پیامدهاى منفى مدگرایى

در پاسخ به این سؤل باید گفت: پیروى از مدهاى بیگانه و مدگرایى، از ابعاد مختلف روان شناختى، اجتماعى، اقتصادى، سیاسى، فرهنگى و… آسیب ها و پیامدهاى منفى به دنبال دارد که به تشریح آنها خواهیم پرداخت.الف. انحراف اعتقادىبرخى از گروه هاى منحرف اعتقادى با استفاده ابزارى از پوشش، آرایش و موسیقى، تفکرات انحرافى خود را منتشر و تبلیغ مى نمایند و اگر افراد جامعه به ویژه جوانان و نوجوانان نسبت به این موضوع آگاهى لازم را نداشته باشند، به راحتى با پیروى از نوع پوشش و آرایش این گروه ها، جذب آنها شده و به مرور زمان از تفکرات و باورهاى آنها نیز پیروى خواهند کرد و نتیجه همان مى شود که پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: «هر که به گروهى تشبه جوید، از آنهاست»[1] . یکى از بهترین مصادیق امروزى این نوع آسیب، گروه هاى شیطان پرستى است. بنا به اعتقاد این فرقه، شیطان به عنوان قدرت غالب در جهان مى باشد و اگر کسى بخواهد در جهان خوب زندگى کند، باید با شیطان باشد! آنان حتى معتقدند راه خدا از طریق ارتباط با شیطان مى گذرد!!ب. آسیب هاى اخلاقىبرخى از آسیب هاى اخلاقى که افراد به واسطه مدگرایى، دچار آن مى شوند عبارت است از:
1. در معرض اتهام دیگران قرار گرفتن
یکى از آموزه هاى اخلاقى پیشوایان معصوم علیهماالسلام آن است که انسان خود را در معرض اتهام قرار ندهد. اگر عملکرد افراد در انتخاب نوع لباس، آرایش و مد، برخاسته از باورها، نیازها و شرایط فرهنگى و بومى نباشد، از منظر دیگران به منزله سستى فرد در حفظ اعتقاد و منش اخلاقى تلقى مى گردد. به عبارت دیگر چنین شخصى، به طور دائم خود را در معرض نوعى اتهام قرار داده است.
2. گرفتار شدن به رذایل اخلاقى
پیروى از مدها و مدل هاى مخرّب فرهنگى که با خارج شدن فرایند نوخواهى و زیبایى دوستى از حالت طبیعى و معقول به سوى افراط و تفریط مى باشد، انسان را به رذایل اخلاقى دچار نموده، موجب انحطاط اخلاقى و معنوى افراد مى گردد.
بدیهى است که انحراف در این فرایند به دلیل نداشتن نقطه اتکاى معنوى، موجب آلوده شدن افراد به رذایلى همچون فخرفروشى، زیاده خواهى، خودنمایى، اسراف، تجمل گرایى، حرص، طمع، خودپرستى و… خواهد شد.
3. اتلاف وقت
یکى از مهم ترین آسیب هاى مدگرایى که متأسفانه از سوى جوانان و نوجوانان کمتر مورد توجه قرار مى گیرد؛ از دست دادن سرمایه عمرى است که در مسیر مدگرایى از دست مى رود. سوگمندانه باید گفت که براى انتخاب مد، تهیه لباس و حضور در فروشگاه ها و آرایشگاه ها و وب گردى ها چه زمان زیاد و برگشت ناپذیرى از این افراد هزینه و هدر مى شود.
ج. انحرافات جنسى
به طور طبیعى آرایش دختران و پسران و جلوه گرى در جامعه، جاذبه جنسى ایجاد مى کند و از آنجا که رقابت در مدگرایى امرى طبیعى است. نتیجه اى که به دنبال دارد، افزایش گرایش جنس مخالف به یکدیگر و با کمال تأسف گرایش گروه هاى هم جنس به همدیگر است.
مى دانیم که ویژگى غالب پوشاکى که با نام مد و مدگرایى به جوانان ارائه مى شود تنگ، چسبان و یا کوتاه بودن آنها مى باشد. پوشاک هاى تنگ و چسبان در آستانه بلوغ و نوجوانى (و سنین بعد) در هر دو گروه پسر و دختر از نظر تحریک امیال غریزى و تقویت و افزایش هوس شهوانى دو نقش متفاوت درونى و بیرونى دارد. از نظر درونى، پوشاک تنگ (مخصوصاً در نواحى کمر و شکم) یک اثر تحریک موضعى از خود برجاى مى گذارد که به تحریک اعضاى تناسلى منجر گشته، تمایلات شهوانى را در نوجوان بیدار و تقویت مى نماید.
سالیان درازى است که تحقیقات و مطالعات روانشناسى در شناخت و تشخیص علل بروز و ابتلاى نوجوانان و جوانان به عارضه غیرطبیعى استمناء همه علل و عوامل مؤر در ایجاد چنین میل و اثرات محرک عمومى و موضعى غریزه جنسى را کاویده و در میان منشأ پیدایش این ابتلاء نقش و اثرات «تنگى پوشاک» را جستجو کرده است.[2]
از نظر بیرونى نیز پوشاک هاى تنگ، چسبان و یا کوتاه در سنین بلوغ و نوجوانى مى تواند نظرها را به سوى خود جلب کرده، زمینه تحریک شهوت و انحرافات جنسى را در بیننده فراهم نماید.
