اميرالمؤمنين عليه السلام در توبيخ کوچک انگاشتن گناه مي فرمايند:
«اشد الذنوب ما استهان به صاحبه.(بحار الانوار ج73، ص 364)
«سخت ترين گناهان گناهي است که گناهکار آن را ناچيز و آسان شمرد.»
در انديشه اسلامي کوچک شمردن و سهل انگاشتن گناه خود از گناهان بزرگ محسوب مي شود. آثار بسيار وارده از معصومين عليهم السلام گواه اين بينش توحيدي است که در سطور آتي برخي از آنان را ياد آور مي شويم:
1-«عن ابي بصير، عن ابي جعفر عليه السلام، قال: سمعته يقول: اتقوا المحقرات من الذنوب، فان لها طالبا، يقول احدکم: اذنب و استغفر الله، ان الله عزوجل يقول: (سنکتب ما قدموا و اثار هم و کل شي ء احصيناه في امام مبين)، و قال عزوجل:(انا ان تک مثقال حبه من خردل فتکن في صخره او في السموات او في الارض يأت بها الله ان الله لطيف خبير .)(1)»
ابو بصير از امام محمد باقر (ع) نقل مي کند، که شنيدم آن حضرت مي فرمود: از گناهان کوچک و حقير اجتناب کنيد، همانا براي آن نيز طالب و حسابرسي است. گاهي يکي از شماها مي گويد گناه مي کنم و بعد استغفار مي نمايم! هماناخداوند مي فرمايد: «همه اعمالي را که پيش از مرگ انجام داده اند مي نويسيم و نيز مي نويسيم آثاري را که از اعمال شان براي بعد از مر گ شان باقي مي ماند، و همه چيز را احصاء نموده و مي شماريم و در نوشته محکم و آشکار ثبت مي کنيم.» و باز خداوند مي فرمايد: «اگر آن عمل بنده از نظر کوچکي به اندازه دانه خردل (خشخاش) باشد و در ميان سنگ باشد و يا در آسمان ها و يا در زمين باشد، خداوند آن عمل را خواهد آورد، همانا خداوند ريز بين و خبردار است.»
2- «عن سماعه، قال سمعت اباالحسن عليه السلام يقول: لا تستکثروا کثير الخير، و لاتستقلوا قليل الذنوب فان قليل الذنوب يجتمع حتي يکون کثيرا (2)»
«سماعه »نقل مي کند، شنيدم که حضرت موسي بن جعفر (ع) مي فرمود: خير بسيار را زياد نشماريد، [زيرا که دچار عجب مي شويد]، و همچنين گناهان کم را، کم مشماريد؛ زيراگناهان کم جمع شده و به تدريج زياد مي شوند.
3- «عن اميرالمؤمنين عليه السلام، قال: ان الله اخفي سخطه في معصيه، فلا تستصغرون شيئا من معصيته، فربما وافق سخطه و انت لا تعلم (3)»
«اميرالمؤمنين (ع) مي فرمايد: خداوند غضب خود را در ميان گناهان پنهان نموده است. پس هيچ گناهي را کوچک مشماريد، چه بسا آن گناه که شما آن را کوچک شمرده ايد غضب خداوند را در خود نهفته داشته باشد، در حالي که شما از آن بي خبريد. [پس با اين گناه مستوجب غضب الهي مي گرديد.]4- «من کلام الرضا عليه السلام: الصغائر من الذنوب طرق الي الکبائر، و من لم يخف الله في القليل لم يخفه في الکثير(4).»
«امام رضا (ع) مي فرمايد: گناهان کوچک وسيله و راه رسيدن به گناهان بزرگ هستند. کسي که در گنا ه کم از خدا نترسد، در گناه بزرگ هم نخواهد ترسيد.»
5- «عن النبي صلي الله عليه و اله: و لاتحقروا شيئا من الشر و ان صغر في اعينکم، و لا تستکثروا الخير و ان کثر في اعينکم، فانه لا کبيره مع الاستغفار، و لا صغيره مع الاصرار(5).»
«رسول خدا (ص) فرموده: هيچ يک از کارهاي بد را بي اهميت و حقير مشماريد ولو در نظر شما کوچک باشد، و هيچ عمل خير را زياد مشماريد ولو در نظر شما زياد باشد. همانا آن کس که استغفار و توبه نمايد گناه کبيره ندارد، و آن که به گناه اصرار دارد و نادم و پشيمان نيست گناه کوچک ندارد؛ زيرا با اصرار و ادامه دادن به «گناه کوچک» نيز بزرگ و کبيره مي شود. [چرا که همه مي دانيم از جمله گناهان کبيره، همانا اصرار بر صغيره است.]»
