مقدمه
فردی نزد پیامبر (صلّی الله و علیه و آله و سلّم) آمد و گفت : پدر و مادری دارم که با آن ها رابطه خوبی دارم، ولی آن ها مرا با حرف و طرز برخوردشان می آزارند. پاسخ آنان را نمی دهم، ولی حالا دیگر می خواهم آنان را ترک کنم و مدتی نزدشان نروم. حضرت فرمود : در این صورت خداوند هم تو را ترک خواهد کرد. مرد عرض کرد: پس چه کنم؟ حضرت فرمود: به کسی که تو را محروم ساخت، ببخشای و با کسی که با تو قطع رابطه کرد، پیوند برقرار کن و از کسی که به تو ستم کرد، درگذر. اگر چنین کنی، خداوند سبحان پشتیبان تو خواهد بود. و از توحمایت خواهد کرد . ( العلامه المجلسی، بحار الانوار، الناشر: مؤسسه الوفاء، بیروت، لبنان، سنه النشر: ۱۴۰۴ ه.ق ،ج ۷۱، ص ۱۰۰.)
هر چند پدر و مادر، رفتار صحیحی با فرزند خود نداشته باشند، همچنان فرزند موظف به تکریم والدین و کسب رضایت آنان است و نمی تواند مقابله به مثل نماید. البتّه قطعا هر کسی باید پاسخگوی عملکرد خویش باشد؛ زیرا در اسلام حقوق فرزندان و والدین متقابل است‌؛ یعنی هم والدین بر فرزندان حقوقی دارند که باید فرزندان رعایت کنند و هم فرزندان بر والدین حقوقی دارند که والدین باید رعایت کنند. «قال علی علیه-السلام‌: “ان للولد علی الوالد حقاً و ان للوالد علی الولد حقاً» .[نهج البلاغه ، حکمت 399 ] احترام و نیکی به پدر و مادر حتی اگر کافر و مشرک باشند، نیز لازم است؛ بنا بر این نیکی و احترام به والدین و ناراحت نکردن و نرنجاندن آنان در همه شرایط لازم است.
حال اگر هر کدام از والدین یا فرزندان وظیفه خود را انجام ندادند، سبب نمى شود که دیگرى هم انجام وظیفه نکند. اگر فرضاً والدین شما زود رنج و بدخلق هستند و نسبت به شما قصور یا تقصیری از آنها سر می زند ، این دلیل نمى شود که شما نسبت به آنها بى احترامى کنید و در انجام وظایف خود کوتاهى نمایید.
روش برخورد با والدین
*مرحله اول ( جلب رضایت )
اگر خدای ناکرده نسبت به آنها بی احترامی و آنها را ناراحت کرده اید ، اول کاری که باید بکنید این است که از آنها حلالیت بطلبید حتی اگر شده دست آنها را ببوسید و از آنها خواهش کنید که شما را حلال کنند درابتدا ممکن است که به شما روی خوش نشان ندهند ولی مطمئن باشید که اگر این کار را چند بار تکرار کنید حتما رضایت می دهند. ببنید از چه چیزهایی خوششان می آید مثلا مادرتان به یک لباس خاصی علاقه دارد آن را به عنوان هدیه برایش بگیرید و یا مثلا پدرتان علاقه دارد به یک سفری برود امکانات سفر را برای وی فراهم کنید.مطمئن باشید زود راضی می شوند .
*مرحله دوم ( انجام وظایف فرزندی )
اما بعد از اینکه راضی شدند باید به مطالب زیر نیز توجه کنید و در ارتباط با آنها این مسائل را رعایت کنید.وظایف و مسؤولیت های فرزندان (برگرفته از سوره ی اسراء آیه 23 و 24):
1. اطاعت و فرمانبرداری از پدر و مادر.
2. نیکی و احسان و خدمت به پدر و مادر.تا می توانید به آنها احسان کنید و اصلا از این کار خسته نشوید.
3. اف و سخن رنجش آور به پدر و مادر نگفتن .
4. بر سر والدین داد و فریاد نکردن (بلکه با آنها با سخن نیکو صحبت نماید).
5. بال تواضع و فروتنی را برای والدین , فرود آوردن .
6. حتی المقدور نیازهای والدین را برآوردن .
7. احترام والدین را نگه داشتن که در زیر به مواردی از آن اشاره می شود:
الف) جلو والدین , پاهایش را دراز نکند.
ب ) در مناسبت های مختلف مثل روز مادر یا روز پدر, هدیه به آنها بدهد.
ج . از شوخی های نابجا و زدن حرف های زشت پیش آنها پرهیز و اجتناب کند.
