چه رابطه اي بين شيعه و مذهب ماتريديه وجود دارد؟

شيعة‌ اثني عشريه با مكتب هاي غير ولائي بيشتر مقابل هم هستند تا وجه اشتراك داشته باشند كه در اين نوشتار به اختلافات اساسي شيعه با مسلك ماتريديه اشاره مي كنيم:
1. امامت: شيعه معتقد است امامت منصبي الهي مي باشد كه بايد از طرف خداي متعال به كساني كه صلاحيت آن را دارند داده شود و خداوند بوسيلة پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ، اميرالمومنين علي ـ عليه السّلام ـ را جانشين بلافصل و امام مسلمانان بعد از رسول خدا قرار داد. و پس از آن حضرت امام حسن مجتبي و امام حسين ـ عليهم السّلام ـ و سپس نه نفر از فرزندان امام حسين ـ عليه السّلام ـ يكي پس از ديگري به دستور خداوند و به وسيلة پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ براي تصدي مقام امامت تعيين و منصوب شدند، چنانچه جابر بن عبدالله انصاري در تفسير «اولي الامر» اين مطلب را از رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ نقل كرده است.[1] امّا اهل سنت كه ماتريديه از پيروان مذهب حنفيه در كلام و فقه است، مي گويد: امامت الهي همانند نبوت، با رحلت پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ خاتمه يافت و از آن پس تعيين زمامدار جامعه به عهدة مردم گذاشته شده است و حتي برخي تصريح كرده اند كه اگر كسي به زور اسلحه بر مردم هم مسلط شود، اطاعت وي بر ديگران لازم و واجب خواهد بود.
2. رؤيت خدا در روز قيامت: در مكتب شيعه، خداوند را نمي توان ديد ولي ماتريديه مي گويد: هر چند عقلاً نمي توان گفت خداوند قابل ديدن است ولي ظاهر قرآن ديدن خداوند را ثابت مي كند. و ما حق نداريم ظاهر قرآن را توجيه كنيم پس طبق قرآن كريم، مردم در روز قيامت خداوند را خواهند ديد.[2]3. قياس و استحان: در مكتب شيعه اولين كسي كه قياس كرد شيطان بود كه گفت: خدايا مرا از آتش و آدم را از خاك آفريدي (و آتش بهتر و والاتر از خاك است.)[3] ولي ماتريديه كه در كلام و فقه پيرو ابوحنيفه امام حنيفان اهل سنت است به قياس و استحان عمل مي كند.[4]4. ايمان: در اعتقاد اماميه، ايمان به خداوند عبارت است از: اعتقاد قلبي، اقرار زباني، عمل به اركان ولي ما تريديه مي گويد: ايمان تصديق قلبي است و دوتاي ديگر لازم نيست براي همين است اگر كسي مرتكب گناهان كبيره شود باز مؤمن است چون عمل به دين جزو شرايط ايمان نيست ولي در ديدگاه اماميه مرتكب گناه كبيره فاسق است.[5]بنابراين بيشترين و اساسي ترين اختلاف بين ماتريديه و شيعه، امامت، توحيد، ايمان و نحوة اجتهاد در فقه است و اگر گاهي مشاهده شده است در برخي مسائل اتفاق نظر دارند، در برخي از مسائل مربوط به حسن و قبح عقلي مي باشد و به اين موارد اتفاقي بين شيعه و ماترديه به طور فهرست وار نگاه مي كنيم:
1. حسن و قبح عقلي.[6]2. لزوم شناخت خداوند قبل از بعثت انبياء با دلايل عقلي نه نقلي و تقليدي.[7]3. اختيار انسان در پذيرفتن حق يا باطل و عمل كردن به احكام الهي: يعني انسان به اختيار خود و قدرت خدادادي اعمال را بجا مي آورد.[8]4. خداوند عادل است و ظلم خداوند عقلاً محال است.[9]5. خداوند به آنچه انسان طاقتش را ندارد او را تكليف نمي كند.[10]6. جواز شفاعت.[11]7. عصمت انبياء.[12]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. شيعه در اسلام، علامه محمد حسين طباطبايي.
2. الامامه و التبصره من الحيرة، ابن بابويه قمي، قم، مدرسة الامام المهدي.
3. شرح الفقه الاكبر للماتريدي، ابي الليث بخاري (شاگرد ابومنصور مؤسس ماتريديه).
4. العقائد النسفيه، نجم الدين ابوالحفص عمر نسفي.

پي نوشت ها:
[1] . سورة نساء. آية 59 و حسين بحراني، هاشم، البرهان، ج 2، ص 103، تهران، بنياد بعثت، اول، 1415 ق.
[2] . سورة قيامة، آية 23، و سبحاني، جعفر، اضواء علي عقايد الشيعه الاماميه و تاريخم، ص 701. و سيد مرعشي، شرح احقاق الحق، ج 1، ص 144، قم. مكتبة مرعشي نجفي.
[3] . ص، 76.
[4] . مشكور، محمد جواد، سير كلام در فرق اسلام، ص 369 و ص 461، تهران، شرق، اول. 1368 ش.
[5] . سبحاني، جعفر، فرهنگ عقايد و مذاهب اسلامي، ج 4، ص 13، قم، توحيد، 1373 ش.
[6] . ميلاني، علي، نفحات الازهار، ج 18، ص 53، بي جا، مولف، اول، 1420 ق.
[7] . سبحاني، جعفر، فرهنگ عقايد و مذاهب اسلامي، ج 4، ص 17، قم، توحيد، اول، 1373 ش.
[8] . همان، ص 23 و رباني گلپايگاني، علي، فرق و مذاهب كلامي، ص 230.
[9] . مشكور، محمد جواد، سير كلام در فرق اسلامي، ص 48، تهران. شرق، اول. 1368 ش.
[10] . همان.
[11] . همان، ص 419.
[12] . ابوعذبه، الروضه البهيه فيما بين الاشاعره و الماتريديه، ص 87، هند، حيدر آباد، 1332.