«توسل»، در لغت، به معناى تمسک جستن به وسیله اى براى نیل به مقصود است. در اصطلاح نیز حقیقت توسل به اولیاى الهى، تمسک به اسباب و وسایل قرب به خداوند است.
در این راستا، علاوه بر اعمال صالح و نیک مثل انفاق به مستمندان خدمت به خلق خدا، برآوردن نیازهاى هم نوعان و عباداتى همچون نماز و روزه – که مورد رضایت خداوند و به منظور تقرب به درگاه الهى تشریع شده است – مى توان به انسان هاى پاک و معصوم و وارسته اى که مرضى خداوند و از مقربان درگاه الهى اند، همچون انبیاى الهى و به ویژه پیامبر خاتم و ائمه معصومین(ع) توسل جست.
هدف زندگی انسان نزدیک شدن به خداوند است و برای این منظور بهترین وسیله ای که وجود دارد، انسان های کامل و معصوم هستند. حقیقت توسل با حقیقت تشیع بسیار نزدیک است.
شیعه، یعنی پیروی از اهل بیت(ع) برای نزدیک شده به خداوند و توسل هم چیزی جز واسطه قرار دادن معصوم و پیروی از آنها برای تقرب به خداوند نیست. این توسل و واسطه گری در قرب الهی و کمال انسانی مهمترین اثر تربیتی توسل به امام معصوم (ع) است.
به طور مثال بهترین راه قرب به خداوند علم آموزی است. ما در حقیقت از طریق علم به خدا نزدیک می شویم اما علم الهی بسیار گسترده است و مانند علم انسان نیست. بنابراین برای نزدیک شدن به خدا از طریق علم بهترین روش توسل است . یعنی علم امام را الگو و وسیله قرار دهیم و سعی کنیم از این نظر شبیه امام شویم. اینجا علم امام وسیله قرب به علم الهی شده است و این حقیقت توسل است.
تشیع هم به همین معنا است. شیعه یعنی پیرو و پیروی از اهل بیت به این است که ببینیم آنها چقدر به ارزش های الهی و دینی اهمیت می دادند ما هم سعی کنیم مانند آنها شویم. این همان توسل و تشیع است یعنی پیروی کردن از اهل بیت.
یک مثال دیگر اخلاقیات است . اگر کسی اخلاق خود را با امام تنظیم کند در حقیقت امام را وسیله خودسازی اخلاقی خویش قرار داده و از این طریق به اخلاق الهی نزدیک شده است. این می شود تشیع و توسل.

به همین صورت در حوزه عمل و عبادت هم باید ائمه را الگو و وسیله قرب به خداوند قرار دهیم. ببینیم آنها چگونه عمل می کردند چگونه عبادت می کردند، سعی کنیم به آنها در این حوزه نزدیک شویم. این می شود توسل و تشیع واقعی.
اگر کسی فکر کند شیعه یعنی دوست داشتن روانشناختی اهل بیت اشتباه کرده است . شیعه یعنی محب اما این حب فقط روانشناختی نیست. دوست داشتن لازم است اما کافی نیست.
حب امام یعنی علم امام و اخلاق امام و عمل و عبادت امام را دوست داشته باشی و سعی کنی به او در این زمینه ها نزدیک و شبیه شوی این می شود محبت واقعی ائمه علیهم السلام.
در حقیقت توسل به اولیاى الهى، به معناى واسطه (و سبب) قرار دادن آن انسان هاى پاک و مقرب درگاه الهى و طلب دعاى خیر آنان در حق متوسّلان است.
گفتنى است علت اینکه خداوند به پیامبران و اولیاى الهى، چنین نقشى را داده تا مردم به آنان به عنوان واسطه و سبب بنگرند، این است که اوّلاً خداوند، با این کار، اولیاى خود را در کانون توجه و اقبال مردم قرار دهد تا در عمل، مردم با مراجعه به آنان و الگوگیرى از آنان، به طریق هدایت و سعادت دست یابند.
ثانیاً از آنجا که اولیاى الهى، انسان هایى مثل خود ما هستند، خیلى زود و راحت مى توانیم با آنان رابطه عاطفى و نزدیک برقرار مى کنیم و همین ارتباط سریع، ما را به این اسوه ها نزدیک مى کند و ما را در معرض هدایت آنان قرارمى دهد.
یک روش توسل به معصومین علیهم السلام و دیگر اولیاى الهى نیز این است که هنگام دعا و درخواست از خداوند، خدا را به حق آنان و پاکى آنان بخوانیم. در حقیقت به خداوند عرض کنیم که هر چند ما به سبب گناه و عصیان و نافرمانى، استحقاق نداریم که حاجت و خواسته ما برآورده شود؛ لکن به واسطه علقه و ارتباط معنوى و محبّت و پیروى از اولیاى تو، تو را به حق این آبرومندان درگاهت مى خوانیم که حاجت ما را برآورده سازى.
با توجه به بیان فوق، در توسّل نوعى خواندن خدا و دعا کردن نیز هست که در آن خدا را به اولیایش مى خوانیم. بله گاهى براى این که آن رابطه و علقه معنوى با اولیاى الهى را – که در اثر پیروى و پیمودن راه و روش و مکتب آنان حاصل م ى شود – بیشتر کنیم، اعمال صالحى (همچون حج یا انفاق به مستمندان) را به نیابت از آنان انجام مى دهیم و ثوابش را به روح آنان هدیه مى کنیم یا در مناسبت هاى شادى آنان (مثل میلاد). یا غم و حُزن آنان (مثل ایام شهادت)، با اظهار شادى یا حزن به آنان اظهار علاقه و همراهى مى کنیم.
تمامی زیارات، به خصوص زیارت جامعه کبیره و مانند آن، روش هایی برای توسل به معصومان هستند، در این زمینه خواندن دعای توسل با توجه و حضور قلب توصیه می شود. استمرار در این دعا می تواند آثار معنوی فراوانی داشته باشد.
به کتاب پرسش و پاسخ دانشجویی” شفاعت و توسل” اداره مشاوره نهاد رهبری در دانشگاه ها رجوع شود.