چگونگي جلب نظر و علاقه نوجوانان به انجام فريضة نماز را در صورت امكان شيوه هايي نوين پيشنهاد فرمائيد چرا كه تنها پند و اندرز و تشويق به شيوه هاي سنتي كارآمد نيست؟

 براي رسيدن به خواسته خود از نکات زير کمک بگيريد:
1. مخاطب شناسي:قبل از هر چيز شناخت روحيه نوجوان و علايق او گرايشات و خواسته هايش مي تواند كمك مؤثري در برنامه ها و رسيدن به اهداف داشته باشد.[1] شناخت مخاطب و روحيات او و اينكه چه مقدار تكليف پذيري دارد حائز اهميت است و بايد راهكارهاي متناسب با آن پيش برود.
پيامبر _ صلّي الله عليه و آله _ جهت يادگيري فرايند نماز و نهادينه شدن تدريجي اين امر در نهاد كودك و نوجوان به گونه اي كه بر ضمير كودك نقش ببندد چنين سفارش مي فرمايد:
«وقتي كودك سه ساله شد به او امر كن 7 بار «لا اله الا الله» بگويد و وقتي به سن سه سال و هفت ماه و بيست روز برسد بايد به او ياد دهيد كه هفت بار «محمد رسول الله» بگويد و در چهار سالگي هفت مرتبه «صلّي الله عليه و آله» را تكرار كند. و در پنج سالگي اگر كودك راست و چپ خود را تشخيص داد او را در برابر قبله قرار داده و به او سجده نمودن را بياموزيد … و وقتي به سن هفت سالگي رسيد او را به نماز خواندن فرا خوانيد»[2].
اين حديث شريف مراحل دقيقي را به صورت گام به گام و براساس سن و اقتضاي ظرفيت وجودي كودكان به گونه اي كه مورد پذيرش كودك باشد نشان مي دهد. علاقمند نمودن دانش آموزان به نماز نيز بايد به صورت گام به گام و با رعايت اصول تربيتي خاص انجام شود. فشار آوردن بيش از حد به نوجوان جهت اداي اين فريضه گرچه ممكن است در كوتاه مدت جواب دهد ولي ممكن است موجب دلزدگي نوجوان گردد؛ حتي اين امر در برخورد و مواجهه با بزرگسالان جامعه نيز صادق است. آن جا كه معصوم – عليهم السلام- مي فرمايد: ايمان ده مرحله و پله است و مبادا كسي كه در پله و مرحله بالاتري است ديگري را كه در مرحله پايين تري است به آن چه كه فوق توان اوست وا دارد، نشان از اين مطلب مي دهد.
2. فراهم آوردن روحية مذهبي در نوجوان:بايد روحية مذهبي را در نوجوانان ايجاد كرد، در اين صورت نوجوان با انگيزه و علاقة تمام به برنامه هاي عبادي خود از جمله نماز مي پردازد. بدون ايجاد و روحية مذهبي هيچ عاملي نوجوان را به نماز علاقمند نخواهد كرد.

عوامل مؤثر در ايجاد روحية مذهبي دانش آموزان:
الف) استفاده مطلوب از ساعات درس ديني و به كارگيري معلمان و دبيران باتجربه، خوش برخورد و صميمي و به كارگيري روش تدريس مناسب و جذّاب.[3]ب) تشكيل جلسات مذهبي خارج از مدرسه با شركت داوطلبانة دانش آموزان علاقمند و تنظيم برنامه هاي مذهبي مناسب (نظير آموزش هاي ديني، گردش هاي دسته جمعي، اجراي سرودهاي مذهبي، تئاترهاي سازنده، مطالعه قصه ها و داستانهاي ديني، مشاهدة فيلم هاي سودمند با مضامين مذهبي.[4]عوامل ياد شده در ايجاد انگيزه و تقويت روحية مذهبي در دانش آموزان قطعاً مفيد و مؤثر واقع خواهد شد.
