شبهه تحریف قرآن معانى و اقسام تحریفلغت «تحریف» به چند معنى استعمال مى شود که نسبت به بعضى از معانیش در قرآن واقع شده، نسبت به بعضى معناى دیگرش راهى به قرآن ندارد و نسبت به بعضى معانى دیگرش راه یافتن آن به قرآن مورد اختلاف است اینکه به تفضیل آن مى پردازیم. 1- تحریف در معنا:اگر چیزى یا کلمه اى را از مورد خود تغییر داده شود و در غیر مورد و معناى واقعى اش استعمال شود، این عمل را نوعى تحریف مى نامند.چنانچه تحریف در آیه شریفه ذیل به همین معنا آمده است . «من الذین هادوا یحرفون الکلم عَنْ مواضعه. 4/46» گروهى از یهودیان گفتار خدا را از معانى حقیقى آن به معناى و موارد دیگر تغییر داده و تحریف مى کنند.
تحریف به این معنا بدون تردید و اختلاف در تفسیر قرآن مجید واقع شده است، زیرا تفسیر کردن آیات قرآن به معنایى که هدف و مقصود قرآن نیست، بسیار دیده شده است و بیشتر بدعت گزاران و صاحبان عقاید فاسد و مذاهب باطل، در قرآن مجید به چنین تفسیر و تحریفى مرتکب شده اند و آیات آن را بر طبق نظریات و تمایلات نفسانى خود تأویل نموده و با افکار و عقایدشان تطبیق داده اند، در صورتى که پیشوایان مذهبى و ائمه هدى (ع) از چنین تفسیر و تحریفى شدیداً منع نموده، مرتکب آن را سخت مورد ملامت و نکوهشى قرار داده اند چنانچه در کتاب کافى آمده است که امام باقر(ع) طى نامه اى به «سعدخیر» چنین نگاشت: «آنان قرآن را پشت سرانداخته اند و حروف و الفاظ آن را حفظ نموده، معانى و قوانینش را تحریف مى کنند. قرآن را مى خوانند ولى حقوِ و حدود آن را – رعایت نمى کنند. کوته نظران از قرآن به خواندن ظاهر آن مسرور و خوشحال ولى دانشمندان از اینکه حقوِ و احکام قرآن رعایت نمى شود بسیار غمگین و محزونند.»
و نیز محدث مشهور مرحوم ملا محسن فیض در «وافى» و «علم الیقین» و مجاهد بزرگ و قهرمان علم و دانش شیخ محمد جواد بلاغى در مقدمه تفسیر خود «آلاء الرحمن».
عده اى از علما نیز عقیده عدم تحریف را به اکثر دانشمندان بزرگ نسبت داده اند، مانند شیخ بزرگوار، شیخ مفید و جامع علوم مختلف مرحوم شیخ بهایى و محقق دانشمند قاضى نورالله شوشترى.
خلاصه اینکه: هر نظریه مشهور در میان دانشمندان و محققین شیعه همان نظریه عدم تحریف است بلکه این نظریه مورد اتفاِ میان آنان مى باشد تنها افراد معدودى از محدثین شیعه و عده اى از علماى اهل سنت نظریه وقوع تحریف را پذیرفته اند.
رافعى در این باره مى گوید: عده اى از علما «کلام» که رأى و ابتکارى از خود نداشته و بجز ظن و حدسى دانشى نیندوخته اند و بجز راه جدال و لجاجت روشى در پیش نگرفته اند، قائل به تحریف مى باشند و باطرح مطالب واهى از پیش خودشان در جمع آورى و تدوین قرآن، به حذف شدن بخشى از آیات قرآن تفوه مى کنند.
مرحوم طبرسى در «مجمع البیان» قول به تحریف را به «حشویه» و افراد بى اطلاع و ظاهر بین اهل سنت نسبت داده است. امام خمینى(ره): «هرآنکه در این مسأله اندیشه کند که مسلمین در گردآورى قرآن و حفظ و ضبط آن از جهت قرائت و کتابت چه اتهامى ورزیده اند، بر نادرستى پندار خیالى تحریف قرآن علم خواهد یافت.
اخبارى که در این زمینه وسیله و دستاویز قائلان به تحریف واقع شده یا ضعیف بوده و صلاحیت استدلال را ندارد یا دروغین و نشانه هاى جعل بر آن هویدا است و یا غریب و اعجاب آور مى باشند و صحیح این اخبار ناظر این مسأله تأویل و تفسیر است یعنى تفسیر و تأویل قرآن تحریف راه یافته است نه در لفظ و عبارات آن…»ابوالفتح محمدبن عبدالکریم شهرستانى مى نویسد: «جعفربن محمدصادِ صاحب دانش سرشار و ادب کامل در حکمت و زهد در دنیا و ورع تام از شهوات بود.او مدتى را در مدینه اقامت نمود و شیعیان منسوب به خود را بهره مند ساخته و بر دوستداران خود رازهاى علوم را افاضه مى نمود…».
2- تحریف در حروف و حرکات
اگر حروف و یا حرکات بعضى از کلمه هاى قرآن تغییر داده شود بطورى که معناى آن هیچگونه تغییر نکند،این عمل نیز یک نوع تحریف محسوب مى شود.
اینگونه تحریف نیز مانند تحریف به معناى اول در قرآن واقع شده است ،زیرا در بحث قرائت ثابت که قرائت هاى دهگانه بطور متواتر ثابت نشده است و برگشت این مطلب بر این است که قرآن تنها با یکى از قرائت هاى دهگانه مطابقت دارد و بقیه قرائت هابر زیادت و نقصانى نمى توانند باشند.
