با عرض سلام خدمت پرسشگر محترم
ضمن تشکر از ارتباط جنابعالی با این مرکز،قبل از پرداختن مقاله ای درموردتأثیر دین و باورهای دینی در سلامت روانی فرد و جامعه ابتدا به صورت کلی درمورد سبک زندگی دینی عرض کنیم که مفهوم واژه سبک زندگی سالم ناشی از این ایده است که الگوی روزانه افراد می‌تواند به عنوان سالم یا غیر سالم مورد داوری قرار گیرد. زندگی سالم زندگی متعادلی است که در آن هر فرد به طور آگاهانه رفتارهای سالم را انتخاب می‌کند، البته مجموعه این انتخاب‌ها متأثر از عوامل زیادی است.
فرق این دو به اجمال عبارت است از اینکه:
۱ـ اوّلی (معتقد به خدا) خود را موجودی ابدی می داند ولی دومی ( منکر خدا) خود را موجودی موقّت می پندارد.
این نوع نگاه در رفتار هر کدام نیز اثری مستقیم دارد.اوّلی در کارهایش ابدیّت را هم لحاظ می کند؛ لذا حاضر نیست به هر کاری دست بزند. ولی دومی فقط تا لحظه ی مرگ را در نظر دارد. لذا حاضر است هر کاری بکند تا قبل از مرگ نصیب خود را از زندگی ببرد. از اینرو موجودی است خطرناک که ممکن است به هر کاری دست بزند. لذا ابداً موجودی قابل اعتماد نخواهد بود. برای چنین موجودی خیلی ساده است که از بمب اتم یا بمب میکروبی یا بمب شیمیایی و امثال آن استفاده کند؛ یا دیگری را بکشد تا اعضای او را به عنوان عضو پیوندی استفاده کند.
۲ـ اوّلی خود را موجودی مقدّس و دارای هدف غایی می داند، لذا حاضر نیست به کارهای زشت و خلاف هویّت قدسی خود دست بزند؛ ولی دومی خود را حیوانی باهوش می شناسد ؛ و قداستی برای خود و دیگران نمی شناسد. لذا مثل حیوانات هر کاری را مجاز می داند؛ و تابع قانون جنگل است. شعار اوّلی این است که: « من برتر و شریفتر از آنم که خود را به زشتی بیالایم» لذا چه بسا حاضر است کشته شود ولی دست به برخی امور آلوده نکند. و شعار دومی آن است که:« اگر نخوری می خورندت» یا « حقّ با آن است که قویتر است». چنین موجودی به خود اجازه می دهد که تجاوز کند؛ قصاص قبل از جنایت کند؛ و … .
۳ـ اوّلی منطق حیات دارد. چون می داند که انسان در دنیا خود را برای ابدیّت می سازد. پس طبق یک منطق غایت نگر زندگی می کند. امّا دومی منطقاً نمی تواند هدف داشته باشد؛ بلکه چاره ای جز پوچ گرایی ندارد. چون وقتی معتقد است که آدمی با مرگ نابود می شود، هر کاری و هر هدفی بیهوده و گزافه خواهد بود. اگرمرگ آخر کارآدمی است، پس چه فرقی می کند که چند سال عمر کند و چگونه زیست نماید؟! تلخی عدم شدن، تمام شیرینی ها را هم تلخ می کند.
البته از آنجا که انسان ذاتاً میل به بقا دارد، این گونه افراد سعی می کنند سر خودشان را با اهدافی گرم کنند تا تلخی پوچی را احساس نکنند. هر کدام نیز برای این منظور سرگرمی های مخصوصی را انتخاب می کنند. امروز اگر سرگرمی های موجود را از بشریّت بگیرند، و اجازه سرگرمی ندهند، خدا می داند که اکثر مردم دنیا دچار پوچگرایی شده دست به خودکشی می زنند.
۴ـ اوّلی موجودی است دیگر دوست؛ چون آن را کمالی در مسیر خودسازی برای ابدیّت می داند. لذا موجودی است متمایل به تحکیم ارکان اجتماعی. امّا دومی منطقاً نمی تواند دیگر دوست باشد. بلکه سعی می کند همه را خرج خود کند. لذا تمایل به ستیز با ارکان اجتماعی همچون خانواده و ازدواج و امثال آن دارد. از اینروست که این گونه افراد، دائماً سعی می کنند با تبلیغ روابط آزاد و افسار گسیخته ی انسانها ارتباطات ضابطه مند را ـ که ارکان اجتماع را حفظ می کنند ـ پاره نمایند.
توضیحات بیشتر:
دین اسلام دین مهربانی و محبت بوده و یکی از جلوه‌های آن مهرورزی، صله رحم و محبت نسبت به خویشاوندان است؛ این در حالی است که امروز جایگاه رابطه با خویشان کمرنگ شده و تنها خود فرد بوده که اهمیت دارد و این‌چنین است که بسیاری از بیماری‌های روحی گریبانگیر انسان‌ها می‌شود.
