باسلام واحترام حضورپرسشگرگرامی؛
راه نزدیک شدن به خداوند، ترگ گناه و قرار گرفتن در مسیر کمال و قرب الهی است. هدف زندگی و دین نیز چیزی جز قرب به خداوند نیست.
قرآن کریم می فرماید: «و ما امروا الا لیعبدوا الله مخلصین له الدین حنفاء» (سوره بینه، آیه 5)؛ مردم هیچ ماموریتى ندارند جز این که دستورهاى دین را مخلصانه براى خدا انجام دهند; یعنى فهمشان و عملشان براى خدا باشد و محصول اخلاص نیز لقاى بهشت است. خلاصه پیام این آیه شریفه آن است که ما جز عبادت خدای متعال و قرب به او کاری در این دنیا نداریم. چه قدر این آیه زیبا است و چه مقدار تکلیف انسان را روشن می کند. دلیل آن هم این است که ما مخلوق و مظهر خداوند هستیم و مظهر خدا کاری جز شناخت خدا و کسب رضایت خدا و ارتباط با خدا و قرب به خداوند ندارد. البته کمال و سعادت او هم در همین رابطه با خداوند است و از همین طریق به همه چیز می رسد. حتی ارتباط با خود و ارتباط با طبیعت و جامعه نیز در همین راستا، یعنی در راستای ارتباط با خدا و پرستش او توجیه می شود.
برای تحقق این منظور پیشنهاد می کنیم ابتدا روی شخصیت خودتان یک بازنگری داشته باشید (خودشناسی)؛ یعنی شناخت توانایی ها و نقطه ضعف های خود و بعد برنامه ای را برای بازسازی خود (خودسازی) یعنی شکوفایی توانایی ها و رفع نقاط ضعف، تنظیم نمایید و با تمام نیرو آن را در زندگی خودتان عملی کنید و در این مسیر از کتاب های اخلاقی و عالمان اخلاقی و اهل راه هم استفاده کنید.
اجمالا مهمترین اموری که در خودسازی و پی ریزی ساختمان وجودی انسان مومن و سالم دخالت دارند عبارتند از: آگاهی و شناخت، ایمان به خدا، دین و رستاخیز، تقویت ارتباط معنوی با خداوند و تقید به وظایف واجب عبادی و اجتماعی.
برای رفع نگرانی شما پیشنهاد می کنیم ابتدا در گذشته خودتان بازنگری داشته باشید و نواقصی را که در اعمالتان به نظر می رسد جبران کنید؛ انشاالله به حیات طیبه، سالم و آرامی دست خواهید یافت و قدم به قدم به حضرت حق تعالی نزدیک خواهید شد.
به طور کلی عرصه های خودسازی عبارت است از:
1- سیر مطالعاتی و افزایش اطلاعاتی که منتهی به آگاهی و بیداری شما می شود. در این زمینه شرکت در جلسات مذهبی و استماع سخنرانی ها و مواعظ و همچنین تلاوت مداوم قرآن کریم و خواندن روایات اسلامی و شرح زندگی بزرگان و اهل عرفان و سلوک و مباحث مربوط به معاد و رستاخیز نیز بسیار مفید است.
2- پاکسازی و تهذیب نفس از عادت های بد و دلبستگی ها و وابستگی ها و اموری که مانع کمال و سیر و سلوک انسان به سوی خدا تلقی می شود.
3- اصلاح صفات شخصیتی و پاک سازی دل و درون از رذایل اخلاقی و آراسته شدن به فضایل اخلاقی از طریق راهکارهای علم اخلاق و تمرین آن‌ها در معاشرت با مردم و رعایت اخلاق اجتماعی.
5- تفکر شخصی در سوال‌های اساسی انسان، که در بینش دینی مطرح می شود؛ مانند: خداشناسی و انسان‌شناسی و هستی‌شناسی و دین‌شناسی و معاد‌شناسی.
6- انجام وظایف عبادی و تحصیل صفت تقوی و پرهیزکاری، از طریق آشنایی با واجبات دینی و گناهان و پایبندی به احکام دینی.
7- تقویت ارتباط عاشقانه با خداوند و اولیای معصومین (علیهم السلام) و مومنان اهل ولایت و محبت، از طریق انجام مستحبات و زیارات و مانند آن.