3 تحریف در کلمات قرآن
اگر کلمه و یا کلماتى از قرآن برداشته شود و یا بر قرآن افزوده شود بطورى که حقیقت قرآن تغییر نیابد و همانگونه که فرود آمده است، محفوظ بماند، این عمل را نیز «تحریف» مى نامند.
تحریف بدین معنى نیز در صدر اسلام بدون تردید به قرآن راه یافته است زیرا:
اولا: به گواه تاریخ، عثمان در دوران خلافتش یک قسمت از قرآنهاى موجود را سوزاند و به استاندارانش در شهرهاى اسلامى هم دستور داد، تمام قرآنها را بجز آنچه خودش جمع آورى کرده نموده است، بسوزانند، این مطلب مى رساند که قرآنهاى سوزانده شده با قرآن که خود عثمان جمع آورى نموده بود، اختلاف و مغایرت داشته است وگرنه علتى براى سوزاندن و از بین بردن آنها نبود.
ثانیاً: عده اى از علما و دانشمندان موارد اختلاف آن و قرآنها را معین نموده اند، از جمله «ابوداوود سبحتانى» – صاحب سنن معروف – در این موضوع کتابى نوشته شده، که آن را کتاب «المصاحف» نامیده است.
از این گفتار دو مطلب استفاده مى شد: یکى اینکه قرآنهاى دوران عثمان با هم متفاوت بوده اند و تحریف به معناى زیادت و نقصان کلمه و کلمات به آنها راه یافته است و تنها یکى از آنها مطابق با واقع و از هر گونه زیادت و نقصان محفوظ بوده است و بعقیده ما قرآنى که عثمان جمع آورى نموده، همان قرآن متداول و معمول در میان مسلمانان صدراسلام مى باشد که از هر جهت مطابق با واقع بوده، از خود رسول اکرم (ص) گرفته شده است.
دوم اینکه: به عقیده ما و به عقیده تمام کسانى که تنها قرآن موجود را قطعى و متواتر مى دانند، تحریف به معناى زیادت یا نقصان کلمه در بعضى از قرآنهاى صدراسلام راه داشته است ولى در عصر عثمان که قرآنهاى تحریف یافته سوزانده شده، قهراً تحریف به آن معنى نیز از میان رفت و تنها قرآنى که از زیادت و نقصان خالى و محفوظ بود، در دست مسلمانان باقى ماند.
ولى تمام کسانى که تمام قرآنهاى صدراسلام را قطعى و متواتر مى دانند، مجبورند که در قرآن موجود نیز تحریف را بپذیرند و کم یا زیاد بودن بعضى از کلمات آن را قبول نمایند، زیرا این گروه مانند طبرى و بعضى از مفسرین دیگر مى گویند که قرآن به هفت گونه نازل شده است و تا دوران عثمان نیز به همان هفت گونه خوانده مى شد ولى عثمان همه آن قرآنها را از بین برد و تنها قرآن خود را که با یکى از آن لغات و گونه هاى هفت گانه نگارش یافته بود، باقى گذاشت و از آن زمان به بعد روشها و لغتهاى ششگانه دیگر که در واقع همه آنها نیز از قرآن بوده است از بین رفت.
4- تحریف در آیات
اگر آیه و یا سوره اى از قرآن، کم و یا بر آن اضافه شود ولى این زیادت و نقصان تغییرى در حقیقت قرآن و کتاب خدا بودن آن بوجود نیاورد و رسول خدا (ص) نیز آن سوره و یا آیه را بطور مسلم در قرآن خوانده باشد این عمل با آن شرایط و خصوصیات یکى از معناهاى تحریف مى باشد و تحریف به این معنا قطعاً در قرآن واقع شده است.
مثلا «بسم الله…» از جمله آیاتى است که پیامبر اسلام به اتفاِ مسلمانان، پیش از هر سوره بجز سوره «توبه» آن را قرائت مى نمود ولى با اینحال از قرآن بودن آن مورد اختلاف است. زیرا عده اى از علماى اهل سنت «بسم الله…» را جزء قرآن نمى دانند ولى عده اى دیگر از آنان «بسم الله…» را جزئى از قرآن مى دانند.
البته این اختلاف نظر در میان علماى اهل سنت است، اما علما و دانشمندان شیعه متفقاً و بدون اختلاف مى گویند «بسم الله…» به استثناى سوره توبه جزء تمام سوره هاى قرآن مى باشد، چنانچه در تفسیر سوره حمد این اختلافات وجود دارد.
5- تحریف با زیاد کردن:
اگر زیادتى در قرآن به وجود آید به طورى که حقیقت، ماهیت و… واقعیت قرآن را تغییردهد. وگفته شود که قسمتى از قرآن موجود در کلام خدا نیست، اینگونه تغییر و زیادت نیز «تحریف» نامیده مى شود و تحریف بدین معنا اصلا راهى به قرآن نیافته است و بطلان آن در میان تمام مسلمانان مسلم و از ضروریات و بدیهیات مى باشد.
6- تحریف با کم نمودن
یکى دیگر از معانى «تحریف» تنقیض و کم نمودن است، بدین معنى که بگوئیم: قرآن موجود بر تمام آنچه که از آسمان نازل شده است مشتمل نیست و قسمتى از آن در موقع تدوین و یا در دورانهاى بعدى از بین رفته است .
راه یافتن اینگونه تحریف به قرآن مجید مورد اختلاف است، عده معدودى از علما آن را پذیرفته اند و اکثر علما آن را مردود مى دانند .
