با بررسی و واکاوی برخی از شکست های صدر اسلام همچون جنگ احد، متوجه می شویم که شاه کلید اصلی آن ناکامی ها  فقدان مسئولیت شناسی و عدم ایفای دقیق وظایف محوله در عرصه های بحرانی بوده است. حوادث تلخ صدر اسلام ثابت کرده است هرگونه تعلل و سهل انگاری در شناخت وظایف و انجام دقیق و کامل آن، می تواند شکستی سنگین و جبران ناپذیر را برای جامعه اسلامی به دنبال داشته باشد.

در عصر کنونی نیز که جامعه اسلامی در جنگ تمام عیار اقتصادی قرار گرفته، یکی از ابعاد و وظایف مهم سربازان جنگ اقتصادی تقویت بن مایه های اخلاقی برای تقویت و حمایت از اقتصادی داخلی است، موضوعی که در این نوشتار تلاش داریم با عنوان الزامات اخلاقی مدافعان تولید و اقتصاد جامعه اسلامی از آن یاد کنیم و به برخی از مؤلفه های دینی و اخلاقی پاسداران جبهه اقتصادی اشاره کنیم.

 
وظایف و الزامات اخلاقی مدافعان تولید و اقتصاد

1-صبر و مقاومت انقلابی

همواره در طول تاریخ جبهه استکباری تلاش داشته است با استفاده از اهرم اقتصادی مخالفین خود را به ستوه آورده و آنها را تسلیم اراده و خواست نامشروع خود نمایند، در سال هفتم بعثت پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) در زمانی که آوازه مکتب وحیانی اسلام به خارج از سرزمین حجاز طنین انداز شده بود، و قریشیان نفوذ و گسترش اسلام محمدی را خطری برای امیال و آرزوهای خود قلمداد کرده بودند، یک بار دیگر تحریم و محاصره ی اقتصادی در دستور کار جامعه استکباری قرار گرفته است، تا اینکه با این ترفند بتواند پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) و یارانشان را از آرمان های پاک الهی باز دارند.
 
محاصره شعب ابی‌طالب سه سال طول کشید به اذعان محققان و تاریخ نگاران فشار و سختگیری‌ها به حدی رسید که نالۀ فرزندان بنی‌هاشم به گوش مشرکان مکه می ‌رسید[1] ولی در دل آنها تأثیر چندانی نمی کرد.  با وجود تمام سختیها و ناگواری های غیر قابل توصیف شعب ابی طالب، این صبر و مقاومت انقلابی پیامبر و یارانش بود که نوید بخش پیروزی شد، موضوع و شاخص کلیدی که در آیات متعدد قرآن کریم رمز پیروزی حق علیه باطل معرفی شده است: «وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لا یَضُرُّکُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئا؛[2] و اگر صبر کنید و پرهیزگارى نمایید، نیرنگشان هیچ زیانى به شما نمى‏ رساند؛» صبر و استقامت یک دستور راهبردی به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) و یاران با وفایش در تمام تاریخ است، کما اینکه این دستور راهبردی را باری تعالی در آیات دیگر این چنین به همگان متذکر می شود: «فَاستَقِم کَما أُمِرتَ وَمَن تابَ مَعَکَ وَلا تَطغَوا ۚ إِنَّهُ بِما تَعمَلونَ بَصیرٌ؛[3]پس همان‌گونه که فرمان یافته ‌ای، استقامت کن؛ و همچنین کسانی که با تو بسوی خدا آمده ‌اند (باید استقامت کنند)! و طغیان نکنید، که خداوند آنچه را انجام می ‌دهید می ‌بیند!»
مدافعان تولید ملی و اشتغال باید بدانند که آبادانی و رونق اقتصادی به دست جوانان این مرز و بوم امکان پذیری است، لازمه این مهم هم دوری از تنبلی، راحت طلبی، تقویت روحیه جهادی تلاش و خستگی ناپذیری است.

2-تقویت مهارت نه گفتن در جنگ اقتصادی

یکی از الزامات اخلاقی و بسیار مهم در جنگ اقتصادی تقویت مهارت نه گفتن است، مهارت بسیار مهمی که در واقع ریشه در تقوا و خویشتن داری مدافعان تولید و اقتصاد اسلامی دارد، برای تبیین این چنین مهارتی لازم به ذکر است که در جهان مدرن بسیاری از کشورهای استکباری تلاش می کنند با گسیل تولیدات لوکس و غیر ضروری به جوامع مختلف زمینه فتح قلعه های اقتصادی آن کشورها را فراهم کرده و با قطع شریان های حیاتی بنگاه های اقتصادی و تولیدی، کارگاهها و کارخانه های زمینه مرگ اقتصادی آنها را فراهم نمایند. در این بین ابزارهایی همچون  زرق و برق های جنس خارجی و  تقویت قاچاق به کشورهای مقصد  به آنها کمک شایانی کرده است، در این بین این مهارت نه گفتن به کالا و جنس خارجی است که مانع این چنین تحدید خطرناکی برای گسترش بیکاری کارگران در جامعه و فلج شدن اقتصاد داخلی کشورها می شود. در واقع بسیاری از اوقات زرق و برق کالای خارجی زمینه تضعیف مهارت نه گفتن در مصرف کالای خارجی می شود، بیماری خطرناکی که باری تعالی در قرآن کریم راهکار آن را بی اعتنایی به این چنین اجناسی معرفی کرده است: «وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلى‏ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا لِنَفْتِنَهُمْ فیهِ وَ رِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَ أَبْقى‏؛[4] و هرگز چشمان خود را به نعمتهاى مادّى، که به گروه ‏هایى از آنان داده‏ ایم، می فکن! اینها شکوفه‏ هاى زندگى دنیاست؛ تا آنان را در آن بیازماییم؛ و روزى پروردگارت بهتر و پایدارتر است‏»

