«تهمت» از ريشه «وهم»، به معناى اظهار گمان بدى است كه به دل انسان راه يافته است.
هر رفتارى از مجموعه رفتارهاى انسان كه در جامعه پديدار مى‏شود، به دو گونه قابل تفسير و برداشت است: برداشتى «خوب و مثبت»، و برداشتى «بد و منفى». در تهمت، انسان از رفتار، گفتار يا حالت ديگرى، برداشت «بد و منفى» مى‏كند كه البته اين برداشت، گاه به خود رفتار بازمى‏گردد به اين معنا كه خود رفتار، ناپسند و ناشايست تلقى مى‏شود، و گاه از آن رفتار، صفات درونى و ويژگى‏هاى ناپسند برداشت مى‏شود بى‏آنكه خود رفتار بد و ناپسند باشد كه در اين صورت، رفتار، فقط به منزله آينه و نماى آن صفت درونى گرفته مى‏شود؛ يعنى گاه «تهمت» درباره زشتى ذات عمل و خود رفتار است، و گاه عمل و رفتار پلى قرار داده مى‏شود تا برخى از زشتى‏هاى درونى به شخص نسبت داده شود.

تفاوت سوءظن با تهمت

هرگاه كسى از رفتار، گفتار يا حالات ديگران برداشت بدى داشته باشد، ولى اين برداشت، فقط در درونش پنهان بماند و آشكار نشود، به «سوءظن» (بدگمانى) مبتلا شده است؛ ولى اگر برداشت ناشايستش را اظهار كند، به رفتار او «تهمت» گفته مى‏شود؛ پس تفاوت «سوءظن» و «تهمت» در آشكار كردن گمانى است كه از رفتار ديگرى برداشت شده است.

تفاوت بهتان با تهمت

در «بهتان» انسان مى‏داند كسى كه به او نسبت ناروا مى‏دهد، كار نادرستى انجام نداده است؛ ولى از روى اغراض و خواسته‏هاى نفسانى، همانند دشمنى، كينه و حسد، صفت يا رفتار ناشايستى را به او نسبت مى‏دهد؛ اما در تهمت، انسان برداشت خويش از رفتار ديگران را مدنظر قرار مى‏دهد و او را متهم مى‏سازد؛ در حالى كه نمى‏داند اين رفتار از او سرزده است؛ براى نمونه اگر انسان، شخصى را با سلاح گرم در كنار مقتولى مشاهده كند و به او نسبت قتل بدهد؛ در حالى كه مى‏داند قاتل نيست، رفتارش «بهتان» ناميده مى‏شود و اگر نداند او قاتل نيست، به رفتار او تهمت گفته مى‏شود.
سرچشمه تهمت، «سوءظن» است. بدگمانى به كردار، گفتار يا حالات ديگران ممكن است موجب شود شخص چه در حضور و چه در غياب ايشان تهمت بزند؛ پس سوءظن مى‏تواند به تهمت بينجامد؛ به اين گونه كه در سوءظن، برداشت انسان از عمل، سخن يا حالت ديگرى، برداشتى بد در درون خود او است و ممكن است به سبب عواملى از درون خود انسان به بيرون تراوش كند؛ يعنى به ديگران اظهار شود كه در اين صورت به تهمت تبديل مى‏شود.
منبع: اخلاق الهى (آفات زبان ) ج4 ص 144
/خ