کسی که بدون شناخت و معرفت امام زمان خود بمیرد، به چه نوع مرگی مرده است؟ حدیث مربوطه از کدامیک از معصومین ^ است و متن اصلی حدیث چیست؟

پاسخ سؤال اول:
در احادیث آمده است: کسی بمیرد در حالی که نسبت به امام زمان خود شناخت و معرفت نداشته باشد به آئین جاهلیت از دنیا رفته است ، و در برخی روایات نیز آمده است: چنین فردی مسلمان از دنیا نمی رود بلکه یهودی یا نصرانی می میرد (۱) البته روایات – چه در منابع شیعی و چه در کتب اهل سنت – از جهت متن همانند نیستند اما همگی یک مفهوم و یک منظور را بیان می کنند.
متن حدیث در منابع شیعی:
سلیم بن قیس هلالی از جناب سلْمَان و ابوذر روایت کرده که رَسُول اللَّه | فرمود : مَنْ مَاتَ وَ لَيْسَ لَهُ إِمَامٌ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً (٢)، سلیم می گوید : بعد از این سه بزرگوار من جابر بن عبد الله انصاری و عبد الله بن عباس را دیدم و حدیثی را که از آن سه نفر شنیده بودم به آنان گفتم ، این دو نفر گفتند : آنان راست گفتند ، ما نیز در آن جلسه حضور داشتیم و شاهد بودیم ، حتی بعد از آن رسول خدا | آن کلام را فرمود جناب سلمان گفت: شما فرمودی: اگر کسی بدون شناخت امام خود از دنیا برود به مرگ جاهلیت مرده است مَنْ هَذَا الْإِمَامُ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ منظور از آن امام کیست؟ حضرت در پاسخ فرمود: مِنْ أَوْصِيَائِي يَا سَلْمَانُ. فَمَنْ مَاتَ مِنْ أُمَّتِي وَ لَيْسَ‌ لَهُ‌ إِمَامٌ‌ يَعْرِفُهُ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً ، فَإِنْ جَهِلَهُ وَ عَادَاهُ فَهُوَ مُشْرِكٌ، وَ إِنْ جَهِلَهُ وَ لَمْ يُعَادِهِ وَ لَمْ يُوَالِ لَهُ عَدُوّاً فَهُوَ جَاهِلٌ وَ لَيْسَ بِمُشْرِك‌(۳) منظور از آن امام، اوصیای من (یعنی اهلبیتم که من آنان را از طرف خدا وصی و جانشین خود قرار داده ام) هستند. ای سلمان! پس اگر کسی از امت من بمیرد و امام خود را نشناسد (مسلمان از دنیا نرفته بلکه) به آئین جاهلیت از دنیا رفته است، و در ادامه فرمود: اگر آن کس علاوه بر نشناختن و جهل نسبت به امام با وی دشمنی هم بکند او مشرک است ولی اگر نسبت به او جاهل باشد اما با او دشمنى نكند و با دشمن او هم دوستى نورزد چنين كسى جاهل است ولى مشرك نيست.
و امام کاظم × نیز از رسول خدا | روایت کرده که آن حضرت فرمود: مَنْ مَاتَ وَ لَيْسَ‌ لَهُ‌ إِمَامٌ‌ يَسْمَعُ لَهُ وَ يُطِيعُ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً (۵) هر کسی بمیرد و امامی برای او نباشد که از او اطاعت کند و گوش به فرمان او باشد، مرگ او به آئین جاهلیت می باشد.
مفاد حدیث شیعه:
مفاد احادیث شیعه در مورد معرفت امام این است که:
۱- منظور از شناخت و معرفت امام زمان صرفا دانستن اسم او و آباء و اجداد او و حتی شناخت معارف و مقام و منزلت او نیست بلکه افزون بر این ها اطاعت و پیروی از آن مقصود است.
٢- بعد از رسول خدا | مسلمانان و بلکه بشریت بدون حجت نیستند بلکه تا دنیا باقی است امام واجب الاطاعة در میان مردم هست که شناخت وی و بیعت با او و اطاعتش بر مردم واجب است.
۳- حجت خدا و امام واجب الاطاعة همگی از نسل پیامبر خدا | هستند چنان که در حدیث امام رضا × آمده است.
متن حدیث در منابع اهل تسنن:
در منابع اهل سنت نیز از رسول خدا | روایت شده که آن حضرت فرمود: مَنْ مَاتَ بِغَیرِ اِمَامٍ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً (۶) و نقل کرده اند: من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة(۷) و من مات و لیس فی عنقه بیعة ً مات میتة جاهلیة (۸).
و در حدیث دیگری آمده است : ومن مات ليس له إمام جماعة عليه طاعة بعثه الله يوم القيامة بعث من مات ميتة جاهلية(۹) – همه این احادیث بیانگر این مفهوم هستند که : یکی از شرایط مسلمان زیستن و مسلمان مُردن و مسلمان محشور شدن در روز قیامت داشتن شناخت و معرفت نسبت به امام مسلمین و بیعت کردن با وی و اطاعت و پیروی نمودن از او است.
مفاد حدیث اهل سنت:
مفاد اول و دوم حدیث شیعه در احادیث اهل سنت نیز جاری و ساری است اما مفاد سوم در احادیث دیگر آنان تصریح شده مثل حدیثی که طبری شافعی روایت کرده که رسول خدا | بعد خطابه غدیر و منصوب نمودن علی × به عنوان جانشین خود فرمود: فَاعْلَمُوا مَعَاشِرَ النَّاسِ ذلک: فَأِنَّ اللَّهَ قَدْ نَصَبَهُ لَكُمْ وَلِيّاً وَ إِمَاماً وَ فَرَضَ طَاعَتَهُ عَلَى‌ كُلِّ أَحَدٍ مَاضٍ حُكْمُهُ، جَائِزٌ قَوْلُهُ، مَلْعُونٌ مَنْ خَالَفَهُ، مَرْحُومٌ مَنْ صَدَّقَهُ، أِسْمَعُوا وَ أَطِيعُوا ، فَإِنَّ اللَّهَ مَوْلَاكُمْ وَ عَلِيٌّ إِمَامُكُمْ، ثُمَّ الْإِمَامَةُ فِي وُلْدِي‌ مِنْ صُلْبِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة… (۱۰)
پس اى گروه مردم ! همانا بدانيد که خداوند على را به مقام ولایت و امامت بر شما منصوب نمود و اطاعت امر او را بر همگان واجب کرد، اطاعت حكم او الزامی و گفتار او نافذ است، هر كس با او مخالفت نمايد، ملعون و از رحمت خدا دور است، كسي كه او را تصديق وتأیید کند، مشمول رحمت پروردگار است. پس از او بشنويد و اطاعت كنيد ، چه آنکه خداوند مولاى شما و على امام و پيشوای شما است ، ( و بدانید که ) پس از علی، امامت در فرزندان من از صلب على قرار داده شده است، و تا قیامت علی و فرزندان او امامان شما هستند.
پاسخ سؤال دوم:
این حدیث در منابع سنی و شیعی از رسول خدا | روایت شده است ، و اگر در روایات شیعی این حدیث از امام محمد باقر (۱۱) و امام صادق (۱٢) و امام کاظم (۱۳) و امام رضا (۱۴) × و یا از غیر آن حضرات ( ۱۵) روایت شده مستند کلام آن حضرات حدیث رسول الله | است.