ارتباط رضایت‌بخش و یادآوری دوستان و خویشاوندان علاوه بر فواید معنوی و روحانی، فواید روانی بسیاری دارد که از آن جمله‌ دستیابی به منبع حمایت اجتماعی، یادگیری مهارت‌های اجتماعی و پرداختن به ارتباطات مناسب، خودنظم‌دهی رفتارها در خلال ارتباط صحیح با دیگران است که می‌توان با عمل به این توصیه مؤکد اسلامی و در مسیر سبک زندگی اسلامی بهره‌هایی برای زندگی دنیوی و اخروی برد.
ترویج سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی یک ضرورت است و با مهندسی فرهنگی که مورد تأکید مقام معظم رهبری است، می‌توان از بروز بسیاری از آسیب های اجتماعی جلوگیری کرد.
با توجه به اهمیت سبک زندگی دینی در حفظ نظام خانواده، باید توجه داشت که خانواده به عنوان یک تشکل کوچک همواره متاثر از نوع سبک زندگی است.
در گذشته بیماری‌های عفونی علت اصلی بسیاری از مرگ و میرها و معلویت‌ها بود اما امروزه بیشتر فوت‌ها به علت اعتیاد، تصادفات و بیماری‌های قلبی عروقی است که این امر برگرفته از نوع نامطلوب سبک زندگی است. در جوامع امروزی نوع فعالیت، تغذیه و فضای روانی خانواده در سلامت افراد بسیار تاثیر گذار است.
باید دانست که سبک زندگی دینی از مواردی است که می تواند خانواده را حفظ کند و باعث ارتقا سلامت جامعه شود.
مسلمانان دارای سبک زندگی اسلامی خاصی هستند که محور همه چیز در آن توحید است، انسان مسلمان باید هر کاری را که انجام می‌دهد در آن رضای خداوند را مد نظر قرار دهد زیرا آغاز و انجام و میانه هر چیزی خدا است پس هیج جایی را خالی از خداوند نمی‌یابد و می‌داند که خداوند همه جا را پرکرده و این معنای صمدیت خداوندی است که در سوره مبارکه «توحید» به آن اشاره شده است.
خداوند متعال در آیات قرآن حیات ویژه را به حیات طیبه تعبیر می‌کند که به معنی درک حقیقت وابسته بودن انسان به بی‌نهایت است اما حیات واقعی در پرتوی ارتباط قلبی، روحی و عملی با حقیقت بی‌انتها معنا پیدا می‌کند بنابراین برای رسیدن به حیات طیبه باید با ایمان راسخ آیات قرآن کریم را درک کرد و با فهم صحیح مسیر هدایت الهی را برگزید.
خداوند در قرآن بارها به لزوم الگوگیری از سیره پیامبر‌(ص) اشاره کرده است، انسان در جامعه اسلامی می‌تواند با تبعیت از الگوی دینی، زندگی خود را به سمت زندگی قرآنی آرمانی هدایت کند بنابراین اگر اسلام واقعی در زندگی مردم جاری شود ناخودآگاه سبک زندگی قرآنی و دینی در جامعه کاربردی خواهد شد.
ظرفیت سازی در خانواده، توانمندسازی آن و اصلاح الگوی سبک زندگی در روند دستیابی به سرمایه اجتماعی و جامعه سالم با بهره گیری از آموزه های دینی می تواند راه حل مناسبی برای تمامی مشکلات زندگی سالم در عصر حاضر محسوب گردد. امکان استفاده از این دستورات و توصیه های دینی به عنوان یک عامل تاثیرگذار در اصلاح سبک زندگی فعلی مسلمانان وجود دارد. در رویکرد ساختاری، توصیه می گردد، که مواردی همچون اقتداربخشی به خانواده و حمایت از پدر، مادر و همسر مورد توجه قرار گیرد. در تسهیل عملکردهای خانوادگی نیز راه حل های سیستمی و تقویت نهادهای هنجارساز خانواده بویژه آموزش و پرورش و رسانه در دستور کار جدی خود قرار گیرند. پیشنهاد می گردد که نهادهای مرتبط با تعلیم و تربیت نظیر آموزش و پرورش و آموزش عالی ضمن توجه به فرهنگ کار و تلاش، نوع محتواهای آموزشی و تنوع آموزش خود را در جهت مهارت آموزی و توانمند کردن فرزندان این جامعه جهت ایفای نقش خود در زندگی خانوادگی و اجتماعی قرار دهند و آنان را به استفاده از معارف اسلامی تشویق و ترغیب نمایند.
تأثیر دین و باورهای دینی در سلامت روانی فرد و جامعه
نویسنده: مهدی رمضانی زین آباد؛ کارشناس امور قرآنی تبلیغات اسلامی ورامین
منبع: http://old.ido.ir/a.aspx?a=1392060908
مقدمه
ارتقای سلامتی افراد جامعه یکی از مهمترین مسائل اساسی هر کشور، ارتقای سلامتی افراد آن جامعه است که باید از ابعاد مختلف از جمله روانی مورد توجه قرار گیرد. وظیفه اصلی بهداشت روانی تأمین سلامت فکر و روان افراد جامعه است.
طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت بهداشت روانی در مفهوم کلی بهداشت جای می گیرد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقشهای اجتماعی، روانی و جسمی، بهداشت تنها نبود بیماری نیست. (گنجی- حمزه، ص 10)
بنابراین بهداشت روانی علمی است برای بهزیستی، رفاه جتماعی و سازش منطقی یا پیشامدهای زندگی که تمام زوایای زندگی از محیط خانه تا مدرسه، دانشگاه، محیط کار و نظایر آن را می گیرد.
