قرآن کریم برای توصیف منکران خداوند عموما از تعبیر «الذین کفروا» استفاده می‌کند. واژه «کفر» به معنای پوشانیدن است و از نظر اصطلاح دینی معنای وسیعی دارد و هر گونه مخالفتی را با حق، چه در مرحله اصول و چه در مرحله دستورات فرعی باشد شامل می‌شود.
 
واژه کفر گرچه از معنای وسیعی برخوردار است اما در تعابیر قرآنی به تناسب موضوع سوره و سیاق آیات در هرجا به گونه‌ای «الذین کفروا» مقید شده است تا معنای خاصی را که در نظر است به خواننده القیاء شود؛ سه تعبیر رایج قرآنی در این زمینه عبارتند از: «الذین کفروا بالله»، «الذین کفروا بآیاتنا یا بآیات الله»، و «الذین کفروا بربهم»
 
در سورة «الملک» انسان ها به دو گروه تقسیم شده‌اند: گروه اول «لِلَذیِنَ کَفَرُوا بِرَبِهِم عَذابُ جَهَنَم» و گروه دوم «إنَ اَلَذِینَ یَخشَونَ رَبَهُم بِالغَیبِ»
 
معیار تقسیم بندی و جداسازی مؤمنان و کافران در این آیات «میزان اعتقاد آن‌ها به ربوبیت حضرت سبحان است». این نحو تعبیر از کفار و مؤمنان خود گواه صادقی بر میزان ارتباط و انسجام آیات سوره با محوریت «ربوبیت تامه الهی» است. در غیر این صورت می‌توانست از تعابیر دیگری استفاده نماید چنانکه در سوره «القلم» از این دو گروه با المسلمین و المجرمین یاد کرده است.
 
بدین ترتیب آیات شریفه سوره «الملک» با محوریت «ربوبیت الهی» به بررسی دلایل ربوبیست و آثار آن در زندگی انسان می پردازد و دسته بندی انسان‌ها بر اساس اعتقاد یا عدم اعتقاد به ربوبیت الهی نیز به منظور نشان دادن میزان تأثیر این اعتقاد در سعادت اخروی و زندگی آن‌هاست تا مخالفان ربوبیت الهی به حقانیت و اهمیت آن پی برند. بنابراین این تعبیر رسا می‌تواند نشانه روشنی از محوریت ربوبیت را در این سوره به دست بدهد.
 

سیاق آیات

بهترین روش برای تبیین غرض اصلی یک سوره مراجعه به آیات آن و مرتبط نمودن معانی و مفاهیمی است که از ظاهر آن‌ها به دست می‌آید. در صورتی که بتوان این مفاهیم را بدون تکلف در زیر یک چتر واحد جمع نمود می‌توان آن موضوع را به عنوان غرض اصلی سوره اعلام کرد. آیات سوره مبارکه «الملک» در سه گروه قابل تفکیک هستند:
 
گروه اول: آیاتی که به بررسی مفهوم ربوبیت و دلائل آن می پردازد. این گروه شامل آیات ۵-۱ است. در آیات نخستین ابتدا مفهوم مالکیت الهی را در کلمه تبارک خلاصه کرده و خدا را منشأ هر برکتی دانسته است. سپس به دلایل این اعتقاد پرداخته و سه دلیل برای آن ذکر می‌کند. نخست مالکیت مطلق خداوند (بیده الملک)، دوم قدرت نامحدود حضرت حق در جهان هستی (على کل شیء قدیر)، سوم خالقیت کامل و بی نقص او (الذی خلق).
 
گروه دوم آیات 6-12 است که تأثیر اعتقاد به ربوبیت الهی را در سرنوشت اخروی انسان‌ها بیان کرده است و سرانجام منکران و معتقدان به ربوبیت الهی را بر می شمارد. و به یک شبهه در این زمینه پاسخ داده است.
 
گروه سوم از آیه 15 آغاز شده و تا پایان سوره ادامه می‌یابد. در این آیات نشانه های روشن و مصداق های غیرقابل انکاری از ربوبیت الهی را در جهان هستی و واقعیت های زندگی انسانی نشان داده و بر ناتوانی معبودهای خیالی و پوشالی پای می فشارد. در همین بخش یکی از نشانه های ربوبیت الهی و عدم دخالت سایر موجودات در تدبیر هستی و تربیت انسانی را اداره شدن جهان براساس سنت های الهی می‌داند و می‌گوید:
 
همان خدایی که شما را از زمین آفرید دوباره به سوی او بازی می‌گردید و در حقیقت اوست که قبل از زندگی و پس از آن شما را اداره می‌کند. پس چگونه در زندگی دنیا ممکن است شما را به حال خود رها کند؟
 
نشانه ها و مصادیق دیگری که دلالت بر ربوبیت الهی داشته و در سوره الملک به آن‌ها اشاره رفته است عبارتند از: آرامش زمین و آسایش آنان در آن، پرواز پرندگان در آسمان و اینکه خداوند آن‌ها را در آسمان نگاه می‌دارد و حرکت آن‌ها را او تدبیر می‌کند، خلقت انسان و مجهز کردن او به حواس مختلف تا از این طریق او را هدایت و تربیت کند و در انتها نعمت آب بر روی زمین که هیچ موجودی جز خدا نمی‌تواند آن را تأمین و انسان و طبیعت را سیراب کند.
 
با تکیه به این شواهد است که محوریت ربوبیت تامه الهی از سایر غرض های ذکر شده صحیح تر و دقیق تر بنظر می رسد. از این رو با مبنا قرار دادن آن، نحوه ارتباط آیات را با یکدیگر بیان کرده و سعی خود را بر ترسیم نمودار محتوایی سورة الملک می داریم.
 

غرض اصلی سوره بیان مالکیت و حاکمیت مطلق الهی است

تفاسیری همچون فی ظلال القرآن، اهداف کل سورة و مقاصدها، التفسیر المنیر و تفسیر نمونه این نظر را پذیرفته‌اند. همچنین در کتاب ایضاحات و معانی على تفسیر النسفی این سخن تقویت شده است. سید قطب در تفسیر فی ظلال القرآن درباره غرض اصلی سوره می ‌گوید:
 
این سوره ذهنیت جدیدی را از هستی و رابطه آن با خالق جهان در فکر انسان بوجود می‌آورد. این تصور گسترده و وسیع از عالم زمینی و محدوده تنگ دنیا عبور کرده و به جهان آخرت و دنیای آسمان‌ها می رسد.
 
در نتیجه گیری از مجموع نکات و درس های سوره «الملک» این تصور جدید از هستی را چنین ترسیم می‌کند: این سوره حقیقت قدرت مطلق و حاکمیت بی چون و چرای الهی را در لوح وجود آدمی حک می‌کند.مهم‌ترین دلایل سید قطب بر این مدعا اولا مکی بودن سوره «الملک» و ثانیا سیاق آیات آن است که همگی به توصیف ابعادی از قدرت مطلق الهی می پردازند.
 
منبع: ساختار هندسی سوره‌های قرآن، محمد خامه‌گر، صص279-275، سازمان تبلیغات اسلامی شرکت چاپ و نشر بین الملل، تهران، چاپ اول، ۱۳۹۵