پيروان مكتب ماتريديه در كدام مناطق جهان زندگي مي كنند؟

ماتريديه پيروان محمد بن محمد بن محمود ابومنصور ماتريدي مي باشند. وي منسوب به «ماتريد» از روستاهاي سمرقند است كه در سال (333) در سمرقند در گذشت. نسب او به ابوايوب انصاري ـ صحابي معروف و ميزبان پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ به هنگام هجرت ـ منتهي مي شود.[1]اهل سنت از قديم از نظر كلامي و اعتقادي به دو گروه اشاعره و ماتريديه تقسيم مي شوند، پيدايش اين دو فرقه به قرن چهارم بر مي گردد. ابوالحسن اشعري و ابومنصور ماتريدي هم عصر و در يك زمان زندگي مي كرده اند و تاريخ وفات هر دو بسيار نزديك است. گرچه بعد مسافتي ميان آن دو باعث گرديد كه آنها از افكار و انديشه هاي هم اطلاع نداشته باشند. بنابراين پايه گذاران اين دو مكتب كلامي شاهد تحولات و جريان هاي واحدي در همه جهان اسلام بوده اند.
ابومنصور ماتريدي در ميان بزرگان احناف از جايگاه بس عظيمي برخوردار است و همه به بزرگي و امامت او اعتقاد دارند.[2] او بنيان‌گذار مكتب كلامي است كه دوشادوش با مكتب اشعري ادامه يافت. و در خيلي از مسائل از نظر مباني از مكتب اشعري قوي تر و محكم تر مي باشد.
از قرن پنجم تا قرن هفتم تلاشهاي فراوان و قابل توجهي در تبيين و نشر افكار ماتريدي در جهان اسلام صورت گرفت. و بيشترين كتابهاي كلامي اين مكتب در همين زمان تدوين و منتشر شد. نجم الدين عمر نسفي با نوشتن كتاب «العقايد» اعتقادات كلامي ماتريدي ها را در ميان مردم راسخ ساخت تا به امروزه كتاب او در ميان ماتريدي ها و مدارس علميه آنان تدريس مي شود. بر اين كتاب شرح ها و حاشيه هاي متعددي نوشته شده كه مهم ترين آنها «شرح عقايد النسفيه» نوشته سعد الدين تفتازاني است. تفتازاني گرچه اشعري است و لكن شرح او در ميان ماتريديان از جايگاه بس عظيمي برخوردار مي باشد.
در قرن هفتم مكتب ماتريدي جايگاه اصلي خويش را در ميان مسلمين اهل سنت پيدا مي كند و علاوه بر ماوراء النهر در بسياري از مناطق مركز و غرب جهان اسلام نفوذ مي كند و عده ي زيادي از علماي ماتريدي كه در سمرقند تحصيل كرده بودند رهسپار مناطق ديگري از سرزمين هاي اسلامي مي گردند.
از قرن هشتم به اين طرف بر اثر سازش اين مكتب با حكومت وقت تمام حنفيان جهان در كلام تابع و پيرو مكتب ماتريدي هستند، تا جايي كه ابن اثير مي نويسد: «اين سخن شنيدني است و جاي تعجب است كه يك حنفي اشعري باشد.»[3] و همچنين «شبلي نعماني» مي گويد: «پيروان ابوحنيفه كه از حيث تعداد بيشتر از ديگر فرق اهل سنت و جماعتند، از لحاظ اعتقاد ماتريدي هستند.»[4]دانشمندان بزرگي در كلام و ساير علوم اسلامي از ميان اين گروه برخاسته اند كه از جمله آنان مي توان به كمال ابن همام، ملاعلي قاري، كمال الدين بياضي شاه ولي دهلوي و محمد زاهد كوثري اشاره كرد.[5]از اين رو مكتب ماتريدي حدوداً نيمي از اهل سنت را پوشش مي دهد و در جغرافياي جهان اسلام سهم عمده دارد. از كشورهاي استقلال يافتة آسياي مركزي كه زادگاه اين مكتب است، تا چين، هند، پاكستان، افغانستان، تركيه، و… تمام حنفيان پيرو اين مكتب هستند و امروزه اين فرقه در بسياري از دانشگاه هاي معتبر اسلامي مورد تحقيق و تدريس قرار دارد.[6]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. عقايد تطبيقي، حسين رجبي.
2. كلام مقارن، رباني گلپايگاني.

پي نوشت ها:
[1] . رباني گلپايگاني، علي، فرق و مذاهب كلامي، مركز جهاني علوم اسلامي، اول، 1377، قم، ص 210.
[2] . سمرقندي، حكيم، سواد اعظم، انتشارات فرهنگ ايران، تهران، ص 17، 1348.
[3] . فرق و مذاهب كلامي، ص 211.
[4] . مشكور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامي، آستان قدس رضوي، 1368 هـ، مشهد،  ص 379.
[5] . قاسمي، جواد، مكتب ها و فرقه هاي اسلامي، آستان قدس رضوي، اول، 1375 هـ ، مشهد، ج 2، ص 271.
[6] . سلفي، شمس الدين، ماتريديه و موقفهم من توحيد الاسما و صفات، مكتبة الصديق، دوم، 1419 هـ ، طائف، ج 1، ص 206.