امروزه با وجود پیشرفت های علمی چشمگیر که در زمینه های روانپزشکی و روان درمانی به وجود آمده است ملاحظه می گردد که بعضی از صاحب نظران برجسته نیاز به نقش، اهمیت و ضرورت دین نیز در بهداشت روانی و روان درمانی تأکید فراوان داشته اند و عقیده دارند که اعتقادات مذهبی و توکل به خدا موجب تسکین و بهبودی سریعتر آلام و مشکلات روانی می شود.
در قرآن در سوره مبارکه فتح می خوانیم: «هوالذی انزل السکینه فی قلوب المؤمنین لیزدادوا ایمانا مع ایمانهم..؛ اوکسی است که آرامش را در دل های مؤمنان نازل کرد تا ایمانی به ایمانشان بیفزایند…» اولین برداشتی که صورت می گیرد این است که بدون ایمان، آرامش روحی و روانی وجود ندارد.
یا حداقل اینگونه می توان گفت که یکی از عوامل ایجاد آرامش دارا بودن ایمان به خدا می باشد. به تعبیر علامه طباطبایی «ظاهراً مراد از سکینت در این آیه آرامش و سکون نفس و اطمینان آن، به عقائدی است که به آن ایمان آورده و لذا نزول سکینت را این دانسته که «لیزدادوا ایمانا مع ایمانهم» تا ایمانی بر ایمان سابق بیفزایند. پس معنای آیه این است که: خدا کسی است که ثبات و اطمینان را لازمه مرتبه ای از مراتب روح است در قلب مؤمن جای داد تا ایمانی که قبل از نزول سکینت داشته بیشتر و کاملتر شود.» (عسگری، حسن – 1386 )
در آیه شریفه 28 سوره رعد در قرآن کریم، آمده است که :« َالا بذکر الله تطمئن القلوب؛ آگاه باشید که تنها با یاد خدا دلها آرام می گیرد.»
هنگامی که انسان دردمند و تنها، ناامید از دیگران در کاهش دردهای جسمی، یا روانی خود راهی به جایی نمی یابد، هنگامی که امید بهبودی از بیمار مبتلا به اختلال روانی، یا جسمانی با سیری مزمن و پیشرونده سلب می شود و درمان های کلاسیک کمکی به او نمی کند، تنها راهی که برای نجات از اضطراب، افسردگی و دردهای جانکاه او باقی می ماند، یاری جستن از ایمان و باور دینی است. (کالابراس،1987 – به نقل از دادفر، محبوبه )
پیرامون اهمیت مذهب بر سلامت روانی می توان به سخن بنیامین راش به عنوان پدر علم روانپزشکی اشاره کرد. او اظهار می دارد که نقش مذهب در سلامت روانی انسان همانند اکسیژن برای تنفس است. (کرمی و همکاران، 1385، ص34)
افراد متدیّن به هر نسبت که ایمان قوی و محکم داشته باشد از بیماری روانی مصون تر هستند. از جمله آثار ایمان دینی آرامش خاطر است. ایمان دینی به حکم اینکه به انسان که یک طرف معامله است، نسبت هیجان که طرف دیگر معامله است، نسبت به هیجان که طرف دیگر معامله است، اعتماد و اطمینان می بخشد. دلهره و نگرانی نسبت به رفتار جهان را در برابر انسان از میان می برد و بجای آن به او آرامش خاطر می دهد.(مطهری – 1375)
تاثیر دین و باورهای مذهبی در بهداشت روانی
امروزه بیش از هر زمان دیگر نیازمند تفکر و اندیشه در باب تأثیرگذاری تقیّدات دینی بر تمامی امور انسانی به ویژه مسایل عاطفی و روحی هستیم. امرزه بسیاری از اندیشمندان و صاحبنظران بر این باورند که مذهب تاثیر انکارناپذیری بر سلامت روح و جسم و دیگر ابعاد زندگی بشر دارد.