6- «امام محمدباقر(ع) به محمد بن مسلم فرمود: اي محمد بن مسلم تعريف مردم تو را مغرور نکند، زيرا جزاي عملت فقط به تو مي رسد نه به ديگران، و روزهايت را با گناه و کارهاي بيهوده و پوچ سپري مکن، زيرا به همراه تو محاسب و مراقبي هست که همه ي اعمال تو را ضبط نموده و مي شمارد. و هيچ کار خوب را کوچک مشمار، زيرا جزاي آن عمل، روزي تو را شاد و خوشحال خواهد نمود و هيچ عمل بدي راکوچک و حقير مشمار، زيرا خواهي نخواهي، جزاي آن عمل را روزي مي بيني که تو را ناراحت و غمگين خواهد نمود؛ و هميشه کار نيک انجام بده زيرا آن طوري که عمل نيک گناهان کهنه و قديم را جبران نموده و اثر بد آن را از بين مي برد، ديگر کارها اين اثر را ندارد.»
7-«عن ابي هاشم الجعفري، قال: سمعت ابا محمد عليه السلام، يقول: من الذنوب التي لا تغفر قول الرجل: «ليتني لا اؤاخذ الا بهذا » فقلت في نفسي: ان هذا لهو الدقيق،ينبغي للرجل ان يتفقد من امره و من نفسه کل شي ء، فاقبل علي ابو محمد، فقال: يا اباهاشم صدقت، فالزم ما حدثت به نفسک، فان الاشراک في الناس، اخفي من دبيب الذر علي الصفا في الليله الظلماء، و من دبيب الذر علي المسح الاسود.(6)»
«ابو هاشم جعفر ي نقل مي کند، شنيدم از حضرت امام حسن عسگري (ع)که فرمود: از گناهاني که آمرزيده نمي شود، آن گناهي است که صاحبش بگويد: کاش فقط به اين گناه مؤاخذه مي شدم [يعني اي کاش گناه من فقط اين گناه بود، که گناه را سبک بشمارد].من به خود گفتم اين فرمايش حضرت بسيار دقيق است، بايستي انسان هر چيز را از خود و کارهايش با دقت و تأمل و جست و جو نمايد. تا اين جمله از قلب من خطور کرد حضرت رو به من کرده و فرمود: ابا هاشم، خوب فکر کردي، ملازم و مواظب خودت باش، همانا شرک ورزيدن به خدا، پنهان تر از يک مورچه در روي سنگ سياه در شب ظلماني و تاريک است، و نيز از مورچه اي در روي پلاس سياه مخفي تر است.»
8-«عن ابي عبدالله عليه السلام، قال: ان الله يحب العبد ان يطلب اليه في الجرم العظيم، و يبغض العبد ان يستخف بالجرم اليسير.(7)»
«امام صادق (ع)فرمود: خداوند دوست دارد بنده اي را که در گناه بزرگ از خدا آمرزش طلبد، و دشمن دارد بنده اي را که گناه کوچک را سبک بشمارد.»
9-«قال رسول الله صلي الله عليه و اله: ان ابليس رضي منکم بالمحقرات؛ و الذنب الذي لا يغفر قول الرجل: «لا اؤاخذ بهذا الذنب استصغارا له(8)».
«رسول خدا (ص) فرمود: همانا رضايت شيطان از شما با ارتکاب گناهان کوچک حاصل مي شود. و گناهي که آمرزيده نمي شود، آن گناهي است که صاحبش بگويد:«من به اين گناه مؤاخذه نخواهم شد» به اين معني که گناه خود را کوچک و حقير شمارد.»
در بين مردم رايج است که مي گويند: فلان گناه را انجام بده گناهش به گردن من و وبالش را من تقبل مي کنم! با اين بيان شان مي رسانند که اين گناه کوچک و بي اهميت است، در صورتي که همه ي روايات اين فصل، خلاف اين گفته را مي رسانند، که نبايد گناه را کوچک و حقير شمرد؛ زيرا گناه دشمن انسان است و حقير شمردن دشمن خلاف عقل وعرف و شرع مي باشد.
10- «عن علي عليه السلام،قال: اعظم الذنوب ذنب صغر عند صاحبه(9).»
«علي (ع)فرمود: بزرگ ترين گناهان آن گناهي است که نزد صاحبش کوچک باشد [و صاحبش آن گناه را بي اهميت شمارد].»
11-«عن علي عليه السلام، قال: اشد الذنوب عندالله، ذنب استهان به راکبه(10).»
علي (ع)فرمود: سخت ترين گناهان پيش خداوند آن گناهي است که مرتکبش آن را سبک و بي اهميت بشمارد.»
12-«عن الباقر عليه السلام، قال: لا مصيبه کاستهانتک بالذنب و رضاک بالحاله التي انت عليها(11).»
«امام محمد باقر (ع) مي فرمايد: هيچ مصيبتي مانند بي اهميت و سبک دانستن گناه و راضي بودن به همان حالتي که داري، [حالت گنهکاري] نيست.»
13- «عن النبي صلي الله عليه و اله، قال: يابن مسعود! لا تحقرن ذنبا و لا تصغرنه، و اجتنب الکبائر، فان العبد اذا نظر الي ذنوبه دمعت عيناه قيحا و دما، يقول الله:(يوم تجد کل نفس ما عملت من خير محضرا و ما عملت من سوء، تود لو ان بينها و بينه امدا بعيدا(12).»
