۱۳۹۶/۱۰/۰۶
–
۶۴۵ بازدید
تا چه حد با عدل خدا سازگار است؟ آیا فردی که با عدم امکانات و ضررها مواجه است، می تواند اعتراضی برای وی مطرح باشد؟
نخست باید بدانیم «تفاوت»ها لازمه نظام مندی و تقسیم مسئولیت هاست. به طور مثال برخی بیشتر به رشته های فنی و مهندسی علاقه مندند و برخی بیشتر به رشته های پزشکی و برخی بیشتر به ادبیات و هنر علاقه دارند. چنان که برخی توانایی جسمی بیشتری دارند و برای کارهای خدماتی مناسب ترند و برخی حوصله مطالعه و پژوهش را بیشتر دارند. از این رو برپایی جهان هستی با انواع توانمندی ها و گونه های مختلف گیاهان و حیوانات بسیار واقع بینانه و شایسته تر است. در ادبیات دینی از این واقع بینی و شایستگی به «نظام احسن» یاد می شود.
این احسن بودن نظام آفرینش را می توان از راه های دیگر نیز اثبات کرد؛ مثلاً یکی از دلایل آن است که اگر خدای متعال، جهان را با بهترین نظام نیافریده باشد، یا بدین جهت است که علم به بهترین نظام نداشته، یا آن را دوست نمی داشته، یا قدرت بر ایجاد آن نداشته و یا از ایجاد آن بخل ورزیده است. حال آن که هیچ کدام از این فرض ها در مورد خدای دانا و حکیم، صحیح نیست. پس ثابت می شود که عالم، دارای بهترین نظام است؛[ نگا: آموزش فلسفه، ج 2، ص 392 ؛ المبدأ و المعاد، همان صص 193 – 222.]
چنان که قرآن کریم نیز بدان تصریح دارد:
(الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ)[ سجده (32)، آیه 7.] ؛
«همان کسی که هر چیزی را که آفریده، نیکو آفریده است».
(صُنْعَ اللّهِ الَّذِی أَتْقَنَ کُلَّ شَیْءٍ)[ نمل (27)، آیه 88.] ؛
«صنع خدایی است که هر چیزی را در کمال استواری، پدید آورده است».
اکنون این پرسش مطرح می شود که وجود شرور و نقایص در جهان چگونه با احسن بودن نظام خلقت سازگار است؟
در این باره اشاره به چند نکته به تحلیل و جمع بندی ها بسیار کمک می کند؛
یکم. اهتمام جدّی خداوند به آفرینش مخلوقاتی است که هر چه بیشتر دارای خیر و فایده باشند؛ اگرچه دارای همه فایده ها نباشد. به طور مثال در میان فلزات آهن سخت است و جیوه نرم است. اگرچه سخت تر از آهن نیز وجود دارد و نرم تر از جیوه نیز وجود دارد. آنچه مهم است هر کدام فوایدی دارد و برای تأمین نیازی کاربرد دارد. البته چه بسا استفاده نابجای آن ضرر داشته باشد اما آنچه مهم است فایده های آن می تواند بیشتر از ضرر آن باشد و این همان نشانه «نظام احسن» است.
دوم. ضررها در جهان هستی قابل «پیشگیری» و یا قابل «جبران» و یا زمینه تجربه جدیدی می شود که به گونه ای عبرت آموز از وقوع ضررهای بیشتر جلوگیری می کند و با این نگاه واقع بینانه اگرچه ضررها در نگاه اولیه آسیب رسان است. اما با نگاهی کلان نشانه حاکمیت علم و حکمت خداوند در مهندسی جهان هستی است و این نشانه دیگری بر «نظام احسن» است.
بنا بر آنچه گفته شد؛ می توان این گونه جمع بندی کرد؛ که تفاوت انسان ها مانند تفاوت دیگر موجودات طبیعی و نشانه نظام مندی جهان هستی است. به گونه ای که انسان ها دارای علاقه مندی های مختلف و توانمندی های گوناگون باشند و انواع نیازها و خدمات تأمین شود. انچه مهم است ریشه یابی علاقه ها و استعدادیابی افراد است که به هر مقدار در این باره بیشتر دقت و تلاش شود؛ رشد و پیشرفت جامعه بهتر مدیریت خواهد شد و این جلوه دیگری از «نظام احسن» است که برای اراده و اختیار و تلاش انسان ها نقش تعیین کننده لحاظ شده است. و در صورت بروز ناهنجاری و ضرر رسانی از سوی برخی افراد، مجازات در دنیا و عذاب در آخرت دامن گیر آنان خواهد شد و این همان جلوه «عدالت» خداوند است.