معروف و مشهور در میان مسلمانان این است که تحریف به معناى اخیر یعنى تحریف به معناى کم شدن قسمتى از آیات قرآن هرگز رخ نداده است و قرآنى که در دست مسلمین است عیناً همان قرآن است که بر پیامبر (ص) نازل شده است .
عده زیادى از علما و دانشمندان بر این واقعیت تصریح نکرده اند، مانند پیشواى محدثین شیخ صدوِ (ره) که علوم تحریف را جز عقاید امامیه مى داند و مانند شیخ الطائفه ابوجعفر طوسى که در اول تفسیر خود «تبیان» به صراحت بر این مطلب تأکید مى کند و این نظریه را از استاد خود سید مرتضى علم الهدى نیز نقل مى کند و آنگاه دلیل او را که در این مورد بهترین و محکمترین دلایل مى باشد، بازگو مى کند.
باز از کسانى که تحریف به معناى تنقیص را در قرآن نمى پذیرد و مفسر معروف طبرسى است که در مقدمه تفسیر خود «مجمع البیان» به رد آن صراحت دارد.باز از منکرین تحریف، شیخ الفقها «شیخ جعفر» است که در – «کشف الغطا» بر عدم تحریف قرآن ادعاى اجمالى مى نماید و از آنهاست علامه بزرگ «شهستانى» که در کتاب خود «عروة الوثقى» قول به عدم تحریف را به اکثریت قاطع مجتهدین نسبت مى دهد.
جمال الدین یوسف بن مطهر حلى (725 ه) مى نویسد: «درست آن است که هیچ تغییر و تأخیر و تقدیمى در قرآن راه نیافته و نه بر آن افزوده شده و نه چیزى از آن کاسته شده است و به خدا پناه مى بریم از اینکه چنین عقیده اى داشته باشیم چرا که موجب مى شد – در معجزه پیامبر که به تواتر نقل شده خدشه راه یابد».
نسخ تلاوت در قرآن
اکثر علماى اهل سنت معتقدند که بخشى از آیات، در قرآن ضبط نشده و از قرائت ساقط شده است و اینگونه آیات را نسخ شده مى نامند. بنابراین، تلاوت قسمتى از آیات قرآن نسخ شده است. و اینان روایاتى را که دلالت مى کند:«در عصر پیامبر قرآن دیگرى بود»، به همان گفتار و پندارشان شاهد و گواه مى گیرند، این است که در اینجا قسمتى از این روایات را مورد بحث و بررسى قرار مى دهیم، زیرا پذیرفتن این روایات که دلالت بر نسخ تلاوت مى کنند، مستلزم پذیرفتن مسأله تحریف است.
1- از ابن عباس نقل شده است که عمر در بالاى منبر گفت: خداوند، محمد (ص) را به حق فرستاد و بر وى کتاب نازل نمود و از آیاتى که خداوند نازل نمود، آیه رجم است که ما آن را خواندیم و فهمیدیم و بر طبق همان آیه بود که رسول خدا زناکننده را سنگسار نمود و بعد از وى ما نیز روش را پیش کشیدیم ولى مى ترسیم که دورانى بر این امت بگذرد که گوینده اى بگوید:به خدا سوگند، آیه رجم را در قرآن پیدا نمى کنم و بوسیله ترک نمودن حکمى که خدا فرستاده است،به ضلالت بیفتند. عمر آنگاه گفت: آرى، حکم رجم در کتاب خدا براى هر مرد و زنى که با داشتن همسر زنا کند، ثابت است و از آیاتى که ما در قرآن مى خواندیم این آیه بود:«لاتَرْغَبُوا عَنْ آبائکم فَانَّهُ کُفْرهابِکُم ان تَرْغبوا عن آبائکم» یا بدین صورت بود که «انَّ کفراً بکم انْ ترغبوا عن آبائکم».
سیوطى مى گوید: ابن اشته در کتاب «المصاحفه» از لیث ابن سعد چنین آورده است: اول کسى که قرآن را جمع آورى نمود، ابوبکر بود و زید براى وى نوشت: عمر نیز آیه رجم را آورد تا در قرآن ضبط شود ولى چون تنها بود، شاهد و گواهى بر آید بودن آن نداشت، زیرا نپذیرفت و ضبطش نکرد.
آیهکه از عمر وارد گردید و از وى پذیرفته نشد، به چند صورت نقل شده است: یکى اینکه «اِذا زنى الشیخ و الشیخهُ فَارْجموهُما البتَّةً نکالا مِن الله و الله عزیزٌ حکیم» و یا «انَّ الشیخَ و الشیخة اذا زَنَیا فَارْجُموهما البتَّةً» زر- مى گوید:ابى ابن کعب به من گفت: زر سوره احزاب را چند آیه مى دانى گفتم: هفتاد وسه آیه، گفت: نه بلکه این سوره مانند بقره یا بیشتر از آن بود.
در پاسخ به روایات باید گفت: نسخ تلاوت قسمتى از آیات قرآن و اسقاط آن از قرائت عیناً همان تحریف و تنقیص قرآن مى باشد، همانطور که تحریف قرآن مورد قبول نبود، نسخ تلاوت نیز خالى از اشکال نیست زیرا این نقص یا بوسیله خود پیامبر (ص) بوده است و یا به وسیله افرادى که بعداً زعامت مسلیمن را بدست گرفتند اما:
نظریه اول: یعنى وقوع نسخ از خود پیامبر (ص) محتاج به دلیل و گواه قطعى است و با این روایات متزلزل نمى توان آن را اثبات نمود. زیرا به عقیده تمام دانشمندان قرآن با خبر واحد قابل نسخ نیست و عده اى از آنان در کتب اصول و کتب دیگر بر این مطلب تصریح نموده اند.بعلاوه نسبت نسخ به پیامبر با مضمون روایات دیگر مخالف است که آنها مى گویند اسقاط پاره اى از آیات بعد از پیامبر واقع شده است .