کارل گوستاو یونگمی گوید: «من صدها تن از بیماران را معالجه و درمان کرده ام. از میان بیمارانی که در نیمه عمر خود (35 سالگی به بعد) به سر می برند حتی یک بیمار را نیز ندیدم که اساساً مشکلش نیاز به یک گرایش دینی در زندگی نباشد. به جرأت می توانم بگویم که تک تک آنها به این دلیل قربانی بیماری روانی شده بودند که آن چیزی را که ادیان موجود در هر زمانی به پیروان خود می دهند، نداشتند و فرد فرد آنها، تنها وقتی که به دین و دیدگاه های دینی بازگشته بودند به طور کامل درمان شدند.» (بوترابی، خدیجه- 206 )
اما برخی از نظریه پردازان روانشناسی نظر دیگری دارند. فروید در نامه ای به یونگ در سال 1910می نویسد: من از اعماق وجود خود تنها به یک چیز می توانم اطمینان کنم، عمیقاً بر این باورم که تمامی شالوده نیاز انسان به دین، بر درماندگی خردسالانه او قرار دارد. نوع بشر پس از تولد دنیای بدون پدر و مادر را نمی تواند تحمل کند و برای خود، خدای عادل و طبیعت دلپذیر، این دو بدترین دروغ انسانی را که می توانست تصور کند، بنا می نهد… ( پالمر، ص15)
فروید به شدت معتقد بود که نیروی مخالفت های او در برابر دین، در ویژگی علمی آنها نهفته است و مجادلات او در برابر دین، بدان جهت نیرومندند که دین دقیقاً همان علائم بیماری روان آزردگی را از خود نشان می دهد که علم روان تحلیل گری از طریق فرآیند پژوهش تجربی به دست آورده است. (همان ص25)
در پژوهشی که اخیراً توسط محمدی و مهرابی زاده انجام گرفته ارتباط بین نگرش مذهبی با مکان کنترل بررسی شده است. مکان کنترل، بیانگر آن است که فرد حوادث زندگی خود را به تا چه حد به عوامل بیرونی ( مانند شانس، تصادف افراد دیگر، سرنوشت، قضا و قدر و دیگر نیروهای بیرونی ) یا عوامل درونی ( مانند گرایش های شخصی، توانمندی یا کوشش درونی ) نسبت می دهد. در حالت اول به مکان کنترل بیرونی و در مورد دوم درونی اطلاق می شود.( محمدی، مهرابی زاده، 85، ص 50)
مقابله های دینی و سلامت روانی
شیوه هاى مقابله، توانایى هاى شناختى و رفتارى هستند که توسط فرد در معرض استرس به منظور کنترل نیازهاى خاص درونى و بیرونى که فشارآور بوده و فراتر از منابع فردى مى باشند، به کار گرفته مى شوند. (هینز و همکاران، 1991)
در همین راستا مقابله دینى به عنوان روشى که از منابع دینى مانند دعا، نیایش، توکل و توسل به خداوند و… براى مقابله استفاده مى کند، تعریف شده است. یافته هاى اخیر نشان داده اند، از آن جا که این نوع مقابله ها هم به عنوان منبع حمایت عاطفى و هم وسیله اى براى تفسیر مثبت حوادث زندگى هستند و مى توانند به کارگیرى مقابله هاى بعدى را تسهیل نمایند، از این رو به کارگیرى آنها براى بیشتر افراد مفید است. (کارور و مکاران، 1989به نقل از دادفر)
دین به طور اعم ارتباط انسان با خالق هستی و اعتقاد به حضور دائم او، می تواند در ایجاد بهداشت روانی و درمان بیماری های روانی تأثیر بسزایی داشته باشد.( یونگ، به نقل از کرمی و همکاران)
داشتن معنی و هدف در زندگی، احساس تعلق داشتن در زندگی به منبعی والا و امیدواری به کمک و یاری خداوند در شرایط مشکل زای، برخورداری از حمایت های اجتماعی و … همگی از جمله منابعی هستند که افراد متدین با برخورداری از آنها می توانند در مواجهه با حوادث فشارزای زندگی آسیب کمتری را متحمل شوند. (همان)
بی پناهی، احساس بی کسی و پوچی که در بیشتر اختلال های روانی به چشم می خورد، در اعتقاد به وجود یک، حامی مقتدر و پناه دهندده که مصدر نیکی ها و کارهای خیر است رگ می بازد و در بالا بردن بهداشت روانی او موثر است. ( قریشی راد، فخرالسادات، 85)
در تحقیق دیگری که توسط پالوما و پندلتون در مورد نقش مذهب در سلامت روان انجام شد، مشاهده گردید که اعتقادات مذهبی و نماز خواندن ارتباط قوی و مستقیمی با احساس رضایت کامل از زندگی دارند. (کرمی و همکاران، 1385، ص36)
دین و بیماری روانی
تأثیر استرس در اختلالات روانی موضوع پژوهش های متعددی در نیم قرن گذشه است و روانشناسان بر این باورند که زندگی در قرن بیست و یکم همراه با استرس و تنیدگی روانی و بحران هایی است که باعث بیماری های جسمانی، و حتی مرگ می شود.
بیماران روان درمانى حمایتى هفتگى به مدت 45 دقیقه یک بار در هفته به مدت 20 جلسه و روان درمانى که شامل قرائت قرآن، نقل حدیث، روایات و آموزش باز مسائل دینى و ترغیب به نماز و دعا به عنوان یک نوع مراقبه را دریافت داشتند. روش آنها مثل پژوهش قبلى بود که توضیح داده شد. تکنیک شناخت درمانى با تأکید بر مضمون دینى و با استفاده از آموزش هاى دینى بود.
نتیجه اى که از این پژوهش به دست آمده نشان مى دهد که آزمون t یک ماهه و سه ماهه تفاوت معنى دارى نشان داد، ولى در پایان 6 ماه تفاوت معنى دار نبود. سرعت بهبود در بین افرادى که از این روش استفاده مى کنند به طور چشمگیرى زیاد است. آنها توصیه کردند که مطالعات بیشترى روى نحوه ارائه این نوع روان درمانى و به ویژه از نظر اجزاء و ریز محتوى برنامه روان درمانى صورت گیرد.