علاوه بر اینکه «ضرر»ها فردی و اجتماعی نیز قابل پیشگیری و یا قابل جبران و یا زمینه عبرت آموز برای جلوگیری از ضررهای بیشتر می شود و این نیز جلوه دیگری از «نظام احسن» از سوی خداوند دانا و حکیم است.
این احسن بودن نظام آفرینش را می توان از راه های دیگر نیز اثبات کرد؛ مثلاً یکی از دلایل آن است که اگر خدای متعال، جهان را با بهترین نظام نیافریده باشد، یا بدین جهت است که علم به بهترین نظام نداشته، یا آن را دوست نمی داشته، یا قدرت بر ایجاد آن نداشته و یا از ایجاد آن بخل ورزیده است. حال آن که هیچ کدام از این فرض ها در مورد خدای دانا و حکیم، صحیح نیست. پس ثابت می شود که عالم، دارای بهترین نظام است؛[ نگا: آموزش فلسفه، ج 2، ص 392 ؛ المبدأ و المعاد، همان صص 193 – 222.]
چنان که قرآن کریم نیز بدان تصریح دارد:
(الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ)[ سجده (32)، آیه 7.] ؛
«همان کسی که هر چیزی را که آفریده، نیکو آفریده است».
(صُنْعَ اللّهِ الَّذِی أَتْقَنَ کُلَّ شَیْءٍ)[ نمل (27)، آیه 88.] ؛
«صنع خدایی است که هر چیزی را در کمال استواری، پدید آورده است».
اکنون این پرسش مطرح می شود که وجود شرور و نقایص در جهان چگونه با احسن بودن نظام خلقت سازگار است؟
در این باره اشاره به چند نکته به تحلیل و جمع بندی ها بسیار کمک می کند؛
یکم. اهتمام جدّی خداوند به آفرینش مخلوقاتی است که هر چه بیشتر دارای خیر و فایده باشند؛ اگرچه دارای همه فایده ها نباشد. به طور مثال در میان فلزات آهن سخت است و جیوه نرم است. اگرچه سخت تر از آهن نیز وجود دارد و نرم تر از جیوه نیز وجود دارد. آنچه مهم است هر کدام فوایدی دارد و برای تأمین نیازی کاربرد دارد. البته چه بسا استفاده نابجای آن ضرر داشته باشد اما آنچه مهم است فایده های آن می تواند بیشتر از ضرر آن باشد و این همان نشانه «نظام احسن» است.
دوم. ضررها در جهان هستی قابل «پیشگیری» و یا قابل «جبران» و یا زمینه تجربه جدیدی می شود که به گونه ای عبرت آموز از وقوع ضررهای بیشتر جلوگیری می کند و با این نگاه واقع بینانه اگرچه ضررها در نگاه اولیه آسیب رسان است. اما با نگاهی کلان نشانه حاکمیت علم و حکمت خداوند در مهندسی جهان هستی است و این نشانه دیگری بر «نظام احسن» است.
بنا بر آنچه گفته شد؛ می توان این گونه جمع بندی کرد؛ که تفاوت انسان ها مانند تفاوت دیگر موجودات طبیعی و نشانه نظام مندی جهان هستی است. به گونه ای که انسان ها دارای علاقه مندی های مختلف و توانمندی های گوناگون باشند و انواع نیازها و خدمات تأمین شود. انچه مهم است ریشه یابی علاقه ها و استعدادیابی افراد است که به هر مقدار در این باره بیشتر دقت و تلاش شود؛ رشد و پیشرفت جامعه بهتر مدیریت خواهد شد و این جلوه دیگری از «نظام احسن» است که برای اراده و اختیار و تلاش انسان ها نقش تعیین کننده لحاظ شده است. و در صورت بروز ناهنجاری و ضرر رسانی از سوی برخی افراد، مجازات در دنیا و عذاب در آخرت دامن گیر آنان خواهد شد و این همان جلوه «عدالت» خداوند است.
علاوه بر اینکه «ضرر»ها فردی و اجتماعی نیز قابل پیشگیری و یا قابل جبران و یا زمینه عبرت آموز برای جلوگیری از ضررهای بیشتر می شود و این نیز جلوه دیگری از «نظام احسن» از سوی خداوند دانا و حکیم است.