3. ايجاد انس با دانش آموزان: براي اين كه در نوجوانان و دانش آموزان تأثيرگذار باشيم و نفوذ كنيم، بايد در قدم اول با يكايك آنان مأنوس باشيم و با محبت و ادب آنان را به خود جلب كنيم، دانش آموزي كه مربي خود را دوست داشته باشد به حرفهاي او كاملاً گوش مي دهد و علاقمند به رفتار و تقليد از كارهاي او مي شود. توجّه داشته باشيم كه: دو صد گفته چون نيم كردار نيست.
نقش الگوهاي رفتاري براي نوجوانان بسيار مهم است و لذا بايد در قدم اول والدين و بعد مربيان و معلمان بزرگوار خودشان در نمازها حاضر شوند و آن را جدي و مهم تلقي بگيرند و از نماز به بزرگي و عظمت ياد كنند و با خوشحالي و نشاط در نماز حاضر شوند. رفتار مربيان و اولياء نبايد طوري باشد كه دانش آموز احساس كند آنها فقط براي رفع تكليف نماز مي خوانند و نماز لذت و شيريني ندارد.
4. تشويق و تأييد كلامي و مادي:براي اينكه دانش آموزان به نماز علاقمند شوند بايد سعي كنيم آنان را مورد تشويق كلامي و مادي قرار دهيم به عنوان مثال سعي شود دانش آموزاني كه اهل نماز هستند مورد اكرام و تشويق قرار گيرند و اگر دانش آموز قدمي به سوي نماز برداشت، مورد تأييد و تشويق قرار گيرد تا قدم بعدي را بردارد. در اين رابطه بايد بسيار دقت نمود تا تشويق ها به اندازه و حساب شده باشد و افراط و تفريط صورت نگيرد. از تنبيه براي افرادي كه به نماز روي نمي آورند استفاده نشود سعي كنيم با آنها دوست شويم نقاط مثبت آنها را بيان كنيم و غير مستقيم و در غير حضور ديگران و به شكل تدريجي آنها را با فرهنگ نماز آشنا كنيم.
5. اقامه نماز جماعت در مدارس: نماز جماعت مختصر، جذّاب در مدارس مي تواند عامل مهمي براي جذب افراد به نماز باشد. البتّه براي اقامة نماز در مدارس بايد سعي شود چند چيز در رابطه با محل و زمان نماز رعايت گردد:
مكان نماز: بايد مكان نماز مناسب باشد، روشني و نور كافي، جذابيّت و تميزي، معطّر بودن، اعتدال، وجود فرش مناسب و زيبا از جمله اموري است كه دانش آموزان را به نماز و نمازخانه جذب مي كند.
زمان نماز: برگزاري نماز در موقع خستگي و عجلة دانش آموز نباشد و سعي شود نماز در موقع نشاط و عدم خستگي انجام شود.
ناظمين نماز: متوليان امر نماز جماعت خوش اخلاق، مرتب، با ادب و اهل نماز باشند.
امام جماعت: امام جماعت بايد خوش بيان، خوش برخورد، تميز، منظم، جذّاب و باعاطفه باشد.
وضوخانه و دستشوئي ها: به اندازة كافي وضوخانه و دستشوئي در اختيار دانش آموزان باشد تا به زحمت نيافتند.
استفاده از هنر در دعوت به نماز: سعي شود موقع نماز با صداي دلنشين اذان گفته شود و با رعايت ادب و با بيان عاطفي دانش آموزان به نماز دعوت شوند و در مواقع مناسب و با خوشرويي تذكراتي به افرادي كه نماز نمي خوانند داده شود.
تسريع در خواندن نماز: نماز جماعت نبايد طول بكشد، در مواقعي كه دانش آموزان آمادگي روحي ندارند به نماز جماعت فرا خوانده نشوند؛ بلكه در صورتي كه برنامه فيلم، تئاتر و … است نماز جماعت را كمي به تأخير انداخت.
بيان فوائد و آثار نماز: بايد با زبان ساده، جذّاب و دوستانه باشد.
