پسري دارم كه اول نماز اول وقت مي خواند اما كم كم نماز را به آخر وقت و مدتي است كه نماز را سبك مي شمارد و وقتي به او مي گوييم، مي گويد من از نماز سودي نديدم، نمي دانم كه چكار كنم تا نتيجه مطلوب بدهد؟

كساني كه بر اين باور هستند كه ما زماني عباداتي همچون نماز را قبول داريم و به آن عمل مي كنيم كه فايده و اثر عملي آنرا با چشم ظاهر زود ببينيم اين افراد بايد به چند نكته توجه داشته باشند.
1. ما از هر عملي كه صورت مي گيرد بايد واكنش و اثر و فايدة متناسب با آن فعل را متوقع باشيم؛ چنانكه اقتضاء آتش سوزندگي و گرما است نه چيز ديگر. در باب عبادات و نماز هم انتظار و توقعي كه از عمل به آن بايد داشته باشيم چيزي متناسب با روح آن عبادت باشد. با توجه به آيات قرآن و روايات برخي آثار و فوايد مهم اين عبادت بزرگ كه سراج مؤمن است عبارتند از: شستشو دهنده و پاك كنندة گناهان،[1] بازدارنده از فحشاء و منكر،[2] وسيله تقرب عبد به پروردگار[3] و… است. اما اينكه ما از نماز انتظار داشته باشيم مشكلات فردي يا خانوادگي را حل كند مثل دفع معضلات اقتصادي و كم بودهاي مالي و يا قبولي در امتحانات و… توقعي بي جا و دور از انتظار است. گرچه حل آنها بستگي به فاكتورها و اسباب ديگري متناسب با خود آنها دارد اما از محتواي آيات و روايات و همچنين سيرة عملي علماء و بزرگان ديني كه متعبد به مسائل ديني و عبادي بوده اند، استفاده مي شود كه با اداء درست و كامل همين نماز خداوند مهربان زمينه حل مشکلات مادي و معنوي را فراهم مي کند.
2. به اين نكته مهم بايد توجه شود كه ما اگر با انجام برخي عبادات آثار و فوايد عملي آنها را مشاهده نمي كنيم اين نشان از بي فايده بودن و ايراد در فلان عبادت نيست؛ چرا كه اينها قول خداوند و رسول و ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ هستند و به ما نعوذبالله وعدة دروغ نداده اند. اگر ايرادي هست، اين را بايد در خودمان و نحوة عملكرد و چگونگي انجام آن عمل جستجو كرد. در مسائل عبادي و از جمله نماز هم اينگونه است كه خداوند متعال آن نمازي را از ما مي خواهد و قبول مي كند كه با تمام آداب و شرايط آن برگزار شود. بديهي است كه نمازي داراي فوايد و آثار عملي است كه هم شرائط صحت، هم شرايط قبولي را دارا باشد. توضيح آن كه شرايط صحت و قبولي نماز با هم متفاوتند، شرائط صحت نماز اموري فقهي هستند، مانند: وضوي صحيح، پاك بودن لباس نمازگزار و غصبي نبودن مكان نماز و انجام صحيح افعال و اذكار و قرائت درست نماز و بالاخره مطابق بودن نماز با احكام شرعي و فقهي آن. اگر كسي نمازي را با همة شرائط صحتش بجا بياورد به طور يقين نمازش درست است و به دستور الهي عمل كرده است و تكليفي بر او نيست اما اينكه آيا چنين عملي مقبول هست يا نه(يعني آيا آثار معنوي و قربي دارد يا نه) بستگي به شرايط قبولي نماز دارد كه عبارتند از اخلاص و حضور قلب در تمام حالات نماز؛ چرا كه در احاديث وارد شده است كه آن اندازه از نماز قبول مي شود كه نماز گزار در آن حضور قلب داشته باشد، ممكن است كسي به مقدار يك ركوع يا سجده حضور قلب داشته باشد لذا به همان مقدار، نمازش قبول مي گردد[4] نه بيشتر، گرچه تمام شرائط صحت نماز را داشته باشد.
3. گذشته از موارد فوق بايد توجه داشت كه بر هر فرد مسلماني لازم است كه خود را ملتزم به انجام آنچه مولايش از او خواسته بكند، يعني عبد وظيفه دارد پروردگارش به آنچه امر كرده و واجب دانسته عمل كند و از آنچه نهي كرده دوري كند، حال چه بداند و بفهمد كه فلان فايده را دارد و چه نداند، فعلاً وظيفه مكلف عمل به تكليفش است. چه بسيار بد است كه آدمي عملي را براي بدست آوردن مُزد انجام دهد آنهم مزد دنيوي، چرا انسان خود را ارزان بفروشد. چگونه انساني كه هيچ بود و خدا او را هستي داد، و همه چيز برايش فراهم نمود به خود مغرور مي شود. اگر آدمي در اطراف خود خوب بنگرد و به نعمت هاي بي شمار الهي كه به او ارزاني شده توجه كند مي فهمد كه چقدر غرق نعمت است، پدر و مادري خوب، بدني سالم و…. حال آيا شايسته نيست پروردگاري اين چنين را پرستش كرد و در شبانه روز چند ركعت نماز خواند و شكرگزار او بود؛ مگر نماز چيزي جز دعوت كردن پروردگار از بنده اش براي گفتگو با او نيست.

