ابوتراب یکی از کنیه‌های افتخار آمیز امیرمومنان علی علیه‌السلام است که رسول خدا (ص) در غزوه ذات العشیره آن حضرت را با این کنیه خطاب، کرد. به جز این غزوه، در مواقع دیگری نیز امیرالمومنین علی علیه السلام به این کنیه مورد خطاب پیامبر قرار گرفت، علاقه علی علیه السلام به این کنیه، از مدح آمیز بودن آن حکایت دارد.تراب به معنای خاک[1] و نیز خود زمین[2] آمده است. این کنیه در مفهوم لغوی به معنای پدر خاک و پدر زمین است. این کنیه را اولین بار پیامبر خدا صلی الله علیه و آله برای امیر المومنین به کار برد. اما علت نام‌گذاری حضرت به این کنیه:بنابر روایات متعدد،‌ رسول خدا (ص) در غزوه ذات العشیره، در سال دوم هجری[3] آن حضرت را با کنیه ابوتراب خطاب کرد. این جریان به نقل از عمار یاسر چنین نقل شده است:من و علی در غزوه ذات العشیره کنار هم بودیم. وقتی پیامبر به ذات العشیره رسید و اقامت گزید، دیدیم افرادی از قبیله بنی مدلج در کنار نخلستان و چشمه خود مشغول به کار هستند. امیر المومنین به من گفت آیا می‌خواهی نزد این قوم برویم و ببینیم چه می‌کنند؟ گفتم‌ برویم. سپس نزد آن‌ها رفتیم و مدتی به کار آن‌ها نظاره کردیم. در این موقع، خواب بر چشمان‌مان غالب شد. سپس من و علی علیه‌السلام در کنار نخل‌ها مدت کوتاهی خوابیدیم. پیامبر به کنار ما آمده و ما را بیدار کرد. ما در حالی که خاک را از لباس‌هایمان پاک می‌کردیم، پیامبر چون مشاهده کرد که مقداری خاک بر سر و روی امیرالمومنین است خطاب به ایشان فرمود: تو را چه شده یا ابا تراب؟ سپس فرمود:‌ آیا می‌خواهی شقی‌ترین مردم را به تو معرفی کنم؟ گفتیم بله یا رسول الله. فرمود: … کسی که به تو ضربه می‌زند … به گونه‌ای که این قسمت (ظاهرا اشاره به سر و صورت حضرت نمودند) با خونت آغشته می‌شود.[4]—————————————-
[1] . حسین مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج1، ص412-413.
[2] . راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص73.
[3] . طبری،‌ تاریخ الامم و الملوک، ج2، ص123.
[4] . محمد بن اسحاق بن یسار، سیره النبی صلی الله علیه و آله، ج2، ص434؛ احمد حنبل، مسند، ج4، ص263 همچنین برخی دیگر از نویسندگان نیز این مطلب را با تفاوت‌هایی آورده‌اند. به عنوان نمونه:‌ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج2، ص123؛ ابن شهراشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج2، ص305؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین،‌ ج3، ص140 و دیگران.

ابوتراب یکی از کنیه‌های افتخار آمیز امیرمومنان علی علیه‌السلام است که رسول خدا (ص) در غزوه ذات العشیره آن حضرت را با این کنیه خطاب، کرد. به جز این غزوه، در مواقع دیگری نیز امیرالمومنین علی علیه السلام به این کنیه مورد خطاب پیامبر قرار گرفت، علاقه علی علیه السلام به این کنیه، از مدح آمیز بودن آن حکایت دارد.تراب به معنای خاک[1] و نیز خود زمین[2] آمده است. این کنیه در مفهوم لغوی به معنای پدر خاک و پدر زمین است. این کنیه را اولین بار پیامبر خدا صلی الله علیه و آله برای امیر المومنین به کار برد. اما علت نام‌گذاری حضرت به این کنیه:بنابر روایات متعدد،‌ رسول خدا (ص) در غزوه ذات العشیره، در سال دوم هجری[3] آن حضرت را با کنیه ابوتراب خطاب کرد. این جریان به نقل از عمار یاسر چنین نقل شده است:من و علی در غزوه ذات العشیره کنار هم بودیم. وقتی پیامبر به ذات العشیره رسید و اقامت گزید، دیدیم افرادی از قبیله بنی مدلج در کنار نخلستان و چشمه خود مشغول به کار هستند. امیر المومنین به من گفت آیا می‌خواهی نزد این قوم برویم و ببینیم چه می‌کنند؟ گفتم‌ برویم. سپس نزد آن‌ها رفتیم و مدتی به کار آن‌ها نظاره کردیم. در این موقع، خواب بر چشمان‌مان غالب شد. سپس من و علی علیه‌السلام در کنار نخل‌ها مدت کوتاهی خوابیدیم. پیامبر به کنار ما آمده و ما را بیدار کرد. ما در حالی که خاک را از لباس‌هایمان پاک می‌کردیم، پیامبر چون مشاهده کرد که مقداری خاک بر سر و روی امیرالمومنین است خطاب به ایشان فرمود: تو را چه شده یا ابا تراب؟ سپس فرمود:‌ آیا می‌خواهی شقی‌ترین مردم را به تو معرفی کنم؟ گفتیم بله یا رسول الله. فرمود: … کسی که به تو ضربه می‌زند … به گونه‌ای که این قسمت (ظاهرا اشاره به سر و صورت حضرت نمودند) با خونت آغشته می‌شود.[4]—————————————-
[1] . حسین مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج1، ص412-413.
[2] . راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص73.
[3] . طبری،‌ تاریخ الامم و الملوک، ج2، ص123.
[4] . محمد بن اسحاق بن یسار، سیره النبی صلی الله علیه و آله، ج2، ص434؛ احمد حنبل، مسند، ج4، ص263 همچنین برخی دیگر از نویسندگان نیز این مطلب را با تفاوت‌هایی آورده‌اند. به عنوان نمونه:‌ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج2، ص123؛ ابن شهراشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج2، ص305؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین،‌ ج3، ص140 و دیگران.