در صورتی که این مسیر به درستی و عالمانه طی شود, به طور قطع حالات انسان دارای ثبات خواهد بود و دگرگونی‌ها و تحولات سامان یافته‌تر می شود و نگرانی‌ها رفع خواهد شد.
دوست عزیز! براى نزدیکی به خداوند، به چند نکته باید توجه کرد:
1. خودشناسى؛ سالک ابتدا باید استعدادها، قابلیت ها و توانمندى هاى خود را به خوبى باز شناسد.
2. برنامه ریزى دقیق؛ موفقیت در عمل، بدون داشتن برنامه اى جامع و کارآمد، همراه با حساسیت و جدیت در عمل به آن میسّر نیست. در برنامه ریزى نیز توجه به امور زیر بایسته است:
2-1. واقع گرایى: سالک و رهرو، توان واقعى خود را مى سنجد، حال و روز خود را مى نگرد و بر اساس آن به تنظیم برنامه خودسازى مى پردازد. انسان ها داراى تفاوت هاى فردىِ روحى و جسمى و شرایط مختلف اند و هر یک باید براى خود برنامه اى برگزینند که سنگین و طاقت فرسا نباشد؛ بلکه پیوسته حال و نشاط ایشان در طول برنامه، محفوظ بماند و به عنوان یک دستورالعمل کلى، باید نشاط را پیوسته در خود نگه داشته و از اجبار و اکراه -به ویژه در مراحل ابتدایى- پرهیز کنند.
2-2. جذابیت: در برنامه ریزى باید به کیفیت، بیش از کمیت اهتمام ورزید؛ به عنوان مثال به جاى اینکه شخص تصمیم بگیرد هر صبحگاهان یک جزء قرآن بخواند، مى تواند آن را حتّى به یک صفحه تقلیل دهد. اما کوشش کند تلاوتش در جاى خلوت، با حال و توجّه کامل و تدبّر و ژرف اندیشى در معانى باشد. همچنین بکوشد نمازهایش را با حضور قلب و توجّه بخواند.
2-3. تدریج: از حداقل شروع کند؛ ولى در اندیشه افزون سازى تدریجى باشد. براى مثال اگر از اول خواندن نماز شب سخت است، بنا داشته باشد که فقط یک رکعت «وتر» بخواند. پس از یک هفته دو رکعت «شفع» را هم اضافه کند و پس از مدتى کم کم هشت رکعت نافله شب را هم بخواند.
2-4. رعایت مراتب حال: برای رسیدن به خدا، باید مرحله به مرحله پیش رفت. از اول نمى توان تمام مدارج کمال را یک مرتبه طى کرد. بهتر است انسان ابتدا از عمل به واجبات و رعایت شرایط و جزئیات آنها شروع کند و در کنار آنها به ترک محرمات بپردازد و همواره بر نیفتادن در دام هاى شیطان و هواى نفس، جدیت کند. پس از مدتى که سراسر وجودش تسلیم شد و ایمان در روح و جسم او نفوذ کرد، به انجام دادن مستحبات و ترک مکروهات بپردازد.
از این مرحله به بعد، عنایات ربوبى، او را راهنمایى خواهد کرد: «و الّذین جاهدوا فینا لنهدینّهم سبلنا و ان اللَّه لمع المحسنین»/ عنکبوت (29)، آیه آخر. ؛ «و آنان که در راه ما به جان و مال جهد و کوشش کردند، به تحقیق آنان را به راه خویش هدایت مى کنیم و همیشه خدا، یار نکوکاران است».
2-5. عزم و استوارى: پس از تنظیم برنامه، با اراده قاطع، باید بر انجام دادن آنها ایستادگى کرد و نفس خود را از طفره رفتن و کسالت ورزیدن، با جدیت تمام باز داشت.
2-6. استعانت و توسّل: براى موفقیت در جهاد اکبر، باید از خداوند بزرگ، استمداد جست و به ائمه اطهارعلیهم السلام متوسل شد.
2-7. اسوه گزینى: افزایش معرفت و پیروى از الگوهاى راستین (ائمه اطهارعلیهم السلام و بزرگان اخلاق) همواره باید مدّ نظر باشد. براى آگاهى بیشتر ر.ک: ملکى تبریزى، میرزا جواد آقا؛ لقاء الله؛ اسرار الصّلوة؛ المراقبات.
