اوّلاً: روح بر موجودى اطلاق مى شود که داراى حیات و شعور و اراده است و موجودى است مخلوق و بر این اساس بر موجود بى شعور و نیز بر خداوند و خالق روح اطلاق نمى گردد. این مطلب را مى توانیم با آنچه از عرف خود مى فهمیم نیز، تأیید کنیم. در استعمال مال خودمان نیز، روح را در موردى بکار مى بریم که منشاء حیات و شعور باشد؛ بنابراین، اگر کسى بگوید معناى روح یعنى مخلوقات شعورمندى که از سنخ مادّیات نیستند گزاف نگفته است، (نگا: معارف قرآن (خداشناسى، کیهان شناسى، انسان شناسى – استاد محمدتقى مصباح یزدى، ج اوّل، صص 355 – 356). ثانیاً: در جاى خود ثابت و مبرهن شده است که حیوانات داراى شعور و اراده اند و این شعور و اراده نیز ریشه در اعمال غریزى آنان ندارد بلکه مطالعه در برخى از حالات و اعمال حیوانات حکایتگر این حقیقت است که آنان از اراده و شعورى برتر از آن چه که در غریزه آن ها وجود دارد، برخوردارند و این حقیقتى است که قرآن نیز آن را تایید مى کند، (معاد یا بازگشت به سوى خدا، (استاد محمدشجاعى، ج اوّل، صص 52 – 64) ثالثاً: بنابر دلایل متقن فلسفى و عقلى با توجه به شعور و اراده، این روح امرى مجرد بوده و مادى مى باشد. در واقع به دلیل فعالیت هاى خاص روح نمى توان آن را موجودى مادى قلمداد کرد، (در این باب نگا: همان، صص 178 – 192). هر چند دلایل مطرح شده بر تجرد روح در فلسفه و آیات قرآنى ناظر به تجرد روح انسانى است ولى برخى از دلایل آن همچون وجود اراده، شعور و دیدن مى تواند بیانگر این حقیقت باشد که روح در حیوانات نیز امرى مجرد و غیر مادى است. رابعاً، هر چند که تمامى عوالم هستى مخلوق خداوند هستند و ازاین رو به آن ذات حق منتسبند ولى از انتساب روح انسانى به روح خدا به طور ویژه سخن رفته است، (حجر/29، انبیاء/91، سجده/9) و به همین جهت از میان همه ى موجودات تنها انسان را شایسته خلافت الهى مى داند، (بقره/30 – 33) امّا در این رابطه که روح حیوانات نیز از روح خدا نشأت گرفته باشد، در آیات و روایات سخنى به میان نیامده است.
براى آگاهى بیش تر نگا:
بازگشت به هستى، استاد محمد شجاعى، صص 57 – 70