د. پیامدهاى روحى و روانى
1. احساس شکست و ناکامى
رشد سریع مدهاى غربى و رواج آن در بازار، خود عاملى براى شکست روحى افرادى است که به دنبال مدهاى تازه اند[3] ؛ زیرا از یک سو امکانات و فراغت مردم براى دست یابى به آخرین مدها محدود است و از سوى دیگر کاروان مدگرایى با شتابى وقفه ناپذیر در حرکت است و وقتى مدگرایان در بن بست این سرعت و آن محدودیت مى مانند، احساس ناکامیابى و ناتوانى مى کنند.
2. فردگرایى و جمع گریزى
با مدپرستى و نوگرایى افراطى، انسان خود را تافته اى جدابافته از جامعه دانسته و برترى را در داشتن ظاهرى جدید مى داند و کسانى را شایسته دوستى و احترام مى داند که از نظر ظاهرى هم شأن او باشد. به همین دلیل بسیارى از روابط اجتماعى و معاشرت ها را که در اسلام به آن توصیه شده است، کنار مى گذارد و دایره ارتباطات اجتماعى اش تنگ تر و محدودتر مى شود.
3. تضییع انرژى عاطفى، روانى و ذهنى
بى تردید هر فرد افزون بر داشتن محدودیت زمانى و اقتصادى داراى محدودیت عاطفى، ذهنى، روانى و… نیز است. این محدودیت ها ایجاب مى کند که ما با مدیریت صحیح، آن را در اولویت هاى مهم تر زندگى، مانند تحصیل، روابط زناشویى و خانوادگى و شغلى و… صرف نماییم. به کارگیرى افراطى این سرمایه ها در یک بُعد خاص، باعث نارسایى عاطفى، ذهنى، روانى و… در ابعاد مهم زندگى مى گردد که این خود باعث افت تحصیلى، کاهش مهرورزى، ناسازگارى در روابط بین فردى و کاهش خلاقیت مى شود که به نوبه خود موجب پایین آمدن احساس حرمت نفس و ارزشمندى و عدم موفقیت فرد در حیطه هاى مختلف زندگى مى گردد. به تعبیر دقیق علمى، بین موفقیت (در ابعاد مختلف زندگى) و احساس ارزشمندى، رابطه معنادارى وجود دارد.[4]
4. اضطراب و استرس
افرادى که به شدت دنبال مدگرایى هستند به توجه دیگران اهمیت زیادى مى دهند. این افراد در زندگى خویش براى این که در نظر دیگران ارزشمند جلوه کنند، حاضرند به هر قید و شرطى که از طرف جامعه به آنها تحمیل مى شود تن در دهند. آنها براى جلب توجه دیگران، تجربه خویش را نادیده مى گیرند و ارزش ها و عقاید دیگران را مى پذیرند و در واقع با این عمل به شروط آنها تن داده، به همین دلیل دچار اضطراب دایمى مى شوند.
5. بحران هویت
به مجموع باورها، ارزش ها و رفتارها، هویت گفته مى شود. بحران هویت وقتى رخ مى دهد که فرد نتواند به باورهایى جدا از باورهاى دیگران برسد و براى خود نقش ثابتى پیدا کند.
اگر انسان ـ به خصوص در دوره نوجوانى و جوانى ـ هر روز خود را به شکلى تازه درآورد و سبک زندگى اش را به روش جدید و متأثر از مدگرایى تغییر دهد، هیچ گاه هویت ثابت خویش را نخواهد یافت؛ زیرا یکى از نشانه هاى هویت و شخصیت سالم، ثبات است.
6. از دست دادن اراده و اختیار خود
هر چند ممکن است افراد مدگرا در ظاهر با اختیار خود مدى را انتخاب نمایند؛ اما در واقع، اختیارى در انتخاب نوع پوشش و مد ندارند و کاملاً مطیع مد و مدسازانند و هر چیزى که تبدیل به مد شد – زشت یا زیبا – آنان را در بند خود مى سازد. بهترین دلیل بر این سخن آن است که اگر لباس و یا مدل مویى تغییر کرد و مد جدیدى وارد بازار شد، این افراد حاضر نیستند از مدهاى گذشته استفاده نمایند، هرچند مدهاى قبلى انتخاب خودشان باشد.[5]
7. اختلال در حس زیباشناختى
از آفت هاى مدگرایى آن است که مدگرایان همان چیزى را که طراحان مد القاء و ترویج مى نمایند به عنوان مد مى شناسند، از این رو به مرور زمان ملاک تشخیص زیبایى واقعى از مدگرایان گرفته مى شود. این است که برخى لباس هاى مُد روز اگر این عنوان را با خود یدک نمى کشیدند، چیز دندان گیر و جالب توجهى به نظر نمى رسیدند.
پاورقی:
1- نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله)، ص 737، ح 282.
2- آیین بهزیستى در اسلام، ج4، ص 256.
3- همان.
4- همان.
5- ر.ک: واقعیت مد و مدگرایى، سرور اسفندیار، ماهنامه پیام زن، شماره 196، ص 22.