اما نظریه دوم یعنى عقیده به نسخ تلاوت به این معنى که بعد از پیامبر بوسیله حاکمان و حکومت هاى وقت، تلاوت بعضى از آیات قرآن تحریف شده، این همان عقیده به تحریف قرآن است که هر کس به این معنا معتقد باشد در واقع به تحریف قرآن معتقد است، بنابراین اکثر علماى اهل سنت که به نسخ تلاوت معتقدند، بدون توجه مسأله تحریف را هم پذیرفته اند. روى همین اصل مى توان گفت که گروه کثیرى از علماى اهل سنت به تحریف قرآن معتقد مى باشند، زیرا آنها به نسخ تلاوت آیات قرآن معتقد هستند، اعم از اینکه حکم آن آیه ها نیز نسخ شود یا نشود.
با این توضیح و بیان روشن شد که بیشتر علماى اهل سنت به واسطه عقیده به نسخ تلاوت، تحریف را نیز پذیرفته اند ولى جاى تعجب است که یک عده از علماى اهل سنت چنین نسبت را مردود و علماى خودشان را از این عقیده تبرئه کرده اند. حتى «آلوسى» مرحوم طبرسى را که قول به تحریف را تنها به حشویه نسبت داده است تکذیب مى کند و مى گوید: هیچ یک از علماى اهل سنت عقیده به تحریف نداشته است.
اعجاب انگیزتر اینکه: او عقیده به تحریف را به علما و دانشمندان شیعه نسبت مى دهد و مى گوید: از ظاهر گفتار علماى شیعه عقیده به تحریف استفاده مى شود تا آنجا که طبرسى مجبور شده به مقام دفاع از آنان بیاید، عقیده فاسدشان را پنهان کند.
در صورتى که علما و محققین شیعه تحریف قرآن را شدیداً انکار مى کنند و عدم تحریف در میان آنان از مسائلى است که مورد اتفاِ و اتحاد علماى شیعه مى باشد. حتى خود طبرسى رأى و استدلال سیدمرتضى را که با بهترین و محکومترین دلیل، نظریه تحریف را رد مى کند، در کتاب خود مفصلا نقل کرده است.
مسأله تحریف از نظر قرآن
تحریف به معناى تنقیص و اسقاط قسمتى از آیات اصلا راهى به قرآن ندارد و تحریف بدین معنى از نظر قرآن مردود است و ما بعضى از آن آیات را که اساس و شالوده ى عقیده به تحریف را در هم مى ریزد، در اینجا مى آوریم: آیه اول: «انّا نحن نزّلنا الذّکر و انّا لَهُ لحافظون» (15/9) ; ماییم که ذکر (قرآن) را فرستادیم و بیقین آن را حفظ خواهیم کرد.»
این آیه به صراحت دلالت دارد که قرآن از تحریف محفوظ مانده و تا ابد نیز مصون خواهد ماند و خداوند در برابر تحریف کنندگان از کتاب خود دفاع خواهد کرد. جباران و ستمگران نخواهند توانست، دست خیانت به سوى قرآن ببرند و آن را ملعبه خویش قرار داده و به دلخواه خود در آن تغییر و تبدیل بوجود بیاورند.
البته قائلین به تحریف برخى ذکر را به رسول مکرم اسلام ترجمه کرده اند و برخى نیز گفته اند مصونیتى که از این آیه استعمال مى شود مصونیت ذاتى است،که تأویلات قابل دفاعى نیستند.
تحریف از نظر سنت و احادیث
روایات ثقلین و تحریف قرآن
اولین دلیل بر عدم تحریف قرآن، آیات خود قرآن بود که بخشى از آیات قرآن، بر مصونیت قرآن از تحریف دلالت دارند دومین دلیل بر عدم تحریف، روایات و اخبار «ثقلین» است که از رسول خدا نقل شده است. منظور – از اخبار ثقلین گروه – احادیثى است که رسول خدا (ص) در این احادیث «عترت» یعنى اهل بیت و «قرآن» را جانشین خود معرفى فرموده و اینکه ایندو همدوش و غیر قابل انفکاک از یکدیگرند و بر مسلمانان فرض – واجب – است که از آندو پیروى کنند و آنها را از هم جدا نسازند.
اینگونه روایات از طریق شیعه و سنى فراوان نقل شده است، با مضمون این احادیث مى توان استدلال نمود قائل شدن به تحریف قرآن را مستلزم این است که امت اسلامى نتواند به قرآن تمسک جوید و از آن پیروى کند- زیرا در صورت تحریف، قسمتى از قرآن از بین رفته و از حجیت و مدرک بودن ساقط شده است، درصورتى که وجوب تبعیت از قرآن و تمسک به آن که صریح اخبار تفلین است تا روز قیامت باقى و پا برجاست.
تحریف در آیات سیاسى قرآن
گروهى مى گویند که شیخین (دو خلیفه اول) آیات سیاسى قرآن، یعنى آیاتى را که مربوط به موضوع خلافت و زعامت بوده، عمداً به نفع خود تحریف نموده اند.