کن وى ضمن تحقیقى که در زمینه تأثیر دین بر سلامت روان در سال 6 ـ 1985 روى اشخاص سالمند انجام داد دریافت که شرایط طبى استرس زا در بین اشخاص سالمند شایع تر بوده ولى اعتقادات و اعمال دینى شامل نماز خواندن، فکر کردن در مورد خداوند و عقاید درونى فرد به عنوان مکانیزم هاى مهم براى کم کردن استرس و بهتر کردن توانایى سازش با اینها در بین بیماران سالمند به ویژه سیاه پوستان به کار مى روند. (به نقل از طهماسبى پور و کمانگرى، 1376)، ( دادفر، 86 )
همچنین افسردگی بسیار پایین را در بین سالمندان عامل به مذهب نشان داده شده. مورفی و همکاران(2000) نیز نشان دادند که اعتقادات دینی و عامل بودن یا نبودن به آن، با نبود افسردگی همبسنگی داشته است.
توبه و نقش آن در سلامت روان
«توبه» در لغت، به معنای رجوع است. وقتی بنده به مولای خود برمی گردد، می گویند توبه کرده است. خداوند در قرآن کریم به همه مؤمنان دستور توبه می دهد. «و توبوا الی الله جمیعا ایّها المؤمنون لعلکم تفلحون» (سوره نور،‌آیه31) (صفورایی پاریزی، محمد مهدی – 1386)
توبه و باز گشت از گناه و حرکت به سوی خدا، تنها راه نجات گناهکاران، وسیله تقرّب و دوستی با خدا، تبدیل کننده سیئات به حسنات و مایة امید ناامیدان و نخستین مقام عارفان و اوّلین منزل سالکان کوی دوست است. توبه با همه خواصی که دارد یک خاصیت ویژه و ممتاز، برای توبه کننده دارد، و آن ایجاد آرامش واطمینان روحی و روانی است. چرا که کسی که خود را گنهکار می داند در یک بحران روحی به سر می بردکه با توبه این بحران روحی تبدیل به آرامش و سکون خاطر فرد می شود. (عسگری، حسن – 1386 )
توبه یا اقرار به گناه در تمام ادیان توحیدی یهودیت و مسیحیت و اسلام وجود دارد و یکی از مشترکات این ادیان است. احساس گناه، سبب احساس کمبود و اضطراب در انسان می شود و این احساس به بروز عوارض بیماری های روانی منجر می شود.
روان درمانی در چنین مواردی بر موضوع تغییر دیدگاه های بیمار درباره ی اعمال گذشته وی که سبب احساس گناه هستند توجه می کند.
بیمار در این حالت از دیدگاه جدیدی به اعمال خود می نگرد به طوری که دیگر دلیلی برای احساس گناه در خود نمی بیند در نتیجه سرزنش وجدانش تخفیف می یابد و برای پذیرش « خود » آماده تر می شود و سرانجام اضطراب و عوارض بیماری روانی اش از بین می رود.(بوترابی، خدیجه،1382، 207)
با توجه به اینکه ارتکاب گناه با احساس گناه همراه است انسان دارای دستگاه فطری الهام خیر و شر است، در این صورت باید نوعی در رفتار ظاهر شود، و این تنش بر خلاف سایر اشکال تنش که از مظاهر اضطراب به حساب می آیند، خصوصیت بهداشتی و بهنجاری روانی دارد. مطابق این احساس، در صورت ارتکاب خلاف، یا برخورد با هرنوع خلاف، بایستی در فرد تنش ایجاد شود که علت آن به احساس مسئولیت بر می گردد و در غیر این صورت، در حالت بی توجهی به خلافکاری، فرد فاقد احساس مسئولیت خواهد بود.( بستانی، محمود، 1372)
در قرآن روش توبه را که روشی بی نظیر و موفق برای احساس گناه است، به ما ارائه می شود…زیرا توبه یا بازگشت به سوی خداوند متعال سبب آمرزش گناهان و تقویت امید انسان به جلب رضایت الهی است و همین دلیل موجب کاهش شدت اضطراب انسان می شود (بوترابی و نجاتی- قرآن و روانشناسی ص 366) .
«لاتقنطوا من رحمه الله ان الله یغفر الذنوب جمیعاً ؛ از رحمت خداوند نومید نباشید که همانا خدواند همه گناهان را می آمرزد.» (زمر ، آیه 52)
از نظر روانی، بخشودگی ناپذیر بودن جرم و گناه تبهکار، سبب تثبیت تبهکاری اش می شود. مثلاً اگر به کسی بگویند تو با این اعمالی که انجام داده ای، هیچ گاه به رستگاری نمی رسی و مورد لطف و مرحمت خداوند قرار نمی گیری، او با خود می گوید: در این صورت معنا ندارد که مراقب خودم باشم که از اعمال ناروا خودداری کنم، چون فایده ای ندارد و نمی توانم سعادتمند باشم. بدین سبب خداوند رئوف و مهربان مقرر داشته که در صورت تحقق انقلاب درونی توبه و انابه، همه گناهان به گونه ای آمرزیده می شود که گویی گناهی نکرده است. ( همان، ص 226)
برخی از آثار توبه در پیش گیری از آسیب های روانی:
*توبه انسان را محبوب خدا می کند.
