نماز پيامبران قبل از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ چگونه بوده است و به چه نحوي نماز مي‌خوانده‌اند؟

نماز محكم‌ترين رشتة الفت بين بندگان و خداست و واقعيتي است كه خداوند مهربان از باب محبّت از انسان خواسته است و طبق روايات معتبر از ابتداي خلقت انسان، جزء اوامر الهي بوده است و همه پيامبران خدا به نحوي مأمور به انجام آن بوده‌اند.
علي بن ابراهيم قمي در ذيل آيه مباركة « فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ »[1] روايتي را از امام ششم ـ عليه السّلام ـ نقل مي‌كند، و آن اينكه حضرت آدم ـ عليه السّلام ـ پس از اينكه بر اثر نزديك شدن به درخت ممنوعه از آن باغ رانده شد به مدّت چهل شبانه‌روز در كوه صفا واقع در مكّه به خاطر دوري و فراق از محبوب به شدّت مي‌گريست، تا اينكه امين وحي بر او نازل شد؛ آدم ـ عليه السّلام ـ به فرمان فرشتة وحي غسل كرد و احرام بست پس از آن در روز هشتم ذي‌الحجّه به سرزمين مني رفت و دستور گرفت كه شب را در مني بماند. صبح روز نهم به عرفات آمد در حالي كه زبانش مترنم به تلبيه بود. آفتاب عرفات از ظهر مي‌گذشت كه امين وحي به او گفت: از ادامة تلبيه خودداري كن و دو مرتبه خود را به غسل، زينت ده و مشغول نماز عصر شو، پس از نماز خواندن، فرشتة حق به وي گفت: در اين سرزمين بپا خيز، چون برخاست كلمات توبه را به دستور حق به وي تعليم فرمود. آنگاه آدم ـ عليه السّلام ـ به شرف باعظمت توبه پس از اداي فريضة عصر مشرف شد.[2]از اين روايت استفاده مي‌شود كه فرهنگ و آيين آن پيامبر بزرگ داراي نماز بوده است. ولي چگونگي و كيفيت و شرايط و عدد ركعات و اوقات آن برما پوشيده است و دانستن آن هم براي ما چندان لزومي ندارد.
هم چنين روايت شده است كه آدم ابوالبشر ـ عليه السّلام ـ وقتي از دنيا رفت، فرزندانش از جانب حق دستور گرفتند، كه قبل از دفن آدم ـ عليه السّلام ـ بر او نماز بگذارند. فرزند آدم ـ عليه السّلام ـ «هبة الله» به امين وحي گفت: اي فرستادة حق پيش قدم شو، تا بر جنازة اين مرد نماز گذارده شود، فرشته پاسخ داد: خداوند ما را به سجده بر پدرت امر كرده و هم اكنون در شأن ما نيست كه بر نيكوترين فرزند وي مقدم شويم. شما بر ما پيشي گير و پنج تكبير بر جنازه بخوان.[3] پس از خواندن هبة الله، نماز خواندن بر جنازه تمام انسان‌ها در همة اديان الهي امر شده است.
