کیفیت جان دادن

راجع به قبض روح و حالت احتضار باید گفت: جان دادن برای مؤمن بسیار سهل و راحت است و بر اساس برخی روایات مانند آن است که انسان گل خوشبویی را بو کند و ناگهان خود را در باغهای بهشت ببیند (اصول کافی 1/35) اما برای منافق و کافر بسیار سخت و سنگین است؛ چنان که بخواهند دندان کسی را بدون تخدیر بکشند یا انگشت او را بدون بی هوشی موضعی قطع کنند، یا پزشکی بخواهد بدون تخدیر و بی هوشی قلب بیماری را عمل کند یا ناخنی را از گوشت انگشت جدا کند. جان کندن کافر و منافق به مراتب شدیدتر و جانکاه تر از اینهاست. از این رو به سرعت، تسلیم شکنجه درد و عذاب فرشتگان مأمور قبض روح می گردند و می گویند ما کار بدی نکردیم: «الّذین تَتَوفّهم الملئکة ظالمی أنفسهم فألقوا السّلَمَ ما کنّا نعمل من سُوء بَلی إنَّ الله عَلیم بما کنتم تعملون فَادْخُلوا أبواب جَهنّمَ خالدین فیها فلبئس مَثوَی المتکبِّرین؛ نحل/28ـ29 فرشتگان جان آنان را می گیرند، در حالتی که در دنیا به خود ستم کرده و در حال احتضار به ناچار سر تسلیم پیش آورده می گویند: ما کار بدی نکردەایم. آری خدا به هر چه کردەاید آگاه است. از درهای جهنّم وارد گردید که در آن جا جاودان خواهید بود. دوزخ برای متکبّران بد جایگاهی است». حدیثی از امیر مؤمنان(ع) در ذیل این آیه نقل شده که آن حضرت فرمود: هر کس اهل طاعت باشد فرشتگان رحمت متولّی قبض روح او می گردند و هر کس اهل نافرمانی و معصیت باشد فرشتگان عذاب روح او را می گیرند. فرشته مرگ یارانی از فرشتگان رحمت و عذاب زیر فرمان خود دارد؛ «فمن کان من أهل الطّاعة تولّت قبض روحه ملائکة الرّحمة و من کان من أهل المعصیة تولّت قبض روحه ملائکة النّقمة و لملک الموت أعوان من ملائکة الرّحمة والنّقمة»؛(نور الثقلین 3/50) به هر تقدیر، چنان حالت دهشت و ترس تبه کاران را فرا می گیرد که ناگهان خود را با رخدادی سنگین چون زلزله روبرو می بینند و همة هستی خود را فراموش کرده بعدها متوجّه می شوند که مردەاند. سوختن خود را درک می کنند و حقیقت امر برایشان روشن می گردد. قرآن کریم در این باره می فرماید: «بل تأتیهم بغتةً فتَبْهَتَهُم فلا یستطیعون ردّها ولاهم یُنظرون؛ انبیاء/40 واقعة مرگ و قیامت ناگهان بر تبه کاران فرا رسد و آنان را مبهوت و حیران کند که نه قدرت بر ردّ آن داشته و نه بر تأخیر آن مهلتی توانند یافت». یکی از حکمت های تلقین میّت نیز آن است که میّت را از آن هول جان کاه رهانیده و اوّلیّات دین را به او یاد آورند. البته این تلقین اثر دارد، گرچه برای کافر و منافق سودی نمی دهد. اگر ستمگران بگویند ما در روی زمین مستضعف بودیم، خوب و بد را تشخیص نمی دادیم و حسن و قبح اشیا را نمی فهمیدیم، فرشتگان در پاسخ گویند: چرا از منطقه کفر، نفاق و عصیان مهاجرت نکردید، آیا زمین خدا گسترده نبود؟؛ «قالوا کنّا مستضعفین فی الأرض قالوا أَلَمْ تَکُن أَرضُ الله واسِعةً فَتُهاجِروا فیها»نساء/97 آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 4 (معاد در قرآن) به نقل از سایت تبیان (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 8/100108275)