«انّ اللّه یحبّ التّوابین و یحبّ المتطهرین» (بقره: 222)
و پیامبر گرامی(لی الله علیه و آله) می فرماید: «لیس شی ءٌ احبُّ الی الله من مؤمنٍ تائبٍ او مؤمنةٍ تائبةٍ» (محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 6، ص 21)
*توبه سبب توقّف آسیب می شود.
*توبه آسیب ها و ناملایمات روحی و روانی را ترمیم می کند.
*توبه آسیب ها و ناملایمات روحی و روانی را درمان می نماید.
*توبه از عوارض جانبی آسیب جلوگیری می کند.
*توبه اثرات مخرب آسیب را از روح و روان می زداید.
*توبه روح و جان آدمی را شست وشو و تطهیر می کند.
*توبه انسان را از حالت سکون و رکود بازمی دارد.
*توبه انسان را به کار و تلاش سازنده وامی دارد.
دعا و سلامت روانی
دعا در اصطلاح عبارتست از توجه به خداوند، راز و نیاز کردن و ارتباط با او اعراض از غیر و استمداد از او، به سخن دیگر دعا ارتباط روحی و معنوی، روی آوردن به آفریدگار عالم و ماورای ظواهر، اظهار عجز و عبودیت و درخواست نیاز از پیشگاه بی نیاز است.(صانعی، 1382، ص 235)
دعا و نیایش تسلی بخش دل های خسته و مایه روشنی و صفای جان و نیروبخش انسان در برابر مشکلات و فراز و نشیب های زندگی است. انسان موجودی است بی نهایت کوچک، وقتی در برابر آفریدگارش که بی نهایت بزرگ است قرار می گیرد و خود را، حتی کمتر از قطره ای در برابر اقیانوس و ذره ای در مقایسه با کهکشان ها می یابد، احساس کوچکی در برابر آن عظمت، او را به کرنش و نیایش وا می دارد و همه عظمت در همین احساس نیازمندی است.
آنچه که این «هیچ» را به آن «همه» پیوند می زند دعاست. کم نیستند کسانی که دلهره، نگرانی، ترس، اضطراب و تشویش خاطر را در مقاطع خطر وسختی ها و بحرانها، با داروی«دعا» درمان می کنند.
قرآن هم به اثر آرامش بخشی دعا اشاره می کند. آنجا که می فرماید:«خذ من اموالهم صرقه تطهرهم و تزکیهم بها وصلّ علیهم انّ صلوتک سکن لهم والله سمیع علیم؛ از اموال آنها صدقه ای (زکات) بگیر تا به وسیله آن آنها را پاک سازی و پرورش دهی، و به آنها (هنگام گرفتن زکات) دعا کن که دعای تو مایه آرامش آنهاست و خداوند شنوا و داناست» (عسگری، حسن – 1386 )
برای همین می توان این برداشت را از این آیه کرد که: دعای خیر در حق یکدیگر موجب تسکین و آرامش روحی و دعا کننده و دعا شونده، می شود. (عسگری، حسن – 1386 )
برخی از پزشکان بر این باورند که در بسیاری از موارد دعا در بهبودی حال بیماری موثر بوده است. بنابراین باید دعا را در معالجه بیماران یکی از شیوه های موثر دانست.
در مورد بسیاری از مردم دعا برای درمان بیماری های روانی بسیار موثر بوده و در نتیجه صحت بدنی و جسمی آنها را در پی خواهد داشت. افراد مذهبی می پذیرند که هر واقعه و امری در زندگی آنها رخ می دهد انعکاسی از مشیت الهی است و این مشیّت الهی که از نظر آنها پنهان است در نمازها و دعاها مشهود می گرد. اگر نیرویی برای تحمل پیش آمدها لازم باشد در اثر دعا و نماز به دست می آید. (بوترابی، 207)
آرام سازی یکی از شیوه های مورد استفاده برخی از روان درمانگران برای درمان بیماری های روانی است و انسان می تواند آنرا از راه تمرین بیاموزد. خواندن نماز آن هم پنج بار در شبانه روز، خود بهترین برنامه آرام سازی می تواند باشد.
پیامبر اکرم (ص) به هنگام فرا رسیدن اقامه نماز می فرمود:« ای بلال ما را با نماز به آرامش وادار» و در در حدیث آمده است هرگاه امری بر رسول خدا سخت می آمد، به نماز می ایستاد. حالت تمدد اعصاب و آرامش روانی ناشی از نماز، انسان را از اضطرابی که بیمار روانی همواره از آن رنج می برد، می رهاند.
دعا و تضرع در درگاه خداوند باعث کاهش احساس اضطراب می شود، زیرا مومن می داند که خداوند متعال در قرآن« کریم فرموده است « و قال ربُکم ادعونی استجب لکم؛ پروردگار شما فرمود مرا بخوانید تا دعای شما را اجابت کنم.» (سوره غافر، آیه60 ) (بوترابی، ص208 )
در انجیل باب 5 نامه یعقوب آمده است : « نزد یکدیگر به گناهان اعتراف نمایید و برای هم دعا کنید تا شفا یابید. دعای صادقانه فرد درستکار قدرت و تأثیر شگفت انگیزی دارد. (ترجمه عهد عتیق، باب 5 ص 1898 – به نقل از بوترابی، ص 209)
گاندی نیز در مورد دعا اظهار می دارد، اگر دعا و نماز نبود من مدتها قبل دیوانه شده بودم.