ادريس ـ عليه السّلام ـ و نماز:
امام ششم ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: به وقت ورود به شهر كوفه از مسجد سهله ديدن كن، و در آن جايگاه با عظمت نماز بگذار و حلّ مشكلات ديني و دنيائي خود را در آنجا از خداي مهربان بطلب، مسجد سهله خانة ادريس ـ عليه السّلام ـ  است، پيامبري كه در آنجا به پيشة خياطي مشغول بود و نمازش را در آن جايگاه اقامه مي‌كرد.[4]نماز نوح ـ عليه السّلام ـ :
امام باقر ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: پرستش خداوند و اخلاص به پيشگاه او و بي‌همتا دانستن حق، كه خداوند فطرت مردم را بر آن قرار داده، اصول آئين نوح ـ عليه السّلام ـ را تشكيل مي‌داد. و پروردگار مهربان از نوح ـ عليه السّلام ـ و همة انبياء پيمان گرفت كه او را فرمان ببرند و از شرك دوري جويند. و نيز خداوند عزيز، نوح ـ عليه السّلام ـ را به نماز و امر به معروف و نهي از منكرو رعايت حلال و حرام دعوت كرد.[5]حضرت ابراهيم خليل ـ عليه السّلام ـ بعد از مراجعت از مكّه وقتي زن و فرزندش را در آنجا مي‌گذارد به خداوند عرض مي‌كند: بار پروردگارا! من زن و فرزندم را در بيابان خشك و سوزان در كنار جايگاه و خانة تو قرار دادم و به اين خاطر اينان را در اين منطقه مي‌گذارم كه نماز به پا دارند.[6]و نيز حضرت ابراهيم ـ عليه السّلام ـ به خداوند عرض مي‌كند: پروردگارا من و فرزندانم را بپا دارندة نماز قرار بده و درخواست مرا به لطف و عنايت بپذير.[7]موسي ـ عليه السّلام ـ و نماز:
خداوند متعال در سورة طه مي‌فرمايد:« چون موسي ـ عليه السّلام ـ به آتش نزديك شد، ندايي شنيد: من پروردگار تو هستم، كفش از پاي بيرون كن، من تو را به مقام شامخ رسالت برگزيده‌ام، بنابراين گوش فرا ده. منم خداي يكتا، خدايي جز من نيست، پس مرا پيروي كن و نماز را به خاطر ياد من برپادار.[8]عيسي ـ عليه السّلام ـ و نماز:
قرآن كريم در سورة مريم مي‌فرمايد: عيسي ـ عليه السّلام ـ گفت همانا من بندة خدايم، به من كتاب آسماني عنايت شده و به شرف نبوّت آراسته‌ام… و تا زنده‌ام دستور دارم نماز را بپاي داشته و زكات مال خود بپردازم.[9]بنابراين تمام انبياء الهي طبق دلايل از كتاب (قرآن) و روايات، ملزم بودند تا نماز را بپا دارند. و هيچ يك از آنها از اين امر مستثني نبوده‌اند، اما كيفيّت و چگونگي آنها براي ما معلوم نيست كه آيا آنان هم چون ما مسلمانان نماز و عبادت الهي را بجا مي‌آوردند و يا به نحوي ديگر به اين مراسم عبادي عمل مي‌كرده‌اند.
در نتيجه تمام انبياء الهي ملزم به نماز و عبادت الهي  بوده اند و از آدم ـ عليه السّلام ـ تا پيامبر خاتم ـ صلّي الله عليه و آله ـ همه به اين وظيفه عمل مي‌نموده‌اند و هيچ يك از انبياء استثناء نشده است، امّا كيفيت و چگونگي نماز آنها براي ما معلوم نيست كه به چه شكل و آداب خاصي نماز را بجا مي‌آوردند. از كتاب‌هاي مقدّس آنان مانند تورات و انجيل كه مورد اعتبار و اعتماد هم نيست، چنين استفاده مي‌گردد، كه آنها به هر دعايي نماز مي‌گويند، از اين رو نماز آنان با نمازي كه در شريعت اسلام مورد تأكيد قرار گرفته تفاوت دارد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. ازدواج با بيگانگان، محمّد ابراهيمي.
2. طهارت و نجاست اهل كتاب، حسن زماني.

پي نوشت ها:
[1] . بقره/37.
[2] . قمي، علي بن ابراهيم، تفسير قمي، قم، مؤسسة دار الكتاب دوم،1404 ق، ج1، ص44.
[3] . مجلسي، محمّد باقر، بحارالانوار، بيروت، الوفاء،1403 ق، ج11، ص260.
[4] . قمي، عباس، منتهي الامال، تبريز، حاج احمد،1333 ق، ج1، ص387.
[5] . بحارالانوار، 11، 280.
[6] . ابراهيم/37.
[7] . همان، 40.
[8] . طه/11 ـ 12.
[9] . مريم/آيات 30 ـ 31.