این پندار بى اساس مى باشد، زیرا امیرالمؤمنین و همسرش حضرت زهرا(ع) و عده اى از اصحاب آن حضرت در موضوع خلافت با ابوبکر و عمر به مقام معارضه درآمده و با روایاتى که رسول خدا درباره امیرالمؤمنین شنیده بودند بر آنان اتمام حجت نموده و احقاِ حق مى کردند. گاهى از مهاجرین و انصار کسانى را که راجع به خلافت و موقعیت حضرت على (ع) سخنى از رسول خدا شنیده بودند، گواه و شاهد مى آوردند، گاهى با حدیث غدیر و امثال آن استدلال و احتجاج مى نمودند، گاهى از – روایات استشهاد مى نمودند – علامه مجلسى براى احتجاجات و استیضاهاى حضرت على (ع) در موضع خلافت که با دو خلیفه وقت داشته فصل مخصوصى گشوده است.
بنابراین اگر قرآن داراى آیه و مطلبى بود که با مسأله خلافت تماس صریح و روشن داشته باشد، در مقام اتمام حجت و استیضاح حق، بیان آن لازمتر و استشهاد نمودن با چنین آیه اى مهمتر از همه استدلالها و دلایلى بود که امیرالمؤمنین على (ع) در موضع خلافت مى آوردند. نبودن چنین استدلالى از روز اول و حتى در دوران خلافت امیرالمؤمنان على (ع) دلیل قطعى و… واضحى است که چنین آیاتى وجود نداشته و تحریفى واقع نشده است.
هویت مصحف على (ع) و مصحف حضرت فاطمه(س)
مصحف امام على (ع): دانشمندان و محققان علوم قرآنى بر اساس نقل ها و شواهد گوناگون و معتبر معتقدند که براى نخستین بار پس از رحلت پیامبر (ص) قرآن توسط على (ع) گردآورى شد در این باره ابن ندیم و دیگران روایت مى کنند: «چون على (ع) بعد از وفات پیامبر بى اقبالى مردم را به خود – دید سوگند خورد که عبایش را – از دوش نیفکند تا اینکه قرآن را جمع آورى کند، بنابراین مدت سه روز در خانه نشست تا اینکه قرآن را جمع آورى نمود و این نخستین مصحفى بود که بوسیله او در آن قرآن جمع شده بود»
حضرت على (ع) مى فرمود
«هیچ آیه اى بر رسول خدا نازل نمى شد مگر اینکه آن را بر من خوانده و املاء مى کرد و من آن را به خط خود مى نوشتم و آنگاه تأویل و تفسیر و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه به آن را به من تعلیم مى داد و از خدا مى خواست که درک آن را به من بیاموزد و از آن زمان که این دعا را در حقم نمود هیچ آیه اى را از کتاب خدا و هیچ علمى را که بر من املاء نمود فراموش نکردم»
این مصحف را ویژگیهاى چندى است و مهمتر از همه آنکه بر حسب ترتیب نزول آیات تدوین شده است.
شیخ مفید (ره) درباره این مصحف گوید:«مکى را قبل از مدنى و منسوخ را قبل از ناسخ آورده و هر چیز را در جاى خود آورده است.»
از مجموع روایات درباره مصحف على (ع) استنباط مى شود:
1- برحسب ترتیب نزول تنظیم شده است.
2- قرائت آن حرف به حرف مطابق قرائت پیامبر خداست.
3- منسوخ بر ناسخ مقدم است.
4- مناسبتى که در آن آیه نازل شده و مکان و زمان نزول آیه و اشخاصى که در حق آنان نازل شده ذکر شده است.
5- مشتمل بر برخى توضیحات تفسیرى است.
6- محکم و متشابه در آن مشخص شده است.
خلاصه سخن آنکه مصحف على (ع) نسخه اى است از قرآن با ویژگیهاى چند که توسط امام على (ع) گرده آمده و هرگز نباید تصور شود که در آن حرف یا آیه اى و یا کلمه اى بیش از آنچه در قرآن موجود است درج شده باشد به عقیده شیعه این مصحف از مواریث و گنجینه هاى علوم امامت مى باشد که نزد امام معصوم بوده و هیچ کس جز امام بر آن آگاهى ندارد.
مصحف فاطمه: بر اساس برخى از روایات شیعه، مصحف فاطمه یکى از کتبى است که جزء مواریث علمى ائمه (ع) مى باشد، در این کتاب نه چیزى از قرآن است و نه حلال و حرام خدا در آن آمده است بلکه اخبارى درباره حوادث آینده در آن ذکر شده است که:
«فاطمه پس از رسول خدا هفتاد و پنج روز درنگ کرد و در این مدت اندوه شدیدى در فقدان پدر به او دست داد تا اینکه خداوند فرشته اى را نزد او فرستاد که او را تسلیت و دلدارى دهد و از حال و جایگاه پدرش باخبر سازد و نیز اخبار فرزندانش پس از او را بازگوید و همه اینها را على (ع) مى نوشت و این است مصحف فاطمه (س) .
خلاصه سخن آنکه مصحف فاطمه کتابى است مشتمل بر برخى اخبار غیبى و حوادث آینده و سرنوشت حکومت ها و آنچه بر سر فرزندان حضرت فاطمه (س) خواهد آمد و هیچ ربطى به قرآن و احکام شریعت ندارد و آنچه که سبب شده این توهم غلط پیش آید که این کتاب قرآنى دیگر است اشتراک در لفظ مصحف مى باشد چرا که نسخه هاى موجود قرآن مصحف نامیده شده و کتاب فاطمه (س) هم مصحف نامیده مى شود.
