خدا انسان را آفريد و به او امر كرد كه مدام به ياد وي باشد و به درگاه او بيايد و با وي راز و نياز كند. يكي از مهم ترين دستوراتي كه در قرآن و روايات بر آن تأكيد شده گريه است. البته گريه اي ثواب دارد كه براي خوف از خدا باشد يا براي اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ باشد. اما همانطور كه در سؤال مطرح شده است چرا گريه اين خاصيت را دارد كه هر چه بيشتر باشد در آخرت انسان تأثير دارد؟
قبل از ورود به بحث بيان مقدماتي لازم است؛
الف: اولاً هر گريه اي به درد آخرت انسان نمي خورد، بلكه گريه اي كه براي خدا و اهل بيت و براي توبه باشد در آخرت انسان تأثير دارد نه گريه اي كه براي مال و منال دنيا است و يا از روي ريا و يا … باشد.
ب: گريه كردن تنها ملاك تأثير در آخرت انسان نيست بلكه آنچه مهمتر است آن است كه انسان ايمان و عقايد و اعمال و کردارش را طبق دستورات خدا و قرآن تنظيم كند و به آنچه خدا فرموده عمل كند چنانچه خداوند پيرامون تأثير عقايد و عمل در رشد و تعالي انسان مي فرمايد: اليه يصعد الکلم الطيب و العمل الصالح يرفعه سخن (و اعتقاد) خوب به سوي خدا صعود مي کند و عمل صالح آن را رفعت مي بخشد.[1] ولي اگر كسي به راحتي محرّمات خدا را انجام دهد و بدون دغدغه گناه كند به اميد اينكه به در خانه خدا مي رود و گريه مي كند و بخشيده مي شود، اين گريه فايده اي نخواهد داشت. چنانچه امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «کسي که بر انجام گناهان بي باک است و به رحمت خدا مطمئن است رستگار نمي شود»[2] پس گريه بايد حقيقي باشد و انسان علاوه بر اينكه به تكاليف خود عمل كند، با شناخت به درگاه الهي تضّرع و زاري نمايد.
حال وقت آن است که به بيان اين نكته بپردازيم كه چرا گريه دنيا تأثير در بهبودي آخرت دارد؟
عوامل تأثير گريه در آخرت انسان؛
الف: در گريه يك حالت رواني است كه انسان را رقيق القلب مي كند و كسي كه زياد اهل گريه و زاري به درگاه الهي باشد، رقيق القلب تر خواهد شد، و كسي كه رقّت قلب بيشتري داشته باشد، سخن خدا بيشتر در او تأثير مي گذارد.[3] و همين گريه باعث مي شود كه در زندگي روزمرة خود به او امر و دستورات خداوند بيشتر پايبند باشد و كسي كه به دستورات خداوند خوب عمل كند در نتيجه آخرت بهتري خواهد داشت. پس اين آخرت مطلوب نتيجه گريه او خواهد بود. اما كسي كه رقيق القلب نباشد و قلبش از سنگ هم سخت تر باشد اميد اين كه كلام دوست و دستورات الهي در او تأثير بگذارد بسيار كمتر است.
ب: گريه سلاح مؤمن: در جهاد اصغر و مبارزه با دشمنان ظاهري، سلاح انسان شمشير يا اسلحه است. اما در مبارزه با نفس و جهاد اكبر و تزكية روح، تنها سلاح انسان آه و گريه است. انسان مؤمن با گريه كه سلاح او است مي تواند بر نفس امّاره پيروز شود و خواهشهاي نفساني را سركوب كند. در دعاي كميل مي خوانيم: و سلاحه البكاء، اسلحة انسان مؤمن براي مبارزه با رذائل اخلاقي گريه است. در نتيجه وقتي گريه اسلحة سركوبي خواهشهاي نفساني شد و آنها را از بين برد باعث مي شود كه در آخرت درجات عاليتري را كسب كند.
ج: گريه اوج پشيماني و توبه: كساني كه گاهي در زندگي گناه مي كنند، وقتي با گريه به درگاه الهي مي روند و توبه مي كنند اين توبه بهتر و بيشتر مقبول درگاه الهي خواهد شد، چون همراه، گريه است و آن اوج پشيماني و برگشت را مي رساند و باعث مي شود كه انسان بيشتر بر احوال خود مراقبت داشته باشد. در دعاي ابوحمزه ثمالي مي خوانيم: و أعني بالبكاء علي نفسي: خدايا مرا به وسيله گريه بر احوال خودم كمك فرما.
د: اينكه سفارش فراوان به اشك ريختن و عزاداري كردن نموده اند براي آن است كه اشك مثلاً بر شهيد اشتياق به شهادت را به همراه دارد و خوي حماسه را در انسان زنده و طعم شهادت را در جان او گوارا مي گرداند؛ چون اشك رنگ كسي را مي گيرد كه براي او ريخته مي شود و همين رنگ را به صاحب اشك نيز مي دهد از اين رو انسانِ حسيني منش نه ستم مي كند و نه ستم مي پذيرد.[4] و كسي كه بر امام حسين و اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ اشك ريخت زندگي او و رفتار و اعمال او رنگ زندگي اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ مي گيرد و همچنين كسي كه به درگاه خدا اشك مي ريزد زندگي او رنگ خدايي مي گيرد در نتيجه در زندگي مرتكب گناه و ظلم نخواهد شد و همين امر باعث مي شود كه آخرت او آباد شود.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. آذرخشي ديگر از آسمان كربلا، محمد تقي مصباح يزدي، انتشارات مؤسسه امام خميني قم.
2. شرح بيان منصوص امام خميني، عبدالله جوادي آملي، انتشارات اسراء قم.
3. ره توشه، محمد تقي مصباح يزدي، مؤسسه امام خميني.
پي نوشت ها:
[1]. فاطر/10.
[2]. مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، ج75، ص 380.
[3] . جوادي آملي، عبدالله، زن در آئينه جمال و جلال، انتشارات اسراء، چاپ سوم، ص 220.
[4] . جوادي آملي، عبدالله، حماسه عرفان، انتشارات اسراء، چاپ سوم، ص 310.