخبار الرضا، ج17، ص41
4-طب النبوي، ابوالعباس مستغفري، ص281.
5-کافي، ج6، ص309؛ من لايحضره الفقيه، ج1، ص299.
6-جامع احاديث شيعه، ج23، ص301.
7-دراج، پرنده اي است شبيه به کبک که گوشت لذيدي دارد.
8-کافي، ج6، ص312.
9-حکم النبي(ص)، ج7، ص272.
10-مکارم الاخلاق، ص161.
11-بحارالانوار، ج63، ص294.
12-عيون اخبار الرضا(ع)، ج2، ص35.
13-همان.
14-مکارم الاخلاق، ص190.
15-همان.
16-همان، ص169.
17-همان،ج168.
18-همان، ص 175.
19-بحار الانوار، ج63، ص151.
20-مکارم الاخلاق، ص175.
21-کافي، ج6، ص351.
 

منبع:نشريه فرهنگ کوثر، شماره83.
ادامه دارد ….
ae