غزالی می گوید، از طریق ذکر، تمامی ترس ها از بین می رود و همه ناراحتی ها از آدم سترده می شود. آنگاه که فرد به یاد خدا می افتد، قلبش مالامال از رضا می شود، قلبی که آکنده از ترس و یاس بوده است. لطف و توجه پروردگار قلب ذاکر را زیر سایه خود قرار می دهد و انسان را به یقین و قاطعیت می رسد که رهایی از ناراحتی های درونی سهل و هموار است و می توان وسوسه ها را در هم کوبیده و تخیلات باطل را از خود دور ساخت. ( قریشی راد، فخرالسادات، ص257)
ذکر خدا و یاد خدا در جهت سلامت روح و بهداشت روانی بسیار موثر است و موجب پیوند محکم و استوار انسان با خدا می شود.
آدمی می تواند از ایجاد خصایل زشت و ناپسند اخلاقی در دل و قلب خود جلوگیری کند و زمینه را برای ایجاد بیماری های دل و قلب و روح از بین ببرد.
دل سپردن به پروردگار و مکتبی که خدا برایش فرستاده موجب می شود که انسن از رهگذر آن بتواند از میان تند باد حوادث روزگار و فراز و نشیب های مداوم زندگی و علل و عوامل مشکل ساز با حالتی استوار و با آرامش درونی و توام با اطمینان و یقین عبور کند. ( چکیده مقالات همایش مشاوره از دیدگاه اسلام، همان، ص11 و 12)
برخی مهارت های سلامت روانی در پرتو دین
برای رسیدن به زندگی آرام و توأم با آرامش و رضایت بخش قبل از هر چیز باید تفکرمان را اصلاح کنیم. آنگاه زندگی خود به خود تغییر خواهد کرد. چرا که زندگی ما بر پایه اندیشه ماست.
یافتن معنا در زندگی یکی از مهارت های آرامش و سلامت روانی است که این مهارت در گرو شناخت هستی و خالق و شناخت خود به عنوان جزئی از این مجموعه هستی است. معنا در زندگی یعنی چیزی که به خاطر آن زندگی می کنیم و زندگی برای یک ایده و تفکر و برای خدمت صادقانه به خلق بهترین معنا و مفهومی است که دین به انسان می دهد. بهتر است آرزوهایمان را معقولانه و کم در نظر بگیریم چرا که آرزوهای طولانی که از دایره عمر انسان خارج باشد، سبب تنش و فشار روانی می شود.
باید توانایی های خود را بشناسیم و به دانسته های خود ارزش بدهیم. انسان های شاد و سالم کسانی هستند که از آنچه دارند به بهترین شیوه استفاده می کنند و کمتر در افسوس آنچه ندارند وقت خود را تلف می کنند.
یکی دیگر از مهارت های آرامش درونی این است که؛ تلاش کنیم ولی نگران نتیجه نباشیم.
البته وجود اندکی استرس و نگرانی برای فرد لازم است؛ چون به عنوان جرقه ای در شروع فعالیت موثرند، ولی نباید اجازه دهیم این استرس و نگرانی سراسر وجود ما را دربرگیرد و دین توکّل را سفارش کرده است، تا با دیدن قدرت برتر به عنوان یاری رسان و شاهد بر فعالیت های خود به آرامش روانی بیشتری برسیم.
لازم نیست تمام پله های ترقی را یک شبه طی کنیم، پیوسته و آهسته حرکت کنیم، که اگر در مسیر صحیح تلاش و تکاپو باشیم طبق سنت الهی در زمین نتیجه عاید ما خواهد شد.
در جمع بودن و با جمع بودن یکی دیگر از مهارت های اساسی آرامش روان است. جمع دوستان خوب و مطمئن بهترین نعمت دنیوی است، دوستانی که مایه خیر و برکت اند و با دین آنها به یاد خدا می افتیم و بهترین آرامش بخش دلها، یاد خداست.
صبر و تحمل و بردباری مهارت دیگری است در حفظ آرامش و سلامت روان. صبر در مقابل عبادت، در مقابل معصیت و همچنین در مقابل ناملایمات زندگی. انسان صبور همیشه قدرت برتر و حکمت الهی را بالای سرخود می بیند و از دیدگاه او زندگی یعنی طی یکسری موانع که باید سعی کند با تلاش و کوشش آنها را طی کند و نه اینکه موانع سد راه زندگی باشند. یعنی انسان فکر نکند برای تن آسایی روی زمین آمده است بلکه او آفریده شده است تا در آبادانی زمین بکوشد
نتیجه گیری
در مجموع، احتمالاً تأثیر مثبت دین بر بهداشت روانى به دلایل زیر است:
دین مى تواند موجب ایجاد معنى شود. بنابراین، دین به زیستن و مردن انسان معنی مى بخشد. (اسپیلکا، شارر و کیرک پاتریک، 1985) آنها 36 مطالعه تجربى در مورد مرگ و درگیرى دینى را مرور کردند و نتیجه گرفتند که ایمان قوى تر یا معتقد بودن به زندگى پس از مرگ با ترس کمتر از مرگ هم بستگى دارد. هم چنین افرادى که نمره بالاترى در شاخص دین دار بودن درونى داشتند، ترس کمترى را از مرگ گزارش کردند.
