نگاهي به کتابخانه اميرالمومنين (ع) که به کوشش علامه اميني راه اندازي شد
 

علامه اميني براي نوشتن اثر جاودانه خود (الغدير) به شهرهاي مختلف سفر کرد و پاي قفسه کتابخانه هايشان نشست. با توجه به گستره وسيع کارهاي علمي اي که در شهر نجف انجام مي گرفت، علامه آرزوي بيشتر شدن اين فعاليت هاي بزرگ را داشت و خلأ وجود کتابخانه هاي مجهز و تخصصي را براي انجام کارهاي تحقيقاتي توسط انديشمندان و طلاب مقيم در حوزه علميه نجف و ساير دانش پژوهاني که براي کسب اطلاع از ميراث علمي تمدن اسلامي – عربي به نجف سرازير مي شدند، احساس مي کرد. وي بر همين اساس هم تصميم به تاسيس کتابخانه اي بزرگ در نجف اشرف گرفت.
علامه اميني طي سفرهايشان اقدام به شناسايي، خريد و حتي نسخه بردراي کتاب ها و نوشته هاي مهم و پر ارج اسلامي که در واقع ميراث بزرگ تمدن عظيم اسلامي محسوب مي شدند، کرده بود. همين کتاب ها که مدتي را در قفسه کتابخانه شخصي علامه گذرانده بودند، شدند اساس تشکيل کتابخانه بزرگ «مکتبه الامام الاميرالمومنين عليه السلام العامه.»
ساختمان کتابخانه با سه طبقه و با معماري اسلامي – عربي در سال 1373 هجري قمري (1953 ميلادي) در منطقه «الحويش» با 2000 مترمربع مساحت افتتاح شد. البته بر اساس آنچه از اظهارات علامه در زمان حياتشان بر مي آيد، تاسيس کتابخانه مرحله اوليه اي از پروژه عظيم علمي اي بود که ايشان بر مبناي تجربيات فراواني که از سفرهاي مختلف به دست آورده بود، قصد انجامش را داشت.
علامه سعي داشته که مرکز و پژوهشگاه بزرگي جهت جمع آوري منظم کتب خطي و چاپي اسلامي، نشريات و روزنامه هاي منتشره در جهان اسلام ايجاد کند، همين طور مرکز ترجمه آثار اسلامي و نيز هيأت هاي علمي اي در زمينه هاي مختلف اسلامي تأسيس کند؛ به طوري که هر عضو هيأت علمي داراي اتاقي با تمام امکانات رفاهي باشد تا کارهاي علمي خود را بدون هر گونه دغدغه خاطر انجام دهد. اما با توجه به مشکلات اقتصادي و پايان عمر پرثمرشان اين طرح ناتمام مي ماند.
کتابخانه عمومي امام اميرالمومنين (ع) امروز با عمري نزديک به 60 سال و با داشتن سه شعبه فرعي در مناطق کوفه، شاميه و بلد عراق، همچنين با دارا بودن کتاب هاي بسياري در زمينه هاي علوم قرآن، حديث، فقه، اصول، تاريخ، تراجم و رجال لغت و زبان شناسي، ادبيات و شعر، فلسفه، پزشکي، علوم تجربي، کلام و عقايد، اخلاق، عرفان، رياضيات، روان شناسي، جامعه شناسي و علوم سياسي و نيز تعداد زيادي پايان نامه هاي دوره هاي کارشناسي ارشد و دکترا همچنان در حال فعاليت است.

