مفاتیح الجنان زیارت رجبیه اعمال و آداب ماه رجب که هر روز خوانده میشود آورده :
تفاوت بین خدای عز و جل و معصومین علیهم السلام اینکه بندگان و مخلوق خدای متعال اند. رتق و فتق امور شان همه در دست خدای متعال است . چیزی را میخواهند که خواست خدا باشد .
فرق ایشان با خداوند در شنیدن یا حاجت دادن نیست در این است که ایشان مخلوق خدا بوده و هرچه دارند و عطا میکنند از خود نیست همه از خدا و باذن اوست . خداوند مخلوق نبوده و واجب الوجودی است که بالذات دارا بوده نیازمند نیست. ایشان عبد هستند و خدا معبود . ایشان ممکن الوجود هستند و خدا واجب الوجود.
در جلد اوّل اصول کافی بابی است با این عنوان:‌فرق میان معانی اسماء خدا و اسماء مخلوق. در اولین روایت این باب آمده است: «فتح بن یزید جرجانی گوید: شنیدم جناب ابوالحسن ـ علیه السّلام ـ می فرمود: خدا لطیف، آگاه، شنوا بینا، یگانه، یکتا و بی نیاز است، نه زاده و نه زاده شده و هیچ کس همتای او نیست، اگر او چنان باشد که مشبّه (کسانی خدا را به مخلوقات تشبیه می کنند) می گویند، نه خالق از مخلوق شناخته می شود و نه عکس، ولی اوست خالقِ، میان او و کسی که جسم و صورتش داده و ایجاد کرده، قطعاً فرق است، چیزی مانند او نیست و او مانند چیزی نباشد.»(1)
2. وجود خدا اصیل و مستقل است، اما مخلوقات وجودشان ، تبعی است، یعنی مخلوق هم به معنی وجود مستقل نمی باشد.
3. اختلافاتِ موجودات در قُرب و بُعد به حضرت حق تعالی همان اختلاف حجاب های آنهاست. و هر چه مقدار تعینات کمتر باشد این قرب بیشتر می تواند باشد، پس اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ که وجودات نورانی، معصوم و بدور از وابستگی ها به عالم ماده اند، بیشترین قرب و نزدیکی را می توانند به خدا داشته باشند و این از نعماتِ بزرگِ حضرت حق است که این الگوهای شایسته را برای همة موجودات آفریده است که گر چه حضرت دوست را نمی توانیم درک کنیم، مشاهده کنیم و در مورد کُنه وجودش تأمل و تفکر نمائیم ولی این انوار قدسیه خدا نما را قرار داده تا با تمسک و اعتصام به وجود مقدسشان حضرت حق از زوایای متعدد قابل شناخت باشد، این تعابیر بلند را می توان در زیارت جامعة کبیره به صورت موجز و بلیغ یافت که یک دورة کامل امام شناسی و نهایتاً می تواند درس توحید باشد :
(من والاکم فقد والی الله و من عاداکم فقد عاد الله و من احبکم فقد احبّ الله و من ابعضکم فقد ابعض الله و من اعتصم بکم فقد عتصم بالله چرا که : انتم الصراط الأقوم ….)(2)
شرح مختصر حدیث شریف:«شکی نیست که حقیقت ذات حضرت باری تعالی بر توحید است، و ادلة عقلیه و برهان فلسفی از یک ناحیه و شهود وجدانی و عرفان قلبی، از ناحیة دیگر و آیات و روایات متواتره از ناحیه سوم، همگی بر یک سیر و در یک خط مشی، توحید ذات اقدس حق متعال را در تمام جهات، از بدیهیات می داند.
یعنی خداوند سبحان با جمیع مختصات او اعم از ذات، صفات، اسماء و افعال واحد است و در هیچ یک از این مراتب شائبه دوئیت و غیریت مشهود نیست و نمی تواند باشد.
در تمامی عوالم، هر صفتی چون علم، قدرت، حیات و غیره و هر اسمی چون عالم،‌ قادر، حیّ و غیر آنها، حقیقت و اصالتشان از آن ذات مقدس است. به این معنا که در تمام جهان هستی، هر فعلی اصالتاً به خدای سبحان اختصاص دارد و هیچ موجودی نمی تواند مستقلاً دارای فعلی باشد مگر آنکه آن فعل اصالتاً از آن ذات مقدس ربوبی است و بالعرض و بالتّبع دیگران را در حال حرکت، کنش و واکنش می بینیم.
لذا مراتب سه گانة توحید، (در ذات، در اسماء و صفات و در افعال) از خصایص الاهیون است و همه بر آن متفق اند و همة مذاهب بر این مطلب، برهان اقامه کرده اند، و در این میان الاهیون امت اسلام توانسته اند از همه بهتر و استوارتر برهان عرضه کنند.
پس موجودات از ملکی و ملکوتی تا نفوس قدسیه و مجردات و همچنین انوار حضرات معصومین ـ علیهم السلام ـ که اشعه ای از نور حضرت حق می باشند. با پیمودن راه اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ که آیات بزرگ الهی اند، می توان به خدا رسید و با دانستن این تعابیر حق به پرسش مذکور می رسیم که دربارة دعای ماه شریف رجب است،‌که لا فرق بینک و بینهما الاّ انهم عبادک و خلقک).
جدائی و فرق بین حضرت حق و آن انوار مقدسه نیست جز اینکه او خالق است و دیگران مخلوق همین بزرگ ترین تفاوت هاست که در مقدمه گذشت که وجود مقدس حضرت دوست،‌ استقلالی است و همه به غیر از او تبعی و عرضی اند. پس در حقیقت امامان معصوم علیهم السلام مظهر صفات و اسماء الهی هستند که همة موجودات، بندگان و عاجزان از معرفت حقیقی حق، با شناخت نسبی اهل بیت عصمت و طهارت ـ علیهم السّلام ـ به بخشی از مراتب توحید نائل آیند و این معنای عدم فرق و جدائی بین خداوند و انوار معصومین است که البته در خالقیت و مخلوقیّت متفاوتند و این حجج الاهی در عین حال مخلوق خداوندند.
پاورقی:
1. محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، مترجم، انتشارات علمیة اسلامیه، ج1، ص161ـ162.
2. قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ناشر اسوه، زیارت جامعه کبیره.