در ابتدا باید گفت امامان ما انسانهای کامل، معصوم و محبوبترین فرد در محضر خداوند هستند. خداوند از آنان راضی و آنان نیز از خداوند راضی می باشند . با توجه به جایگاه امامان نبایدتصور نمود که (العیاذ بالله) ازدواج های آنان مبتنی بر شهوت رانی بوده است. این امر در باره انساهای غیر معصوم قابل تصور می باشد نه آنانی که معصوم هستند.درباره تعدد ازدواج امام علی(ع) باید گفت: به نظر می رسد عوامل زیر دراین امر نقش داشته اند:الف) ازدواج های متعدد در آن عصر امر رایجی بود و عیب و نقص تلقی نمی شد و قبحی که اکنون دارد درآن زمان وجود نداشت. سیره اهل بیت (ع) در همه امور از جمله در تعدد زوجات مربوط به فرهنگ و موقعیت های اجتماعی زمان خودشان بوده، معلوم نیست که اگر این بزرگواران در زمان کنونی می زیستند، به همان شکل و نسبت رفتار می کردند، لذا ازدواج های علی (ع) مبتنی بر سنت و فرهنگ عصر خود امام بوده است.
ب) گاهی علت ازدواج های امامان (ع)- از جمله علی(ع) – روش تربیتی و بها دادن به زیردستان و طرد امتیازات جاهلی است، مانند ازدواج امام سجاد (ع) با کنیزی که اوّل او را آزاد کرد، تا این اندیشه را میان مردم ایجاد کند که یک کنیز مانند یک انسان آزاد است و می تواند تمام امتیازات اجتماعی آن را داشته باشد؛ بنابراین امام در عین حال که می توانست با کنیز خود همبستر شود، اما با آزاد کردن و ازدواج با او، پیام خاصی را به مردم ابلاغ کرد. به همین خاطر بود که “عبدالملک مروان” به حضرت خرده گرفت که چرا فردی از بزرگ خاندان قریش با یک کنیز آزاده شده ازدواج نموده است. حضرت فرمود: “اسلام تفاخرات جاهلی را لغو نموده است”. (1)
ج) ازدیاد نسل مسلمانان، خصوصا نسل پیامبراکرم و حضرت فاطمه (س) و تربیت نسلی پاک می تواند، یکی از دلایل ازدواج های متعدد امام علی وسایر امامان معصوم (ع) باشد. ازدواج امام علی(ع) با ام البنین و سایر زنان پاکدامن که فرزندان آنان در موقعیت های بسیار حساس وحیاتی جان خودرانثار اسلام و احیای مکتب پیامبر نمود می تواند از این مقوله باشد. ثمره این ازدواجها این بود که آنان توانستند دین خدارا حفظ کنند. دشمنان آن حضرت قصد نابودی نسل اورا داشتند ولی خداوند به این وسیله نسل آن حضرت را حفظ کرد.از علی (ع) فرزندان زیادی در کربلا به شهادت رسیدند و خون آنان تا به امروز دین اسلام را حفظ کرده است از سوی دیگر زیاد شدن انسان های مؤمن از تأکیدات اسلام است.(2)
د) یکی از اهداف ایشان در ازدواج‌های مکرّر بیان احکام اسلامی، و نهادینه کردن فرهنگ ازدواج در جامعه بود. در عصر معصومین (ع) ، جامعه‌ عرب به مفاسد و انحرافات اجتماعی و اخلاقی آلوده بودند، آن حضرت وسایرامامان (ع) با ازدواج‌های متعدد و مکرّر الگوی عملی برای آنها بود تا از انحرافات و مفاسد اخلاقی دست برداردارند و از طریق ازدواج، نیاز خود را ارضا نمایند.
هـ) ازدواج های متعدد در زمان های گذشته – مخصوصا در زمان معصومان – بیش تر به خاطر اوضاع بد اقتصادی و عدم امنیت برای بانوان بود. چیزی که ما از زمان حدود پنجاه سال قبل در جامعه خود سراغ داریم؛ مثلاً وقتی زنی شوهرش می مرد، شدیدا در تنگنا قرار می گرفت؛ چون آن روز تنها راه معیشتی خانواده ها شوهر بود. کار برای خانم ها نبود و اگر هم بود،خیلی از افراد کار کردن را برای زن ها بد می دانستند. مسأله دیگر عدم امنیت بود. کسانی که شوهر و همسر نداشتند، در تهدید امنیتی قرار داشتند. زنان در آن دوران که مثل اکنون حکومت مقتدر و فراگیر در تمام شئون وجود نداشت؛ بسیار نیازمند به حامی بودند. حامی که از هر جهت آنان را تحت حمایت خود قرار دهد و برای آنان محل امنی ایجاد کند تا دارای آرامش باشند؛ بنا بر این همسر گزیدن یکی از راه های موثر و بلکه در برخی موارد تنها راه بود؛ به همین خاطر حتی زنانی که به سن بالا هم می رسیدند و شوهر از دست می دانند ، مجدداً ازدواج می کردند. این مسئله شاید اصلاً امروز و در جامعه معاصر مورد نداشته باشد.
و) در آن وضع زن بیوه اگر شوهر نمی کرد، خوشایند نبود، بلکه زشت شمرده می‌شد. به مجرد آن که شوهر می مرد، یا از وی طلاق می گرفت و عدّه وفات یا طلاق سپری می شد، شوهری دیگر گزینش می شد، مانند “اسماء بنت عمیس” که اوّل همسر جعفر بن ابی طالب شد، بعد از شهادتش به عقد ابوبکر در آمد و بعد از درگذشت ابوبکر، همسر امام علی(ع) شد. این شیوه در آن زمان که مردهای بسیاری بر اثر جنگ و غیره کشته و زنانشان بیوه می شد لازم بود.
پی نوشت ها:
1 . محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ، بیروت ، دار الاحیا التراث العربی ،1403 ق ، ج5، ص 345؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1380ق، ج46، ص 105.
2. حر عاملی ، وسائل الشیعه، ج20،ص 14، بی نام.