بخش هاي مختلف کتابخانه
 

اين کتابخانه متشکل از قسمت ها و بخش هاي گوناگوني است که در پايين به طور خلاصه اشاره اي به آنها مي شود:
بخش کتاب هاي اهدايي و اماني: وظيفه دريافت و مديريت اين کتاب ها را بر عهده دارد.
بخش زبان هاي خارجي: کتاب ها، جزوات و نشريات مختلف خارجي در زبان هاي گوناگون را شامل مي شود و بالغ بر 50 هزار جلد کتاب چاپ شده دارد.
بخش مخطوطات (تاليفات خطي) که خود شامل قسمت هاي مختلف است.
الف) اداري: وظيفه تنظيم شناسنامه ها، فهرست نگاري و تنظيم نسخ را بر عهده دارد.
ب) مخزن کتب خطي: که خود شامل دو قسمت است:
1- کتب خطي عربي 2- کتب خطي غيرعربي. اين قسمت داراي بيش از 7 هزار عنوان کتاب است که بر اساس شناسنامه هاي تهيه شده تنظيم شده اند.
در تکميل اين قسمت بزرگان علمي و افراد کتابخانه دار با وقف مجموعه هاي خطي ارزشمند خود به کتابخانه نقش بزرگي را ايفا کرده اند.
قسمت تصويربرداري: اين قسمت وظيفه تصويربرداري از کتب به وسيله ميکروفيلم، اسکنر و دوربين هاي کامپيوتري را بر عهده دارد تا بدين وسيله پژوهشگران بتوانند به آساني از نسخ خطي و اصلي کتاب ها بهره برداري کنند.
قسمت اسناد و مدارک: اين قسمت شامل بسياري از اسناد و مدارک مهم تاريخي مي شود که به برهه هاي مختلف از تاريخ خاورميانه مربوط مي شود. اين اسناد در مخازن مخصوص نگهداري مي شود. محققان در صورت درخواست، امکان دسترسي به آنها را دارند.
قسمت موزه باستاني: شامل آثار و سنگ هاي قديمي اي است که اختصاص به تاريخ منطقه خاورميانه دارد.
قسمت هاي هنرهاي تجسمي: مجموعه اي از تابلوهاي خوشنويسي، طراحي و نقاشي هنرمندان عراقي و ديگر کشورهاست.
قسمت فيلم: مجموعه اي است که از فيلم هاي ضبط شده بر ويدئوکاست که شامل فيلم هاي ضبط شده از لحظات تاريخي عراق و نجف و نيز فيلم هاي ضبط شده از برنامه هاي مهم علمي – فرهنگي شبکه هاي مختلف تلويزيوني است.
قسمت پشتيباني: اين قسمت وظيفه تهيه جديدترين برنامه ها و روش ها براي کتابخانه و نيز ارائه خدمات به ديگر کتابخانه ها و نيز پژوهشگران و محققان را دارد.
قسمت صحافي و نگهداري: اين قسمت مجهز به ابزار و لوازم مورد نياز جهت تعمير و ترميم صدمات و دفع آفات کتاب هاي قديمي است.
1- قسمت مديريت: وظيفه اشراف بر کارها و سياستگذاري را بر عهده دارد.

اهداف کتابخانه
 

کتابخانه اهم مأموريت خود را چنين تعريف کرده است:
جمع آوري تمامي انواع محصولات فرهنگي اسلامي اعم از کتب و نشريات و … از راه هاي ممکن براي دسترسي آسان پژوهشگران و محققان.
جمع آوري کتاب ها و تاليفات خطي در انواع مختلف و حفاظت و صيانت از آنها.
گسترش مرکز فرهنگي امام اميرالمومنين (ع) جهت حمايت از مولفان و محققان در جهت تاليف کتاب ها و تحقيق و چاپ و نشر کتب خطي.
برقراري ارتباط با ديگر مراکز علمي و فرهنگي در تمام نقاط جهان جهت تبادل اطلاعات و تجربيات.
تکميل و بهره برداري از شعب فرعي کتابخانه در ديگر مناطق.