ولى در این باره لازم است توضیح داده مى شود که اطلاِ لفظ بر قرآن هم صرفاً یک نامگذارى از سوى مسلمین است و این یک اصطلاح اسلامى و حقیقت شریعى نیست و در قرآن کریم و یا احادیث نبوى هم هیچگاه از قرآن به مصحف تعبیر نشده است.
آیات دالّ بر عدم تحریف قرآن
مباحثى که در فصول پیش یادآورى گردید، در واقع مقدمه بحث تحریف بود و اینک بعد از این ،به دلایل عدم تحریف قرآن مى پردازیم و در این فصل تنها به آیاتى چند از قرآن که به عدم تحریف قرآن دلالت دارند، اکتفا مى کنیم.
به طورى که قبلاً اشاره کردیم، تحریف به معناى تنقیص و اسقاط قسمتى از آیات اصلاً راهى به قرآن ندارد و تحریف بدین معنى از نظر قرآن مردود است و ما بعضى از آن آیات را که اساس و شالوده عقیده به تحریف را در هم مى ریزد، در این جا مى آوریم:
آیه اول: انّا نحن نزّلنا الذّکر و انا له الحافظون (1)
ماییم که ذکر قرآن را فرو فرستادیم و به یقین آن را حفظ خواهیم نمود.
این آیه به صراحت دلالت دارد که قرآن از تحریف محفوظ مانده و تا ابد نیز مصون خواهد ماند و خداوند در برابر تحریف کنندگان از کتاب خود دفاع خواهد کرد. جباران و ستمگران نخواهند توانست، دست خیانت به سوى قرآن ببرند و آن را ملعبه خویش قرار داده و به دلخواه خود در آن تغییر و تبدیل به وجود بیاورند.
طرفداران نظریه تحریف این آیه را چند نوع تأویل و توجیه کرده اند:
1ـ مى گویند: منظور از «ذکر» که در این آیه به کار رفته است، خود پیامبر است نه قرآن، زیرا در آیه هاى دیگر کلمه «ذکر» درباره خود پیامبر به کار رفته است آن جا که مى فرماید:
قد انزل اللَّه الیکم ذکراً. رسولاً یتّلوا علیکم آیات اللَّه (2)
(در حقیقت)، خداوند چیزى را که مایه تذکر است بر شما نازل کرده، رسولى به سوى شما فرستاده که آیات روشن خدا را بر شما تلاوت کند.
مى بینیم منظور از ذکر در این آیه شریفه رسول خداست و معناى آن چنین است که ما پیامبر را فرستادیم و او را از شر اشرار محفوظ خواهیم داشت.
پاسخ:
این تأویل، باطل و نادرست است زیرا کلمه «تنزل» و «انزال» که در آن دو آیه به کار رفته، به معناى نازل نمودن مى باشد و این کلمه دلالت دارد بر این که منظور از «ذکر» در هر دو آیه قرآن است نه پیامبر و اگر منظور از «ذک»ر پیامبر بود، کلمه «ارسال» و مشابه آن به کار مى رفت که به معناى فرستاده است نه تنزیل و انزال.
اگر فرض کنیم که این گفتار در آیه دوم درست است و منظور از «ذکر» در آن آیه رسول خداست، در آیه اول که مورد بحث است مسلماً این طور نیست و نمى توان گفت که منظور از «ذکر» در آیه «حفظ» (حجر/ 9) نیز پیامبر است زیرا سه آیه قبل از آن، این آیه شریفه واقع شده است:
و قالوا یا ایها الذى نزل علیه الذکر انک لمجنون. (3)
کفار و مشرکین گفتند: اى کسى که ذکر (قرآن) بر او نازل شده، مسلماً تو دیوانه اى.
در این آیه، خطاب بر پیامبر شده که ذکر بر وى فرود آمده است و منظور از ذکر در این آیه شریفه قرآن است. با در نظر گرفتن این معنا جاى تردید باقى نمى ماند که منظور از ذکر در سه آیه بعدى نیز قرآن است؛ نه پیامبر.
2ـ مى گویند: منظور از حفظ قرآن در این آیه شریفه، مصونیت قرآن از قدح و ایراد و ثابت بودن تعالیم و مفاهیم عالیه آن است، نه مصونیت قرآن از تحریف و اسقاط پاره اى از آیات آن.
پاسخ:
این گفتار از گفتار اول ضعیف تر و بطلانش روشن تر است زیرا: اگر منظور آنان این باشد که خداوند در این آیه مصونیت قرآن را از انتقاد و ایراد کفار تضمین کرده است، بطلان آن جاى شک و تردید نیست ،چون قرآن از انتقاد مصون نمانده است بلکه ایراد و انتقاد کفار نسبت به قرآن بیش از حد شمارش است، پس این آیه حتماً متوجه این جهت نیست.
و اگر منظورشان این باشد که چون داراى روش مستقیم و صحیح و تعالیم محکم و اصیل و داراى دلایل قوى و متقن است و بدین جهت سطح قرآن بالاتر از آن است که دست انتقاد و ایراد به ساحت آن لطمه و خدشه اى وارد سازد و مقام قرآن برتر از آن است که شک و تردید افراد، کوچک ترین اثرى در آن بگذارد؛ این مطلبى است درست و صحیح، ولى باید توجه نمود که این نوع مصونیت که به معناى استحکام دلیل و استقامت روش و ثبات حقایق آن مى باشد؛ از اول با خود قرآن بوده و ذاتى است، نه این که بعد از نازل شدن از سوى خدا به آن متوجه شده است ولى مصونیتى که از این استفاده مى شود، مصونیت ذاتى نیست، بلکه مصونیتى است که بعد از نازل شدن، خداوند آن را از تحریفات مصون و محفوظ بدارد. بنابراین، مصونیت ذاتى که همان استحکام ذاتى است، هیچ ارتباطى با مفهوم آیه مورد بحث ندارد زیرا:
اولاً: خود قرآن با این امتیازات و جهات خاصى که ذاتاً و از اول از آن برخوردار مى باشد، در برابر انتقادات، مدافع و حافظ خود بوده و پاسخگوى ایرادات خواهد بود و از این لحاظ احتیاج به یک حافظ خارجى ندارد.
