چه کار کنم تا در زمینه اخلاق رشد سریع و جامعی داشته باشم؟

از این که در صدد هستید متخلق به اخلاق پسندیده شوید و قدمی در اصلاح خود بردارید، جای خوشحالی دارد واین تصمیم خود اولین قدم در اصلاح اخلاق است. زیرا تا وقتی ما فکر کنیم اخلاقمان خوب است و هیچ عیب و ایرادی نداریم، هیچگاه برای تغییر آن کاری نمی کنیم. در حدیثی آمده که یکی از نعمت های بزرگ خداوند به بنده اش این است که: «بصره بعیوب نفسه؛ او را به عیب و نقص های اخلاقی اش آگاه می کند».قبل از این که بخواهیم راهکاری در این زمینه ارائه دهیم توجه شما را به دو نکته جلب می کنیم:1. هدف اصلی از بعثت پیامبران و به طور کلی دین و مذهب در اصلاح نفس و دارا شدن اخلاق نیکو خلاصه می شود. در سوره شمس خداوند پس از یازده قسم می فرماید: «قد افلح من زکها؛ هر کس نفس خود را تزکیه و اصلاح کند رستگار شده است».
در جای دیگر می فرماید: «هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلو علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب…؛ خداوندی که در بین مردم پیامبری مبعوث کرد تا آیات الهی را بر آنها تلاوت کند و آنها را از اخلاق بد و آلوده برهاند و کتاب الهی را به آنها بیاموزد» (جمعه، آیه 2).
همچنین در حدیث معروفی از پیامبر خدا آمده که فرمود: «انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق؛ من برای کامل کردن اخلاق خوب و پسندیده مبعوث شدم».
بنابراین انسان کامل از نظر دین انسانی است که اخلاقش خوب باشد و از عادت های بد پاک باشد.
2. به همان اندازه که اصلاح اخلاق و دور شدن از زشتی های اخلاقی مهم است، رسیدن به این مرحله، سخت و طاقت فرساست و نیازمند تلاش و سعی دائمی و صبر و استقامت است. بعضی از اساتید اخلاق مبارزه با هوای نفس و عادت های زشت اخلاقی را مانند کندن چاه با سوزن یا مو می دانند و می گویند اگر کسی بخواهد از درون جانش به آب حیات برسد باید آن را به سختی و در مدت طولانی حفر کند. نابرده رنج گنج میسر نمی شود. بنابراین خلاص شدن از شر زشتی های اخلاقی مثل تکبر، حسد، طمع و مانند آن نیازمند تلاش و از خودگذشتگی زیاد است و به همین خاطر نه تنها باید در این راه دارای عزمی راسخ باشیم و در مقابل احساسات درونی خود مقاومت کنیم و تلخی این مقاومت را تحمل کنیم، بلکه باید دائما با دعا وتوسل از خدا یاری بجوییم، چنانچه در دعاهای منقول از امامان این مسأله آمده است. مثلا در دعای شعبانیه می فرماید: «الهی لم یکن لی حول فانتقل به عن معصیتک…؛ خدایا اگر یاری و کمک تو نباشد نمی توانم خود را از گناه دور کنم»
در سوره یوسف هم آمده: «ان النفس لاماره بالسوء الا ما رحم ربی؛ هوای نفس و احساسات درونی ام مرا به کارهای بد وادار می کند، مگر آن که رحمت خدا شامل حالم شود و مرا در مقابل این وسوسه ها حفظ کند».

راهکارهای اصلاح اخلاق:

برای اصلاح عادات بد اخلاقی باید در دو بعد نظری و عملی تلاش کرد.
بعد نظری: باید در آن آثار سوء اخلاق بد و نتایج نامطلوب و زیانبار فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی اندیشه کرد و به اصطلاح باید عاقبت اندیشی نمود. مرد آخر بین مبارک بنده ای است.
اگر انسان به ارزش های وجودی خود پی ببرد و متوجه گوهرهای ارزنده درون خود گردد و بفهمد تا چه مرحله ای می تواند پیش رود و درک کند جایگاه او از فرشتگان مقرب الاهی نیز می تواند فراتر باشد، آن گاه خود را رایگان نمی فروشد و کشور وجودش را تسلیم سپاه صفات بد و اخلاق ناپسند نخواهد کرد.
اگر فردی درک کند، عادات و اخلاق بد، روح ملکوتی او را آلوده می سازد و سعادت جاوید و ابدی را از او سلب می کند و با این اخلاق و اعمال در واقع وجود خود و شخصیت حقیقی خود را می سازد و سپس با همین اخلاق بد محشور می گردد و این اخلاق و رفتار هرگز از او جدا نمی شود و همنشین دایمی او است مسلما در اخلاق و اعمالش تجدید نظر می کند و به فکر اصلاح می افتد پس مرحله اول شناخت درست و واقعی آثار اخلاق و اعمال بد است که فهم آن به منزله نیمی از درمان و اصلاح آنها است.
بعد عملی: چون اخلاق بد به تدریج و به طور نامحسوس کشور ارزنده وجود انسان را اشغال کرده اند، نمی توان این مهمانان نامبارک و بد قدم را یک دفعه و ناگهانی از خانه بیرون کرد. بلکه باید به تدریج و با مدارا و دقت به این کار اقدام کرد.