د. در حق آنها و برای سلامتی آنها دعا کند.
ه . در کارهای خانه به آنها کمک کند.
امید است با عمل کردن به این وظایف و دستورات که برگرفته از کلام خداوند است احترام متقابلی بین اعضای خانواده برقرار شود.آنچه در این زمینه اصل است، احسان به پدر و مادر و دورى از اذیت و آزار به آنان است. البته این به معناى تسلیم شدن در برابر سلیقه هاى آنان نیست؛ ولى بایستى با تیزهوشى و درایت، شخصیت و مقام آنها را حفظ نمود واحترامشان را نگه داشت؛ ولى در عین حال باید به گونه اى رفتار کرد که آنان استقلال شما را به رسمیت بشناسند و درصدد تحمیل سلیقه هاى خود بر شما نباشند.
مرحله سوم : روش های عملی برخورد با احترام نسبت به والدین
1 . به شما پیشنهاد می شود سعی کنید مسائل و کارهایی که موجب رنجش و بد خلقی والدین شما می شود شناسایی کرده و از انجام چنین کارهایی پرهیز نمایید .
2. یکى از مهم‌ترین عوامل سازگارى و حسن تفاهم بزرگسالان و جوانان در خانواده و اجتماع این است که شخصیت تمام افراد در آن دو محیط مورد توجه و احترام باشد و هیچ فردى، -در هر سنى که هست- خویشتن را در معرض اهانت و تحقیر نبیند و نسبت به عزت‌نفس و شخصیت خود احساس ناامنى و نگرانى ننماید. لذا توصیه می‌شود تا می‌توانید نسبت به والدین خود محبت نمایید؛ زیرا انسان به طور طبیعى دوستدار کسى است که به او نیکى کرده و دشمن کسى است که درباره او با بدى رفتار نموده است.
3. قطعاً شما با رفتار پسندیده خود می‌توانید والدین خود را تحت تأثیر قرار دهید؛ هر چند این کار سختی است ؛ چون رفتار و روحیه والدین شما با گذر عمر به صورت یک صفت ثابت شخصیتی در آمده است، سخت تغییر می‌پذیرد و متحول ساختن چنین افرادی دشوار می‌نماید؛ اما امری شدنی است. لذا نیازمند صبر و حوصله و همین طور تدبیر و هوشیاری و ظرافت‌های رفتاری خاص از طرف شما است.
هرگز سعی در ایجاد تغییر ناگهانی و برخوردهای تند وعجولانه نداشته باشید، که این شکل رفتار نه تنها آنها را به سوی مخالفت می‌کشاند، بلکه ناسازگاری را به صورت لجاجت آمیز در آنها تشدید می‌نماید.
4. از جدال و جر و بحث با آنها جداً خودداری کنید.
5. از طرح مسائل اختلافی -ولو مطلب کوچک و پیش پا افتاده-با آنها اجتناب کنید.
6. در صورت امکان هر از چند گاهی هدیه‌ای -هر چند کوچک- برای والدین خود تهیه کنید.
7. جنبه‌های مثبتی والدین خود را برجسته کنید و گاهی اوقات آن را مطرح کنید. سعی کنید هر چه بیشتر خوبی‌های آنها را ببینید تا بتوانید روابط بهتری با آنها برقرار سازید ( نگویید من جنبه‌ی مثبت و خوبی در عمّه سراغ ندارم؛ اگر دقت کنید حتماً می‌یابید).
8. برای تأمین اهداف رفتاری خود در مورد والدین از روش غیرمستقیم استفاده کنید. ابتدا خودتان را به اخلاق نیک بیارایید تا ایشان ازعمل شما متأثر گردد، نه از حرف شما؛ که این بهترین شیوه اصلاح بزرگترها است.
در ادامه اگر افرادی هستند که در والدین شما نفوذ دارند و می‌توانند تأثیر بگذارند (مانند اقوام و خویشان دلسوز که والدین شما از آنها حرف شنوی دارد) استفاده نمایید؛ چرا که بعضی از افراد برخلاف اخلاق تندی که در خانه دارند در بیرون از خانه -به خصوص نزد بعضی افراد- نرم و حرف شنو هستند؛ لذا از طریق آنها می‌توانید به اهداف خود در زمینه اصلاح اخلاق ایشان، برسید.
9. هیچ‌گاه والدین خود را سرزنش نکنید. به موضوع حمله ببرید نه به شخص.
10. به احساسات منفی و غیرقابل کنترل خود در برابر آنها اجازه بروز ندهید.