چرا در نمازها به خودمان درود مي فرستيم؟ (السلام علينا و … )

اكثر عبادات از جمله نماز و اجزاء آنها اموري تعبدي مي باشند؛ بدين معني كه حكمت و علت تشريع آنها بيان نشده و ما آنها را صرفاً به جهت اينكه از جانب خداوند عليم و حكيم صادر شده است، متعبد مي شويم و البته اين در صورتي است كه قبل از پذيرش تعبّدي احكام و فروع دين، با پذيرش تحقيقي، اصول دين بر ما ثابت و مبرهن شده باشد.
اما با اين وجود بيان چند مطلب خالي از فائده نيست:
مطلب اول آنكه طبق روايات، سلام آخر نماز، تحليل نماز است؛ امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «تحريم الصلاة التكبيرُ و تحليلها التسليم»[1] مراد از تحريم نماز آنست كه بعد از گفتن تكبير نبايد امور منافي با نماز انجام بشود و مراد از تحليل نماز آنست كه پس از تسليم و سلام دادن آخر نماز انجام امور منافي با نماز مثل سخن گفتن با ديگران و … ، جايز مي باشد. البته در برخي از روايات نيز آمده است كه سلامِ در آخر نماز وسيله اي است براي امنيّت پيدا كردن از بلاء دنيا و عذاب آخرت؛ حضرت امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «معني السلام في دُبُر كل صلاة الأمان، اي مَن اَدّي أَمَرَ الله و سنة نبيّه ـ صلي الله عليه و آله ـ خاضعاً له و خاشعاً فيه فله الأمان من بلاء الدنيا و براءةُ من عذاب الآخرة»؛[2] معناي سلام در آخر هر نمازي امنيّت است؛ يعني كسي كه امر الهي و سنت پيامبر خدا را در حالي كه در برابر خداوند خاضع و خاشع است انجام بدهد، براي او نسبت به بلاي دنيا پناهگاه و مقامِ أمني خواهد بود و رهايي و برائتي خواهد بود نسبت به عذاب آخرت.
ظاهراً آنچه كه از روايات، نسبت به تشريع و تبيين سلام هاي آخر نماز استفاده مي شود چيزي بيش از اين نيست. اما از آنجا كه رواياتِ در باب تسليم آخر نماز متعدد و متفاوت است و چند گونه سلام در آنها آمده است در بين فقهاء اسلام در تعيين اينكه با كدام سلام نماز تمام مي شود و كدام سلام مستحب است اختلاف وجود دارد. (براي تفصيل بيشتر راجع به اين اختلاف فقهاء مي توانيد به بحارالأنوار، جلد 82، از صفحة 300 تا 312 مراجعه فرمائيد).
مطلب دومي كه قابل ذكر مي باشد اين است كه طبق آيه شريفه: «سلامٌ قولاً من رب رحيم»[3] و نيز آيه مباركة «فَإِذا دَخَلْتُمْ بُيُوتاً فَسَلِّمُوا عَلى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبارَكَةً طَيِّبَةً»[4] سلام قولي از جانب پروردگار رحيم و تحيّتي مبارك از طرف اوست، بنابراين سلام دادن به هر كسي حتي به خودمان، موجب نزول رحمت و بركتي است از سوي خداوند متعال بر ما و نيز در روايت ديگري از امام صادق ـ عليه السلام ـ آمده است: «هرگاه داخل منزل خود شدي بگو: بسم الله و بالله، و سپس به اهل منزل سلام بده، و اگر كسي در خانه نباشد بگو: بسم الله و سلامٌ علي رسول الله و علي اهل بيته و السلام علينا و علي عباد الصالحين؛ و هنگامي كه اين كلمات را گفتي شيطان از منزل شما فرار مي كند.»[5]و اما مطلب سوم؛ آنچه تا بدينجا مطرح شد همگي بر اساس و در پرتو نصوص قرآن و روايات بود، امّا در عين حال عرفاي اسلام نيز در اين گونه مسائل مطالبي در كتب مربوط به اسرار عبادات طرح كرده اند كه خالي از لطف نيستند؛ مثلاً حضرت امام خميني (ره) در باب سرّ سلام نماز مطالبي لطيف و دقيق مطرح مي كند و نسبت به سرّ «و السلام علينا و علي عبادالله الصالحين» مي فرمايد: … و در آخر تشهد توجه به مقام نبوّت پيدا كرد و در محضر ولايت آن سرور، ادب حضور را كه سلامِ شفاهي است به جا آورد و پس از آن به تعيّنات نورِ ولايت، (علينا) كه قواي ظاهره و باطنة خود و «عباد الله الصالحين» است توجه نموده، ادب حضور را ملحوظ داشت.[6]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. آقارضا همداني، مصباح الفقيه، ج 2، ص 385 و 386، مكتبة الصدر.
2. امام خميني, روح الله, آداب نماز, موسسه نشر و تنظيم امام خميني(ره)

پي نوشت ها:
[1] . مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 82، ص 310.
[2] . منسوب به امام صادق ـ عليه السلام ـ ، مصباح الشريعة، بيروت، مؤسسه اعلمي، باب 43.
[3] . يس/ 58.
[4] . نور/ 61.
[5] . السبزواري، محمد بن محمد، جامع الاخبار، مؤسسة آل البيت ـ عليهم السلام ـ ، چاپ اول، ص 231.
[6] . موسوي خميني، سيد روح الله، سرّ الصلوة، ص 114.