– مراد از کن فیکون کیفیتی برای خلقت است . یعنی خالق متعال هر طور اراده فرماید همانطور امور انجام پذیرند. یعنی بیانگر اراده قطعی است نه اینکه بگوید اراده خلقتی مراد است . هر طور اراده فرماید موجود را خلق خواهد نمود.
– تقدمها مربوط به این عالم ماده و اسباب و مسبباتند.پاسخ: 1.تعبیر کُنْ فَیَکُونُ در آیات متعددى از قرآن آمده است، از جمله سوره آل عمران آیه 47 و 59- سوره انعام آیه 73- سوره نحل آیه 40- سوره مریم آیه 35- سوره یس آیه 82 و غیر اینها.
2.این جمله از اراده تکوینى خداوند و حاکمیت او در امر خلقت سخن مى گوید.
توضیح اینکه: منظور از جمله کُنْ فَیَکُونُ (موجود باش آنهم فورا موجود مى گردد) این نیست که خداوند یک فرمان لفظى با معنى موجود باش صادر مى کند، بلکه منظور این است هنگامى که اراده او به وجود چیزى تعلق مى گیرد، خواه بزرگ باشد یا کوچک، پیچیده باشد یا ساده، به اندازه یک اتم باشد یا به اندازه مجموع آسمانها و زمین، بدون نیاز به هیچ علت دیگرى تحقق مى یابد، و میان این اراده و پیدایش آن موجود حتى یک لحظه نیز فاصله نخواهد بود.
اصولا زمانى در این وسط نمى تواند قرار گیرد، و به همین دلیل حرف فاء (در جمله فیکون) که معمولا براى تاخیر زمانى توام با اتصال است در اینجا فقط به معنى تاخیر رتبه اى است (آن گونه که در فلسفه اثبات شده که معلول از علت خود متاخر است نه تاخر زمانى بلکه تاخر رتبه اى- دقت کنید).
اشتباه نشود منظور این نیست که هر چه خدا اراده کند در همان لحظه موجود مى شود، بلکه منظور این است هر طور اراده کند همانطور موجود مى شود.
فى المثل اگر اراده کند: آسمانها و زمین در شش دوران به وجود آیند مسلما بى کم و کاست در همین مدت موجود خواهند شد، و اگر اراده کند در یک لحظه موجود شوند همه در یک لحظه موجود خواهند شد، این تابع آن است که او چگونه اراده کند و چگونه مصلحت بداند.
و یا مثلا هنگامى که خداوند اراده کند جنینى در شکم مادر درست نه ماه و نه روز دوران تکامل خود را طى کند، بدون یک لحظه کم و زیاد انجام مى یابد، و اگر اراده کند این دوران تکاملى در کمتر از یک هزارم ثانیه صورت گیرد، مسلما همان گونه خواهد شد، چه اینکه اراده او علت تامه براى آفرینش است، و میان علت تامه و وجود معلول هیچگونه فاصله اى نمى تواند باشد.
ر. ک : تفسیر نمونه، ج 1، ص: 419