2-8. مشارطه و…: سالک باید پیوسته از طریق ارکان سلوک یعنى، مشارطه، مراقبه، محاسبه، با خداوند در ارتباط باشد. امام خمینى رحمه الله در این باره مى نویسد: «و از امورى که لازم است از براى مجاهد، مشارطه، مراقبه و محاسبه است.
«مشارطه» آن است که در اول روز مثلاً با خود شرط کند که امروز بر خلاف فرموده خداوند -تبارک و تعالى- رفتار نکند و این مطلب را تصمیم بگیرد. معلوم است یک روز خلاف نکردن، امرى است خیلى سهل [که ] انسان مى تواند به آسانى از عهده [آن ] بر آید. تو عازم شو و شرط کن و تجربه نما، ببین چقدر سهل است. ممکن است شیطان و جنود آن ملعون، بر تو این امر را بزرگ نمایش دهند؛ ولى این از تلبیسات آن ملعون است او را از روى واقع و قلب لعن کن و اوهام باطله را از قلب بیرون کن و یک روز تجربه کن، آن وقت تصدیق خواهى کرد.
پس از این مشارطه، باید وارد «مراقبه» شوى و آن چنان است که در تمام مدت شرط، متوجه عمل به آن باشى و خود را ملزم بدانى به عمل کردن آن. اگر خداى نخواسته در دلت افتاد که امرى را مرتکب شوى که خلاف فرموده خدا است؛ بدان که این از شیطان و جنود او است که مى خواهند تو را از شرطى که کردى، باز دارند. به آنها لعنت کن و از شرّ آنها به خداوند پناه ببر و آن خیال باطل را از دل بیرون نما و به شیطان بگو که من یک امروز با خود شرط کردم که خلاف فرمان خداوند تعالى نکنم. ولىِّ نعمت من سال هاى دراز است که به من نعمت داده، صحّت و سلامت و امنیت مرحمت فرموده و مرحمت هایى کرده که اگر تا ابد خدمت او کنم، از عهده یکى از آنها بر نمى آیم. سزاوار نیست که یک شرط جزئى را وفا نکنم! امید است ان شاء اللَّه شیطان طرد شود و منصرف گردد و جنود رحمان غالب آید. این مراقبه با هیچ یک از کارهاى تو، از قبیل کسب و سفر و تحصیل و غیرها، منافات ندارد.
به همین حال باشى تا شب که موقع «محاسبه» است و آن عبارت است از اینکه حساب نفس را بکشى، در این شرطى که با خداى خود کردى که آیا به جا آورد[ى] و با ولى نعمت خود در این معامله جزئى خیانت نکردى!؟ اگر درست وفا کردى، شکر خدا کن در این توفیق و بدان اینکه یک قدم پیش رفتى و مورد نظر الهى شدى و خداوند ان شاءاللَّه تو را راهنمایى مى کند در پیشرفت امور دنیا و آخرت و کار فردا آسان تر خواهد شد. چندى به این عمل مواظبت کن، امید است ملکه گردد از براى تو؛ به طورى که از براى تو کار خیلى سهل و آسان شود؛ بلکه آن وقت لذت مى برى از اطاعت فرمان خدا و از ترک معاصى در همین عالم. با اینکه اینجا عالم جزا نیست، لذت مى برى و جزاى الهى اثر مى کند و تو را مُلْتَذ (کامروا) مى نماید.
بدان که خداى -تبارک و تعالى- تکلیف شاق بر تو نکرده و چیزى که از عهده تو خارج است و در خور طاقت تو نیست، بر تو تحمیل نفرموده [است ]؛ لکن شیطان و لشکر او کار را بر تو مشکل جلوه مى دهند. و اگر خداى نخواسته در وقت محاسبه، دیدى سستى و فتورى شده در شرطى که کردى، از خداى تعالى معذرت بخواه و بنا بگذار که فردا مردانه به عملِ شرط، قیام کنى. به این حال باشى تا خداى تعالى، ابواب توفیق و سعادت را بر روى تو باز کند و تو را به صراط مستقیم انسانیت برساندخمینى، روح اللَّه، چهل حدیث، (مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ چهاردهم، 1376)، صص 9 – 10.