«رسول خدا(ص) به عبدالله بن مسعود فرمود: هرگز هيچ را سبک و کوچک مشمار، و از گناهان کبيره نيز اجتناب نما؛ زيرا بنده، روز قيامت وقتي که به گناهان خود نگاه کند از چشمانش چرک و خون جاري مي شود؛ خداوند در قرآن مي فرمايد: «در روز قيامت هر کسي عمل بد خود را و عمل نيکي را که انجام داده در برابر خود حاضر مي بيند، آرزو مي کند که کاش ميان او و اعمال بدش مسافتي دور فاصله مي بود!»
14- «عن النبي صلي الله عليه و اله، قال: ان المؤمن ليري ذنبه کانه تحت صخره يخاف ان تقع عليه، و ان الکافر ليري ذنبه کانه ذباب مر علي انفه(13).»
«رسول خدا (ص) فرمود: همانا مؤمن گناه خود را مي بيند گويا زير سنگ بزرگي قرار گرفته است. اما کافر گناه خود را مانند مگسي که در دماغش فرو رفته باشد احساس مي کند.»
15- «عن النبي صلي الله واله، قال: ان الله تعالي اذا اراد بعبد خيرا، جعل ذنوبه بين عينيه ممثله، والاثم عليه ثقيلا و بيلا، و اذا اراد بعبد شرا انساه ذنوبه(14).»
«رسول خدا (ص) فرمود: خداوند تبارک و تعالي اگر خير بنده اي را بخواهد، گناهان او را در مقابل ديدگان او قرار داه و گناه را بر او سخت و سنگين جلوه مي دهد، اما وقتي که خداوند براي بنده اي بدي اراد ه کند، گناهانش را از ياد او مي برد و او گناهانش را فراموش مي کند.»
16-«عن الکاظم عليه السلام، قال المسيح للحواريين: ان صغار الذنوب و محقراتها من مکائد ابليس، يحقرها لکم و يصغرها في اعينکم، فتجتمع و تکثر فتحيط بکم(15).
«امام کاظم (ع)مي فرمايد: حضرت عيسي (ع)به حواريين و ياران خود فرمود: گناهان کوچک و حقير [و نيز عوامل حقير نشان دهنده گناهان] از کيد و حيله هاي شيطان است، آن ها را در نظر شما حقير و کوچک مي نماياند به گونه اي که جمع شده و زياد مي شوند و شماها را هلاک مي کنند.»
17- «عن علي عليه السلام: لا تستصغروا قليل الآثام، فان الصغير يحصي و يرجع الي الکبير(16).»
«علي (ع)مي فرمايد: گناهان کم را کوچک مشمارد، پس همانا گناهان کوچک شمرده مي شود و به تدريج تبديل به گناه کبيره مي گردد.»
18- «عن النبي صلي الله عليه واله، قال: فيما اوحي الله الي عزير: لا تنظرو ا الي صغر الذنب، و لکن انظروا الي من اجترأتم(17).»
«رسول خدا فرمود: در وحي خداوند به حضرت عزير پيامبر آمده بود: به کوچکي گناه نگاه نکنيد بلکه نگاه کنيد که نسبت به چه کسي جرأت نموده و جسارت به خرج داده ايد.»
«از رسول خدا (ص) نقل شده که آن حضرت در بعضي از سفرهاي خود در زميني فرود آمد که هيچ گونه علف و نبات نداشت. فرمود: مقداري هيزم جمع کنيد. عرض کردند: ما در يک سرزمين بي آب و علف هستيم. فرمود: هر چه يافتيد و توانستيد بياوريد. مردم متفرق شدند بعضي دو يا سه و يا بيشتر علف خشک و هيزم آوردند مانند چوبي که با آن دندان را خلال مي کنند و از شدت کوچکي و سبکي، باد آن ها را مي برد، پيش روي حضرت گذاشتند، مجموع آن ها انباشته بزرگي گرديد. حضرت فرمود: من خواستم به شما مثل بزنم که حسنات و اعمال نيک نيز اين چنين جمع مي شوند، و همچنين گناهان هم اين طور جمع مي شوند. خداوند رحمت کند بنده اي را که ناظر اعمال خود باشد.»

پي نوشت :

1- بحارالانوار 321/73.
2-بحار الانوار346/73.
3-خصال صدوق ج 1ص 115.
4-بحار الانوار 353/73.
5-بحار الانوار 355/73.
6-بحار الانوار 359/73.
7-بحار الانوار359/73.
8- بحار الانوار 364/73.
9-ميزان الحکمه، باب ذنب.
10-ميزان الحکمه، باب ذنب.
11-ميزان الحکمه، ماده ذنب.
12-ميزان الحکمه، ماده ذنب.
13-ميزان الحکمه، ماده ذنب.
14-ميزان الحکمه، ماده ذنب.
15-ميزان الحکمه، ماده ذنب.
16-ميزان الحکمه، ماده ذنب.
17-ميزان الحکمه،ماده ذنب.

/س