هنگامی که مسلمانان دوران صدر اسلام مقید به انجام این وظیفه بودند، وضعشان هم خیلی خوب بود. در عصر پیغمبر مراقبت آنان از اجرای امر به معروف و نهی از منکر خوب بود و حتی بعد از آن حضرت نیز تا زمانی که این کار انجام می گرفت وضع مردم خوب بود، اما زمانی که این دو ارزش و تکلیف مهم را از مسلمان ها گرفتند و آنان را به این ارزش های اسلامی و دو فریضه مهم بی توجه کردند و هر کسی گفت: «به من چه، کاری از من ساخته نیست، من چه بگویم و چگونه بگویم؟» اوضاع بد شد و این جای تأسف بسیار است.
 
گویا امام محمد باقر(علیه السلام) از این وضع ما خبر می دهد، و در حدیثی می فرماید: «زمانی بیاید که مردم به نماز و روزه و عبادت رو می آورند، اما بزرگ ترین وظایف را که بالاترین وظایف نیز هست ترک می کنند. گویا اصلا آنها را واجب نمی دانند. «لایوجبون أمر بمعروف و لا نهیأ عن منگر». اصلا واجبش نمی دانند. اقبالشان به همان عبادات خودشان است و گمان می کنند که همه اسلام همان است و دیگر مسئولیتی ندارند. پایان روایت می فرماید: «اینها نماز و روزه را به جای می آورند، چون به دنیای آنها ضرر نمی زند، ولی اگر نماز و روزه هم به دنیایشان ضرر می زد، آنها را نیز ترک می کردند!»
 
به هر حال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، امر به معروف و نهی از منکر جایگاه اصلی خودش را پیدا نکرد. حتی بعد از انقلاب هم، گرچه موج انقلاب اسلامی تا اندازه ای مردم را به سوی معروف ها کشاند و منکرها نیز تا حدی ترک شد، ولی امر به معروف جایگاه شایسته خودش را نیافت. معلوم می شود که ماغفلت کرده ایم. امید است که گذشته ها را جبران، و به تعبیر مقام معظم رهبری: این سنت حسنه را احیا کنیم.
 

نگرانی پیامبر(صلی الله علیه وآله و سلم) از ترک امر به معروف و نهی از منکر

 در احوال رسول اکرم نوشته اند: در واپسین سال عمر، مخصوصا بعد از مراجعت از حجة الوداع، رفتارش به گونه ای بود که گویا احساس میکرد مرگش نزدیک شده است. آثار نگرانی در چهره اش مشاهده می شد، گاهی به قبرستان بقیع میرفت و به مردگان سلام میداد. ناراحتی آن حضرت نه از ترس مرگ بود و نه از مفارقت زن و فرزند، بلکه نگران آینده امت اسلام بود. او ۲۳ سال در راه ترویج و گسترش اسلام تلاش کرد تا همه احکام و قوانین قرآن و اسلام اجرا شود و امتی نیرومند برپا و روز به روز با ارادہ تر گشته، بر دنیای کفر غلبه کند و جهان را نورانی سازد و تا قیامت همچنان باقی بماند و سرتاسر گیتی را از مفاسد اخلاقی پاک سازد. برای بقا و ترقی اسلام، در حجة الوداع و اجتماع پرشکوه مردم، دو امانت بزرگ را به مردم سپرد: یکی کتاب خدا، دیگری عترت و فرمود: اگر به اینها تمسک جویید، هرگز گمراه نمی شوید.
 
سومین چیزی که می توانست به دوام و بالندگی اسلام کمک کند امر به معروف و نهی از منکر بود که در شمار احکام ضرور اسلام و در چند آیه قرآن بدان توصیه شده است. خود رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) نیز بارها بر آن تأکید می ورزیدند، اما بیم آن داشت مسلمانان به بهانه های مختلف این وظیفه را ترک گویند و چنین اسلامی بی تردید به تدریج از درون تهی خواهد شد و چون پیامبر چنین امری را پیش بینی می کرد، از آینده امت نگران بود. بدین حدیث توجه کنید:
 
قال النبی (صلی الله علیه وآله وسلم) : کیف بکم إذا قد فسدت نساءکم وشبابکم شبابکم و لم تأمروا بالمعروف و لم تنهوا عن المنکر ؟ فقیل له: و یکون ذلک یا رسول الله؟ فقال: نعم و شر من ذلک، کیف بکم إذا أمرتم بالمنگر و نهیتم عن المعروف؟ فقیل له: یا رسول الله و یکون ذلک؟ قال: نعم و شر من ذلک، کیف بکم إذا رأیتم المعروف منکرا و المنکر معروفا؛ چگونه خواهید بود زمانی که زنان شما فاسد شوند و جوانانتان فسق و فجور انجام دهند و شما امر به معروف و نهی از منکر نکنید؟ گفته شد: آیا این رخ خواهد داد ای رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم)؟ فرمود: بله، و بدتر از این هم وقوع پیدا خواهد کرد! چگونه خواهید بود هنگامی که امر به منکر کنید و از معروف نهی نمایید؟ باز به حضرت گفته شد: ای رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم)! این طور هم خواهد شد؟ پیامبر فرمود: بله، و بدتر از این هم خواهد شد؟ چگونه خواهید بود وقتی که معروف را منکر حساب کنید و منکر را معروف به حساب آورید؟
 
 پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله و سلم) در مدت ۲۳ سال بعثت در جزیرة العرب اقدام های بسیار عظیمی را سامان داد:
 
1. شرک و بت پرستی را از جزیرة العرب ریشه کن ساخت، و توحید را جایگزین نمود.
 
٢. با تفرقه مبارزه کرد و از مجموعه مردم پراکنده امت واحدی را پدید آورد.
 
٣. بر طبق ضوابط و معیارهای اسلامی و ارزش های دینی، حکومت اسلامی را تأسیس کرد و پایه های آن را استوار ساخت.
 
۴. برای بقا و امتداد اسلام، در حجة الوداع دو امر مهم (قرآن و عترت) را معرفی کرد و فرمود: اگر بدانها تمسک جویید، هرگز گمراه نمی شوید.
 
۵. برای دفاع از ارزش های اسلامی و مبارزه با مفاسد اخلاقی که کیان امت اسلامی را تهدید می کند، امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان وظیفه ای همگانی برعهده مردم نهاد و ترک آن را یکی از آفت های امت به شمار آورد.
 
اما در اوخر عمر احساس می کرد شاید مردم در انجام این مسئولیت بزرگ کوتاهی ورزند. لذا دستور بسیار مهم و مؤدی برای امت صادر کرد. از این رو، ما نیز باید در پاسداری از ارزش های انقلاب اسلامی که دست آورد خون هزاران شهید و فداکاری هزاران جانباز و آزاده است، احساس وظیفه کرده و با اهتمام هر چه بیشتر دو فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر را احیا و بیمه کنیم.
 
منبع: مهم ترین واجب فراموش شده: امر به معروف و نهی از منکر، آیة الله ابراهیم امینی،صص27-23، مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)،قم، چاپ دوم، ۱۳۹۲