نگاهي به درونمايه و محورهاي سوره ي انفال
هشتمين سوره ي قرآن، انفال ناميده شده، چه، گفتار نخست آن، در پيرامون غنيمتهاي اضافي است که « نفل » نام دارد و آن هر زيادتي است که داده مي شود. در حديثي صحيح از امام باقر و امام صادق (عليه السلام) روايت شده: « انفال؛ هرچيزي است که از ميدان نبرد بدون درگيري و جنگ به دست آيد و هر زميني است که مردمش بدون درگيري آن را ترک گويند ( و در اصطلاح فقيهان بدان فيء گفته مي شود ) نيز ارث کسي که وارث ندارد و زمينهاي تيولي که بدون غصب، در اختيار پادشاهان قرار داشته و بيشه ها و درختان انبوه (جنگلها) و عمق دره ها و زمينهاي موات ». (1)
آيه ي نخست سوره، در پيرامون انفال است و آيه ي (41) درباره ي خمس غنايم و آيه ي (69) نيز در پيرامون حلال بودن خوردن از غنايم، اين آيات سه گانه حکمي واحد را در بردارد، زيرا از بايستگي تقسيم غنايمِ به دست آمده ي سپاه جهادگر، در ميان رزمندگان، پس از جداکردن خمس آن براي بيت المال، سخن مي گويد، امّا انفالي که جزء غنايم نيستند از آنِ بيت المال، يعني دولت است.
امّا آيات ديگر سوره، در پيرامون ويژگيهاي مؤمنان راستگوست، که از جمله ي اين ويژگيها راست انگاري غيب (امور پنهان) است، چه، آنان رسالت را پاسخ مي گويند، اگرچه برخلاف خواهشها و تنگ نظريشان باشد، آنجا که خداوند، پيامبرش را به رغم ناخشنودي گروهي از مؤمنان به حق، و با هدف پيروزي در جنگ رهسپار نمود، پروردگار سپاه اسلام را با فرشتگاني ياري رساند، تا اين فرشتگان بشارتي براي قلبها باشند.
(آيات 15-29) سخن را در پيرامون جهاد و عوامل شکست کافران و اسباب پيروزي مسلمانان، پي مي گيرد، پروردگار ما را به آن (اسباب) فرمان مي دهد؛ پايداري، جلب خشنودي خدا، فرمانبرداري از رهبري، پاسخ به فراخواني پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم)، دوري از فتنه، رهايي از کشش هاي خانوادگي و ثروت و پرهيزگاري و بينش از جمله آنهاست.
امّا (آيات 30-38) از مکر و تبليغات کافران سخن مي گويد، که ناپايدار است، مانند اين گفتارشان که گفتند: ما بر آوردن کتابي همانند قرآن تواناييم، يا اينکه پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) را در زود آوردن عذاب، به چالش کشانيدند و يا نمازشان در خانه خدا، که جز سوت کشيدن و کف زدن نبود يا انفاق ثروتشان که نتيجه ي آن بسيج نيروهاي کفر بود، تا به يکباره نابود شوند.
قرآن، ضرورت نبرد سخت عليه کافران، با هدف ريشه کن سازي فتنه و نهراسيدن را روشن ساخته، چه، پيروزي خداوندي نزديک است. پروردگار به رغم تعلل و اهمال کاري گروهي از مسلمانان، که برآمده از ترس آنان بود، به جنگ فرمان مي دهد تا کاري را که انجام شدني بود، به انجام رساند. ليک براي دستيابي به پيروزي شرطي لازم است که پايداري، عدم کشمکش، صبر، عدم غرور، دوري از ريا و خشنودي خدا را هدف قراردادن از آن جمله است. امّا کساني که بازداري از راه خدا را، هدف خود ساختند، شيطان آنان را فريفته، سپس کنارشان نهاده است. امّا مؤمنان، دين آنان را بر جهاد تشويق مي کند و اين غرور به شمار نمي آيد. چنانچه جنگ ريشه هاي فساد را نابود نسازد، سنتهاي الهي زندگي، کار مفسدان را پايان مي دهد، همانگونه که پروردگار با فرعونيان چنين کرد. (آيات 39-56)
قرآن در (آيات 57-69) به بازگويي استراتژي جنگ، گريزي مي زند و به افکندن بيم و هراس، نه تنها در ميدان نبرد، که در تمامي دشمنان و ضرورت از پيش آماده بودن براي جنگ، فرمان مي دهد. قرآن ضرورتهاي ديگري را نيز برشمرده، که از آن جمله اند: ضرورت پذيرش صلح و تکيه بر خدا به هنگام آن و اعتماد بر او از اينکه صلح دشمنان، نيرنگ نباشد، ضرورت وحدت و تشويق به رزم و آمادگي رواني براي پذيرش فداکاري و جانفشاني و در برابر اين جانفشاني هاست که مسلمانان غنايم حلال به دست مي آورند. امّا اسيران؛ پس اگر نيتهايي پاک دارا بودند، پاداش آنها با خداست و بايسته است بدون هراس از خيانت، با آنان رفتاري شايسته داشت. (آيات 70-71)
در (آيات 72-75) قرآن، موضوع سوره را چکيده کرده، به هجرت و جهاد با ثروت و جان، فرمان مي دهد و بيان مي دارد کساني که چنين کنند، دوست کساني مي شوند که مهاجران را پناه داده، رسالت را ياري مي رسانند، در حالي که کافران گروهي تنهايند. مؤمنان مجاهد، يعني مهاجران و انصار، برگزيدگان مؤمنان مي باشند و خويشان، برخي وليِّ برخي ديگرند.
آيات سوره انفال اينگونه بر محور موضوعات جهاد و هجرت براي خدا، مي گردد.

پي‌نوشت‌ها:

1. بحارالأنوار، ج19، ص 210.

منبع مقاله :
مدرسي، سيد محمدتقي؛ (1386)، سوره هاي قرآن: درونمايه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمي صابري، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوي، چاپ اول