پرهيز از سخنراني بين دو نماز: به گونه اي كه نوجوان و دانش آموز احساس كند مجبور به گوش دادن به سخنراني است، مي توان سخنراني را بعد از اتمام دو نماز انجام داد و دانش آموزان احساس نكنند كه مجبور هستند به سخنراني گوش دهند. در سخنراني بايد سعي شود مطالبي بيان شود كه بيشتر مورد نياز و حاجت آنها باشد. از لطيفه، معما، مسابقه، شعر (تنوع در سخنراني) و نقش سازنده آنها بايد كمك گرفت.
6. برجسته ساختن نكات مثبت دانش آموزان:
والدين و مربي بايد سعي كنند نكات مثبت دانش آموز را برجسته كنند مثلاً اگر خوب درس مي خواند آن را برجسته كنند و بگويند دانش آموز و نوجوان به اين خوبي و زيركي چه بهتر كه نمازش را هم بخواند.
7. ارزش و احترام به افراد نمازخوان:
در محيط مدرسه اگر تمام نيروهاي اجرايي و خدماتي به افراد نمازخوان احترام كنند، ديگران هم به طور ناهوشيار به سوي نماز كشيده مي شوند مخصوصاً برخورد نيروهاي خدماتي بايد حساب شده باشد زيرا دانش آموزان بيشترين برخورد و ارتباط را با آنان دارند و با آنان صميمي تر هستند. البته بايد به گونه اي عمل نشود كه اولاً موجب احساس بدبيني ديگر افراد شود و ثانياً موجب يك نوع رواج رياكاري در نوجوانان شود.
8. برقراري ارتباط با والدين نوجوان:
مربي بايد با والدين دانش آموزان جلسات زياد و ارتباط عاطفي برقرار كند و از آنان كمك بگيرد و اگر نياز است حتي آنها را با نقش سازنده و فوائد نماز آگاه سازند و آنان را توجيه كند مثلاً اگر خانواده اي به نماز اهميت ندهد و مربي تأكيد به نماز كند، دانش آموز با تعارض مواجه مي شود و لذا مربي بايد با سعة صدر و حوصله با والدين ارتباط داشته باشد و از آنان كمك و ياري بخواهد. مربي بايد مراقب باشد كه نبايد پيش والدين از فرزندانشان شكايت كند تا مبادا والدين با آنها بدرفتاري كنند بلكه بايد به بهترين شيوه باهم كمك كنند تا دانش آموز نمازخوان شود.
در پايان به عرض شما مي رسانم هرچند ممكن است انجام همة امور دشوار و يا دور از دسترس به شمار آيد ولي مي توان تا حدّ ممكن به فراهم ساختن برخي از آنها همت گماشت و راه را براي ايجاد ارتباط هرچه بيشتر دانش آموزان با نماز هموار نمود.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. شيوه هاي گسترش فرهنگ نماز، رحيم نوبهار، قم، ستاد اقامة نماز، چاپ اول، 1380.
2. بهره وري در آموزش هاي نماز، حسن توانايان فرد.
3. نگاهي به نقش هاي تربيتي خانه و مدرسه با انجمن اولياء و مربيان، 1375.
4. يكصد و چهارده نكته دربارة نماز، محسن قرائتي.
5. اقامة نماز در دوران كودكي و نوجواني (اجلاس سال 70 بابلسر)، علي قائمي، ستاد اقامة نماز، چاپ اول، 1372.

پي نوشت ها:
[1] . ر.ك: شرفي، محمدرضا، مراحل رشد و تحول انسان، نشر وزارت و فرهنگ ارشاد اسلامي.
[2] . مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج13، ص113- 114.
[3] . كريمي، عبدالعظيم، رويكردهاي نمادين به تربيت ديني، نشر قلياني، 1378، اقتباس از فصل 5.
[4] . باقري، خسرو، نگاهي دوباره به تربيت اسلامي، انتشارات مدرسه، 1364.