جهت آگهى بیشتر: تهرانى، مجتبى، اخلاق الهى، (تهران: موسسه فرهنگى دانش و اندیشه معاصر)
«موانع درونی رسیدن به خدا»:
خودخواهی، تکبر، عجب، غرور، حسادت، بخل و مانند آن، از موانع درونی راه خدا و تخریب کننده شخصیت انسانی انسان هستند که در این مرحله باید به ضد آنها، یعنی انسان دوستی، تواضع، انصاف، آگاهی، خیر خواهی و بخشندگی و مانند آن تبدیل شوند، تا بتواند در جامعه با بندگان خدای تعامل و زندگی آرامی داشته باشد و راه کمال به روی انسان گشوده گردد.
انسان با تزکیه نفس از صفات بشری و حیوانی که از موانع مهم راه خدا هستند و همچنین، آراسته شدن به اخلاق انسانی و الهی قدم بزرگی برای نزدیک شدن به خدای تعالی برمی دارد و در صفات و ملکات درونی و شخصیتی به خداوند نزدیک و صاحب مقام قرب صفاتی و به عبارتی فنای صفاتی خواهد شد.
«سخنی دیگر درباره‌ی گناه زدایی و ترک محرمات»:
از مهمترین موانع کمال انسان و قرب به خداوند «گناه» است. کسی که گناه کار است و توبه نکرده، در این مسیر موفقیتی نخواهد داشت. البته اگر انسان توبه کند، خداوند توبه پذیر و مهربان است و خطای بندگان را به راحتی خواهد بخشید و راه سعادت را به روی او خواهد گشود. «قل یا عبادی الذین اسرفوا على انفسهم لا تقنطوا من رحمة الله ان الله یغفر الذنوب جمیعا انه هو الغفور الرحیم»؛ ای کسانی که بر خویش اسراف نمودید، از رحمت خداوند ناامید نشوید، بدرستیکه خداوند تمام گناهان را می آمرزد. زمر، 53. «و ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین»؛ و بدرستی که خداوند توبه کنندگان و تطهیر کنندگان را دوست دارد. بقره، 222.
تقوا که مهمترین عامل موفقیت انسان در راه خدا است، آمیزه ای از ترک محرمات و انجام واجبات است. گناه زدایی، مرحله ترک محرمات را محقق می نماید و در مرحله بعد با انجام واجبات، به تدریج انسان به ملکه تقوا دست خواهد یافت.
***اعتماد به نفس و مهارت کسب آن***
الف) تعریف اعتماد به نفس:
برای اعتماد به نفس تعاریف مختلفی بیان شده است از جمله آنها:
1. اعتماد به نفس توانایی ابراز وجود و مطرح نمودن شخصیت به صورت متعادل است.( جوان و نیروی چهارم زندگی، دکتر محمدرضا شرفی، سروش، ص 14)
2. اعتماد به نفس آگاهی داشتن به استعدادها، توانمندیها (جسمی، روحی، عاطفی، ذهنی) ارزش انسانی خود (نزد خدا، مردم، خانواده) و جایگاهی که هر کس در این دنیا دارد قلمرو این آگاهی نه تنها به شناخت توانایی ها و استعدادها مربوط می شود بلکه شناخت معایب و کاستی ها را نیز جهت برطرف کردن آنها در بر می گیرد.
3. تعریف اعتماد به نفس از دیدگاه قرآن :اعتماد به نفس از نظر قرآن ، به معناى پى بردن به کرامت و ارزش نفس است;(اسراء ،70 ) و این کرامت انسان از ویژگى هاى او است که سائر مخلوقات از آن برخوردار نیستند;و به همین خاطر نسبت به دیگر مخلوقات برترى دارد .
از دیگر کرامات و ارزش هاى انسان ، مقام «خلیفة اللهى » (بقره ،30) و «مسجود ملائکه » (بقره ، 33)و «تعلیم الاسماء» (بقره ،31) بودن او است کشف این حقایق سبب مى شود انسان ، جایگاه و ارزش خود را بشناسد ،و به خود ببالد و اعتماد کند; و با این ویژگى ها در مسیر سعادت و کمال گام بردارد
نکته مهم : در روان شناسى غرب ، اعتماد به نفس در مقابل توکل به خداست ; زیرا توکل به خدا به معناى اعتماد به خدا است ، ولى اعتماد به نفس از دیدگاه روان شناسان غرب به معناى اعتماد به خود است . در حالی که اگر اعتماد به خدا جایش را به اعتماد به خود داد شرک خواهد شد!