ريشه يابي مشكل
حال بايد اين مشكل ريشه يابي شود كه چه عواملي باعث دلزدگي پسرتان از نماز شده است، كه ايشان ديگر مثل سابق به نماز و عبارت اهميت نمي دهد. به احتمال زياد اين كه مي گويد از نماز سودي نديده ام، بهانه اي بيش نيست، و عوامل و رخدادهايي موجب اين مشكل شده است كه به پاره اي از آنها اشاره مي شود:
1. عدم شناخت كافي از خدا، و اينكه چرا اصلاً بايد خدا را عبادت كرد. در اين صورت بايد متناسب با درك او، مقداري از فلسفه نماز و عبادت برايش بگوييد. به او بگوييد كه ميزان دين داري به تعبد است.
2. ديدن ضربه، گناه و بد اخلاقي هايي از اطرافيان، به ويژه از پدر و مادر خود؛ او به علت پايين بودن سطح درك و شناختش اين ناهنجاري ها و بد اخلاقي ها را به حساب نماز خواندن پدر و مادرش مي گذارد و از نماز دلزده و بيزار مي شود. در اين صورت بايد سوء تفاهم ها را بر طرف كرد و اطرافيانش رفتار و كردار خويش را تغيير دهنده.
3. آلوده شدن ايشان به گناه و يا نشست و بر خواست با دوستان بد و بي نماز كه بايد اين عوامل خاطر ناك با سعة صدر و خوش اخلاقي، و جايگزين الگوي مناسب بر طرف شود.
4. و…

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. ملكي تبريزي . حاج ميرزا جواد . اسرار الصلوة . ترجمه و تلخيص جواد محدثي .
2. قرائتي . محسن . پرتوي از اسرار نماز . ناشر ستاد اقامة نماز.
3. امام خميني(ره) . آداب نماز . مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني(ره) .
4. زرهاني . سيد احمد . نگاهي به نقش هاي تربيتي خانه و مدرسه . انجمن اوليا و مربيان . 1375 .

پي نوشت ها:
[1] . فيض الاسلام . نهج البلاغه . خطبه 190 .
[2] . عنكبوت/45 .
[3] . كاشاني . محسن . محجة البيضاء . ج 1 . ص 339 . دفتر انتشارات اسلامي . همچنين : كليني . محمد بن يعقوب . فروع كافي . ج3 . ص 265 . تهران . دارالكتب الاسلاميه . 1350 هـ ش .
[4] . مجلسي . محمدباقر . بحارالانوار . ج 81 . ص 260 . چاپ بيروت . قمي . ابن بابويه . علل الشرائع . ج 2 . ص 327 . باب 24 . حديث 2 .