دین به افراد متدین نوعى احساس کنترل و کارآمدى مى بخشد که ریشه خدایى دارد و مى تواند کاهش یافتگى کنترل شخصى را جبران کند. (پارگامنت و همکاران، 1987)
دین نوعى سبک زندگى سالم تر براى افراد تجویز مى کند که بر سلامت و بهداشت روانى تأثیر مثبت دارد.
دین مجموعه اى از هنجارهاى اجتماعى مثبت است که اطاعت از آن موجب تأیید، پشتیبانى و پذیرش از سوى دیگران مى شود.
منابع ومآخذ:
1. قرآن کریم
2. روانشناسی دینی و نقش دین در سلامت جسم و روان، مجله معرفت
3. بحارالانوار ، جلد 6 ، ص21
4. پالمر، مایکل – فروید، یونگ و دین، ترجمه محمد دهگانپور و غلامرضا محمودی، 1385- تهران، رشد
5. گنجی، حمزه،1386 – بهداشت روانی ، تهران، ارسباران
6. محمدی، سید داوود و مهرابی زاده هنرمند، مهناز، 1385 – ارتباط نگرش مذهبی با مکان کنترل و نقش جنسیت – فصلنامه پژوهش های روانشناختی، دوره 9، شماره 3و4، زمستان 1386، صفحات 47 – 62
7. قریشی راد، فخر السادات 1382 – نقش مذهب و رویارویی مذهبی در بهداشت روانی- اسلام و بهداشت روانی (مجموعه مقالات ، جلد 2) نشر معارف ،ص249 – 257
8. بوترابی، خدیجه 1382 – وجوه مشترک بهداشت روانی در ادیان توحیدی و کتب مقدس، صفحات205- 211
9. کرمی، جهانگیر/ روغنچی، محمود/ عطاری، یوسفعلی/ بشیده، کیومرث/ شکری، مهتاب 1385 – بررسی روابط چندگانه ابعاد جهت گیری مذهبی با سلامت روانی در دانشجویان دانشگاه رازی- مجله علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید چمران، پاییز 85،شماره 3
10. صفورایی پاریزی، محمّدمهدی، 16/04/1386، آموزه های دینی و نقش آن ها در پیش گیری از آسیب های روانی، منبع:خبرگزاری فارس
11. دادفر، محبوبه، 21/10/1386- بررسى نقش دین در بهداشت روانى و فرآیندهاى روان درمانى- منبع: خبرگزاری فارس
12. عسگری، حسن، 01/08/1386 – راه های رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن، منبع: سایت باشگاه اندیشه
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
تاثیر سبک زندگی انسان دین مدار بر سلامت روان – مرکز تخصصی نماز
qunoot.net/App/reads.item.php?showid=124
نقش خانواده در پازل سبک زندگی اسلامی – پایگاه اینترنتی بسیج
http://www.basij.ir/Article/57904-نقش-خانواده-پازل-سبک-زندگی-اسلامی.html
مقاله/سبک زندگی اسلامی؛ضرورت‌ها و راهبردها – معاونت پژوهش حوزه علمیه …
http://pajoohesh.howzehtehran.com/Files/mahfel.php?idVeiw=4297&level=4&subid=4297
خانواده و زندگی
www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=108061
همایش خانواده و سبک‌ زندگی در فرهنگ رضوی
razavicnf.emdad.ir/
معرفی سایت مربوط به سبک زندگی اسلامی
– مجله اینترنتی سبک زندگی اسلامی: http://emag.saza.ir
سبک زندگی اسلامی:www.islamiclife.ir/
-فیش‌های سبک زندگی farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=2633
-مجله سبک زندگی اسلامی:www.sabkezendegee.ir
-مقاله ای کامل در مورد سبک زندگی اسلامی | پژوهشکده:www.pazhoheshkade.ir/
سایت هایی برای جستچوی منابع:
1. www.nlai.ir: سایت کتابخانه ملی،‌ در این سایت می توانید کلیه کتب مورد نظر خود در موضوعات مختلف را جستجو نمایید.
2.www.lib.ir این سایت مجموعه ای از لیست کتب کتابخانه های شهرهای مختلف می باشد. شما از این طریق می توانید متوجه شوید که کتاب مورد نظر شما در چه کتابخانه و یا چه شهرهایی موجود می باشد.
3. www.irandoc.ac.ir پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، در این سایت می توان پایان نامه های مختلفی در موضوعات مورد نظر پیدا نمود.
معرفی کتاب درمورد سبک زندگی
– کتاب «همیشه بهار ، آداب و سبک زندگی اسلامی» نویسنده:«حجت الاسلام عالم زاده نوری، ۱۳۹۱،نشر معارف
-کتاب « سبک زندگی تجویزی اسلام و ساخت ابزار سنجش آن» حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد کاویانی.
-مفاتیح الحیات، پدیدآورنده: عبدالله جوادی آملی، ناشر: اسراء.
-هدف زندگی، مرتضی مطهری، نشر صدرا.