ثانیاً: این آیه شریفه حفظ قرآن را پس از نازل شدن آن، تصمین مى کند نه در حالت نزولش، تا منظور از حفظ و مصونیت، استحکام و استقامت دلایل آن باشد.
3ـ مى گویند: درست است که این آیه بر مصونیت قرآن از تحریف دلالت دارد ولى کدام قرآن؟ چون ممکن است منظور از آن تنها قرآنى باشد که نزد حضرت ولى عصر (ع) است نه همه قرآن ها زیرا از ظاهر این آیه کلیت و عمومیت استفاده نمى شود.
پاسخ:
این احتمال از دو احتمال گذشته ضعیف تر است زیرا قرآن باید در میان اجتماع و در نزد مردم که به آن نیازمند هستند، محفوظ و مصون از تحریف باشد نه در نزد امام زمان زیرا محفوظ ماندن قرآن در نزد وى به مانند محفوظ بودن آن در لوح محفوظ است یا در پیش یکى از فرشتگان خدا و این گفتارى است بسیار سست و غیر قابل قبول و شباهت زیادى به گفتار کسى دارد که بگوید: من هدیه اى به شما فرستادم ولى آن را در نزد خود یا در نزد یکى از دوستانم محفوظ داشته ام.
شگفت انگیزتر این که آنان مى گویند: منظور آیه مصونیت یک قرآن است، از میان تمام قرآن ها،نه همه قرآن ها، گویا این افراد خیال مى کنند که منظور از «ذکر» قرآنى است که در روى کاغذها نوشته شده، خوانده مى شود و داراى انواع و مصادیق مختلفى مى باشد، در صورتى که این مطلب واقعیت ندارد، بلکه منظور از «ذکر» کلام خدا و آن قرآن واقعى و آسمانى است که به رسول خدا (ص) فرود آمده است و این قرآن هاى ظاهرى، حاکى، بازگو کننده و نشان دهنده آن هستند زیرا قرآن هاى ظاهر و مطبوع، اوراقى است که به تدریج کهنه و فرسوده شده و از بین مى روند، قابل دوام و بقإ؛ک ک س نیستند و همیشگى نمى باشند تا مورد توجه و هدف این آیه قرار بگیرند و به وسیله آن مصونیت قرآن بدین معنى براى همیشه تضمین شود بلکه منظور از «ذکر» قرآن واقعى بوده، منظور از حفظ و مصونیت آن نیز، مصون و محفوظ ماندن آن از دستبرد خائنان و بدعت گذاران است، بدین صورت که همیشه در دسترس تمام افراد بشر باشد ولى در عین حال حتى آیه اى از آن ساقط نشود. این گفتار به مانند آن است که بگوییم: فلان قصیده محفوظ است و منظور از محفوظ بودن قصیده تغییر نیافتن و از بین نرفتن آن خواهد بود به طوى که هم مى تواند آن را عیناً به دست آورد.
4ـ گر چه شبهات و ایرادهاى قبلى را که درباره دلالت این آیه بر عدم تحریف نپذیرفتیم و هر یک را پاسخ دادیم ولى شبهه دیگر نیز به استدلال با این آیه متوجه است که با وجود آن شبهه، دلالت این بر عدم تحریف مشکل خواهد بود و آن شبهه این است:
اگر طرفداران تحریف قرآن در خود این آیه نیز که جزئى از قرآن است، احتمال تحریف بدهند، استدلال نمودن با این آیه بر عدم تحریف قرآن صحیح و اطمینان آور نخواهد بود، زیرا اثبات عدم تحریف در قرآن با آیه اى که در خود آن احتمال تحریف وجود دارد، مستلزم «دور» بوده، اثبات مطلبى است با خود آن که بطلان چنین استدلالى، مسلم و بدیهى است ولى باید توجه داشت که این ایراد بر کسانى متوجه است که عترت طاهره و اهل بیت پیامبر (ص) را از مقام خلافت الهى معزول و بر کنار نموده، بر گفتار و اعمال آنان اعتماد نمى کنند، این گونه افراد جواب صحیح و قانع کننده اى در برابر این ایراد ندارند اما کسانى که اهل بیت را حجت خدا و همدوش با قرآن و پشتیبان و پشتوانه آن مى دانند و به گفتار آنان اعتماد و تکیه مى کنند، از این گونه ایرادات و شبهات محفوظ و مصون هستند زیرا به عقیده آنان استدلال نمودن اهل بیت پیامبر با قرآن موجود و تأیید نمودن آنان همین قران را دلیل و گواه بر حجیت، مدرکیت، عدم تحریف و تغییر آن مى باشد و اگر فرضاً تحریف هم شده باشد، با امضا و تأیید اهل بیت این تحریف جبران گردیده، باز حجیت و مدرکیت قرآن تثبیت و تحکیم مى شود.