در احوالات و سبک زندگی آیت الله مرعشی نجفی نقل شده است: ایشان هیچ وقت لباس خارجی به تن نمی کردند، و از خیاط می خواست که با پارچه های تولید داخلی برایشان لباس بدوزد در آن زمان دکمه در ایران  تولید نمی شد و خیاط از دکمه خارجی استفاده کرده بود، ایشان از خیاط خواست بودند که با پارچه، دکمه درست کند نمونه از لباس ایشان در کتابخانه ی آیت الله مرعشی نجفی قم محفوظ است که با این طریف تهیه شده است.[5] این حکایت به خوبی گواه بر تقوای اقتصادی و اجتماعی علمای ربانی دارند که با درایت خود به دنبال فرهنگ سازی نهضت تقویت تولید داخلی بوده اند.

 
3-تقویت بصیرت و هوشیاری و روشنگری

یکی دیگر از شاخص های کلیدی مدافعان تولید و اقتصاد،  تقویت بصیرت، هوشیاری و روشنگری است. در واقع علت اصلی شکست در جنگ اقتصادی ضعف قوه بصیرت و عدم آگاهی سربازان اقتصادی آن جامعه است. ضعف بصیرت در جنگ اقتصادی موجب می شود به جای دفاع از تولید ملی و کالای ایرانی به دنبال تقویت بازار و سرمایه غربی باشیم. ضعف بصیرت موجب می شود که افراد مسئولیت و وظیفه ای برای خود قائل نباشند و باری از دوش جامعه اسلامی برندارند، ضعف بصیرت موجب می شود به جای تقویت منافع عمومی و درجه یک به فکر  لذت زود گذر از کالای خارجی باشیم. باری به هر جهت بصیرت همچون قطب نمایی است که وظیفه اصلی افراد را به آنها گوش زد کرده و اجازه هر گونه تعلل و سستی را از افراد سلب می نماید.

 
4-خستگی ناپذیری و تلاش گر

یکی از شاه کلید های قرآنی که اهمیت و ضرورت  آن در آیات قرآن کریم به خوبی نمایان است عنصر تلاش و کوشش است: «فَإِذا فَرَغتَ فَانصَب؛[6]پس هنگامی که از کار مهمّی فارغ می‌شوی به مهم دیگری پرداز،» مقام معظم رهبری در ذیل ایه آیه شریف به نکات بسیار مهم و راهگشایی اشاره داشته اند: «قرآن به ما می گوید: وقتی این کار را تمام کردی، این تلاش را تمام کردی، تازه خودت را آماده کن،…. اصلاً بن ‌بستی وجود ندارد در آرمانخواهیِ صحیح و واقع ‌بینانه. وقتی انسان واقعیتها را ملاحظه کند، هیچ چیز به نظرش غیر قابل پیش ‌بینی نمی ‌آید، در راه رسیدن به آرمان‌ها توقف وجود ندارد هیچ وقت هم نباید خسته بشویم.[7] بر اساس منطق قرآن انسان حاصل دسترنج و تلاش خود را برداشت می نماید، «وَأَن لَیسَ لِلإِنسانِ إِلّا ما سَعىٰ؛[8]و اینکه برای انسان بهره‌ای جز سعی و کوشش او نیست،»

مدافعان تولید ملی و اشتغال باید بدانند که آبادانی و رونق اقتصادی به دست جوانان این مرز و بوم امکان پذیری است، لازمه این مهم هم دوری از تنبلی، راحت طلبی، تقویت روحیه جهادی تلاش و خستگی ناپذیری است. مقام معظم رهبری در ذیل آیه شریف این چنین بیان داشتند: دستاورد واقعی و حقیقی انسان آن چیزی است که محصول سعی او و تلاش او باشد؛ این است. اینکه غذای پخته را جلوی انسان بگذارند، در دهان انسان بگذارند، این انسان را به جایی نمی رساند. آن جایی که ذهن انسان کار می کند، فکر انسان کار می کند، بازوی انسان کار می کند، همّت و اراده‌ی انسان کار می کند، آن است که انسان را، فرد را و جامعه را رشد می دهد. جوامعی هم که در دنیا از لحاظ مادّی رشد کردند، در اثر این تلاش رشد کردند.[9]  
 پی نوشت ها:
[1]. قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۱۱۴.
[2]. سوره مبارکه آل عمران، آیه 120.
[3]. سوره مبارکه هود آیه ۱۱۲.
[4]. سوره مبارکه طه، آیه 131.  
[5]. ر.ک: خاکریز اقدام و عمل،موسسه فرهنگی هفده، ص 151؛ منظومه جهاد، سید محمد راجی، ص52.
[6]. سوره مبارکه الشرح آیه ۷.
[7]. ر.ک: بیانات رهبری در دیدار نیروهای مسلح منطقه‌ی شمال کشور و خانواده‌های آنان۱۳۹۱/۰۶/۲۸؛ بیانات در دیدار دانشجویان‌۱۳۹۲/۰۵/۰۶.
[8]. سوره مبارکه النجم آیه ۳۹.
[9]. بیانات در دیدار کارگران»۱۳۹۸/۰۲/۰۴.