آن کتابخانه کنگره آمريکا، اين هم کتابخانه نجف
 

علامه اميني نوشته اي در اهميت کتابخانه ها و رسالت جوامع اسلامي در قبال آنها دارد که ترجمه آن در پي مي آيد:
… کتاب و کتابخانه رمز ارتقاي هر ملت، نشان پيشرفت هر گروه و مقياس رشد امت هاست. انسان به اين دو وسيله خواسته هايش را به دست آورده، عوامل پيروزي و رستگاري و سعادت را فراهم مي کند… . کتابخانه رسالات پيامبران را بر دوش مي کشد.
کتابخانه گنجينه اندوخته اي است که در نتيجه افکار پيشرو در مکان ها و زمان هاي مختلف به وجود آمده است و شکوفه هاي گلستان هنر را به جوامع بشري اهدا کرده است.
کتابخانه حيات روحاني را نمو مي دهد و عهده دار اصلاح جامعه انساني از پستي غرايز مي شود و انسان را به سوي نيکي فرا مي خواند و به پيشرفت به سوي فضيلت ها و خوبي ها و جدا شدن از هر آنچه تباهي ساز جان هاست دعوت مي کند… .
کتابخانه انديشه ها را نور، ديدگان را بصيرت، روح ها را تزکيه، قلب ها را طهارت و خلق ها را سعادت مي بخشد. ملت ها را به بهترين خوبي ها رهنمون مي شود و راه هاي سعادت را بر ايشان آشکار مي سازد، انسان را به جايگاه راستي فرا برده و «انسان» [به معناي حقيقي] مي کند.
در اين حالت است که نور و روشنايي راهبر انسان و حيات روحاني فنا ناپذير غاليت و منتهاي او مي شود و صميميت و صلح بشري و پيروزي انساني را براي انسان به ارمغان مي آورد.
آري، اين است کتابخانه اما صد حيف که اين جايگاه رفيع نزد مسلمين آن چنان که بايد شناخته نشد و آن ر ا به درستي در نيافتند، اين ثروت را از دست دادند و آن را پاس نداشتند … . در چنين وضعي مردماني که بر قيمت اين ثروت آگاه بودند و مي دانستند که چگونه از عهده آن بر آيند به کاوش در سرزمين هاي اسلامي پرداختند و بر هر آنچه از ميراث علمي بود – همچون بقيه داشته هاي مشرق زمين – تاختند و آن را غنيمتي گوارا که بدون هر گونه مشقتي به دست آورده بودند براي خود يافتند. اين گونه شد که دست هامان از دستاوردهاي بزرگانمان بريده شد و کتابخانه هاي غرب پر بار شد. آيا کسي است که متأسف شود يا گوشي براي شنيدن هست؟!
… در شهرهاي غرب کتابخانه هايي با ميليون ها کتاب وجود دارد. به عنوان مثال در واشنگتن 164 کتابخانه عمومي اصلي وجود دارد که کتابخانه کنگره با 278 ميليون نسخه کتاب يکي از آنهاست، آن هم بر اساس آمار مجله «العرب» سوريه در سال 1950؛ پس الان چگونه خواهد بود؟
آن واشنگتن و اين هم نجف، نه نجف عراق که نجف شيعه، نجف همه مسلمانان، نجف ميليون ها مسلمان که به ولايت امام علي (ع) قائل اند؛ ولايتي که در قرآن مقرون با ولايت خدا و ولايت رسول خداست؛ مرکز آن خلافت و سرچشمه نورها و معارف عالي الهي، حافظ و نگهبان اسلام که مرکزي علمي با عمر 20 قرني دارد.
بزرگ ترين کتابخانه اي که در آن مي توان مشاهده کرد کتابخانه شوشتري است که تعداد کتاب ها و نسخ خطيش به 400 هزار مي رسد. کتابخانه اي با يک نفر کارمند. آن کارمند، هم مدير، هم خادم، هم باني، هم بازرس، هم کتابدار و هم فهرست نگار است. «تنهاست و شريکي او را نيست.» اين است مظهر پيشرفت و تکامل ما در ميان ملت ها، اين است نشانگر عظمت ما، اين است دارايي ما از فرهنگ و انسانيت والا، اين است توشه ما براي نسل هاي آينده، اين است بضاعت ما از علم و فضيلت، اين است قدم هاي برداشته مان از پس پيامبرمان محمد (ص) و اين همگي نشانگر شخصيت ماست.
آري، نشانگر وضعيتي است که در آن به سر مي بريم؛ نشانگر انحطاط و واماندگي اي است که در آنيم، کوتاه دستي و تنگ چشميمان، گمراهي افکارمان، پراکندگي آرايمان و فراواني هواهايمان را آشکار مي کند اين است نشانه ما و نماد کارهاي ما، آري، همين است… .

نكته
 

مکتبه الامام الاميرالمومنين عليه السلام العامه
 

کتابخانه عمومي امام اميرالمومنين (ع) امروز با عمري نزديک به 60 سال و با داشتن سه شعبه فرعي در مناطق کوفه، شاميه و بلد عراق، همچنين با دارا بودن کتاب هاي بسياري در زمينه هاي علوم قرآن، حديث، فقه، اصول، تاريخ، تراجم و رجال، لغت و زبان شناسي، ادبيات و شعر، فلسفه، پزشکي، علوم تجربي، کلام و عقايد، اخلاق، عرفان، رياضيات، روان شناسي، جامعه شناسي و علوم سياسي و نيز تعداد زيادي پايان نامه هاي دوره هاي کارشناسي ارشد و دکترا همچنان در حال فعاليت است.
منبع:نشريه آيه ويژه نامه دين و فرهنگ.