ب) عوامل تقویت اعتماد به نفس :
روابط یکی از مهمترین قسمت‌های زندگی ماست و تقویت مهارت‌های اجتماعی یکی از مهمترین چیزهایی است که هر فردی باید یاد بگیرد. بهتر کردن نتایجی که در این زمینه می‌گیرید و به دست آوردن اطمینان بیشتر به مهارت‌های اجتماعیتان اعتمادبه‌نفستان را به طور کلی بالا خواهد برد.
خیلی از این راهکارها فقط به طور موقتی اعتمادبه‌نفس شما را بالا می‌برند اما باز هم باعث می‌شوند کارهایی انجام دهید که قبلاً حتی فکرش را هم نمی‌کردید و با انجام آنها اعتمادی عمیق‌تر نسبت به خودتان در وجودتان ایجاد می‌کنید.
چه چیزی درمورد خودتان هست که دوست دارید بهتر شود؟ با اینکه ممکن است علاقه نداشته باشیم در ملاء عام این مسئله را بپذیریم اما خیلی از ما دوست داریم اعتماد به ‌نفسمان پیشرفت کند. خوشبختانه نکات و راهکارهای عملی زیادی برای آن وجود دارد که اینجا به 35 مورد آن اشاره می‌کنیم.
سعی نکنید همه این 35 نکته را به طور همزمان به کار ببندید. هر بار چند مورد را انجام دهید تا ببینید کدام‌یک برای شما موثرتر است.بعضی از آنها نیاز به تمرین بیشتر دارند. و به خاطر داشته باشید که همیشه انتخاب با خودتان است. این خودتان هستید که تصمیم می‌گیرید اعتمادبه‌نفستان رشد کند یا پایین بیاید.
35 نکته برای بالا بردن اعتماد به‌ نفس!
1- با اعتماد به نفس نگاه کنید و خندان و متبسم باشید.
2- در جمع نظر دهید (جامعه پذیری):
3- آسوده خاطر باشید
4- با اعتماد به نفس قدم بردارید
5- احساس اعتماد به نفس داشته باشید
6- از خودتان بپرسید: بدترین چیزی که ممکن است اتفاق بیفتد چیست؟
7- برای انجام یک کار جدید نقشه بکشید و بعد آن را دنبال کنید.
8- ورزش کنید.
ا9- با یک ترس روبه‌رو شوید.
10- چیزی نو خلق کنید.
11- تا زمانیکه اعتمادبه‌نفس پیدا نکرده‌اید وانمود کنید که دارید.
12- از محیطتان استفاده کنید.
13- از قوه تخیلتان استفاده کنید.
14- از بدنتان استفاده کنید.
15- ذهنتان را از خاطرات مثبت پُر کنید.
16- به آینده فکر کنید.
17- درک کنید که گذشته مساوی حال نیست.
18- با خودتان مهربان باشید.
19- یاد بگیرید که ذهنتان چطور کار می‌کند.
20- مهارت‌های اجتماعیتان را تقویت کنید.
21- انتقادپذیر باشید.
22- اطرافیانتان را از افراد مثبت‌اندیش انتخاب کنید.
23- اطلاعات، تاثیرات و احساسات مثبت جذب کنید.
24- مثبت بیندیشید.
25- خودتان را با خودتان مقایسه کنید، نه با دیگران.
26- شکست را دوباره تعریف کنید.
26- پرهیز از تلقین وجبران ضعف
27- ایمان به خود:
28- پرهیز از مقایسه خود با دیگران :
29- ارزیابی امکانات و محدودیت های خود:
30- ثبت و یادآوری نقاط درخشان زندگی:
31- مطالعه زندگینامه بزرگان:
32- توسعه اطلاعات عمومی:
33- تلقین به نفس:
34- احراز شایستگی در عمل:
35- تقویت ارتباط با خدا:
در پایان از خداوند منّان خواستاریم تا در طی تمام مراحل ذکر شده، شما را یاری نماید.
موفق ومؤید باشید.