آیه دوم: و انّه لکتاب عزیزه لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه تنزیل من حکیم حمید (4)
و این قرآن، کتابى است قطعاً شکست ناپذیر که هیچ گونه باطلى نه از پیش رو و نه از پشت سر به سراغ آن نمى آید، چرا که از سوى خداوند حکیم و شایسته ستایش نازل شده است.
این آیه شریفه قرآن مجید را از انواع و اقسام باطل، پاک و به دور معرفى مى کند.
زیرا اگر در کلامى نفى متوجه طبیعت و موجودیت چیزى گردد، تمام افراد و مصادیق آن را نفى خواهد کرد و این آیه نیز طبیعت بطلان را از دامن مقدس قرآن زدوده و نفى کرده است.
بنابراین هیچ گونه بطلان که تحریف نیز یکى از مصادیق آن است، نمى تواند به ساحت قدس قرآن راه یابد.
اشکال:
طرفداران تحریف از این دلیل چنین جواب داده اند که: هدف آیه بیان مصونیت قرآن از تناقض در احکام و نفى کردن دروغ و بطلان از اخبار آن است و به این گفتار با روایت على بن ابراهیم قمى استشهاد مى کنند که وى در تفسیر خود از امام باقر (ع) آورده است که: «قرآن نه به وسیله تورات، انجیل و زبور که پیش از آن بودند باطل مى شود و نه بعد از آن کتابى خواهد آمد که به وسیله آن باطل شود».
و در مجمع البیان نیز از امام صادق (ع) نقل شده است که: «در اخبار قرآن از گذشتگان، باطل و دروغى نیست و به اخبار آن، از آیندگان نیز خلاف و بطلانى راه ندارد».
پاسخ:
این گفتار در معناى آیه صحیح نیست زیرا این دو روایت که بدان ها استشهاد مى شود بر این امر، دلالت ندارند که منظور از بطلان تنها دروغ در اخبار و یا نسخ به وسیله کتاب هاى قبلى و بعدى باشد بلکه این دو روایت تنها بعضى از مصادیق و اقسام بطلان را که به قرآن راه ندارد، بیان مى کنند و مخصوصاً اگر روایات دیگرى را (5) که بر عمومیت و وسعت معانى قرآن از نظر مفهوم و زمان و مکان دلالت دارند، در نظر بگیریم، حقیقت کاملاً روشن مى شود که منظور آیه شریفه این است که قرآن در تمام اعصار و قرون از هر نوع بطلان و از تحریف که یکى از روشن ترین و بارزترین اقسام و مصادیق بطلان است، به دور و منزه و پاک است.
گواه این که: تحریف از مصادیق و اقسام باطل ساختن چیزى است و قرآن آن را از ساحت خودش نفى نموده است، این است که: همین آیه شریفه، قرآن را با عزت و غلبه و پیروزى توصیف نموده است و لازمه و مقتضاى غلبه و پیروزى و عزت هر چیز، به این است که از تغییر و ضایع شدن و از دست دادن حقیقت هویت خویش مصون و محفوظ باشد ولى اگر بگوییم که منظور از بطلان در آیه کریمه فقط تناقض و کذب است، این معنى با عزت و پیروزى که قرآن با آن توصیف شده است، تناسبى ندارد و نمى تواند معناى صحیح و زنده اى براى این آیه باشد.
2ـ تحریف از نظر سنت و احادیث
روایات ثقلین و تحریف قرآن
اولین دلیل بر عدم تحریف قرآن، آیات خود قرآن بود که بخشى از آیات قرآن بر مصونیت قرآن از تحریف دلالت دارند و ما دو نمونه از این آیات را در فصل پیش آوردیم و به توضیح آنها پرداختیم.
دومین دلیل بر عدم تحریف، روایات و اخبار «ثقلین» است که از رسول خدا نقل شده است.
منظور از اخبار «ثقلین» گروه احادیثى است که رسول خدا (ص) در این احادیث «عترت» یعنى اهل بیت و «قرآن» را جانشین خود معرفى فرموده و این که این دو همدوش و غیر قابل انفکاک از یکدیگرند و بر مسلمانان فرض و واجب است که از آن دو پیروى کنند و آنها را از هم جدا نسازند.
این گونه روایات از طریق شیعه و سنى فراوان نقل شده است. (6) با مضمون این احادیث به دو شکل و طریق مى توان بر عدم تحریف قرآن استدلال نمود:
شکل اول استدلال:
قائل شدن به تحریف قرآن مستلزم این است که امت اسلامى نتواند به قرآن تمسک جوید و از آن پیروى کند زیرا در صورت تحریف، قسمتى از قرآن از بین رفته و از حجیت و مدرک بودن ساقط شده است، در صورتى که وجوب تبعیت از قرآن و تمسک به آن که صریح اخبار ثقلین است تا روز قیامت باقى و پا برجاست.
از این جا کشف مى کنیم و بر ما یقین حاصل مى شود که قول به تحریف باطل و قابل اعتبار نمى باشد.
توضیح این که: روایات «ثقلین» بر اقتران و همدوش بودن عترت و کتاب و بر بقاى آن دو، تا روز رستاخیز دلالت مى کند.
بنابراین باید، هم شخصى از افراد عترت تا روز قیامت پیوسته در میان مردم باشد و هم قرآن، تا هر دو براى همیشه و تا رستاخیر، قرین و همدوش و پشتوانه یکدیگر، هادى و راهنماى امت باشند تا در روز قیامت به پیشگاه پیامبر وارد شوند.
آرى، باید آن دو در جامعه با هم وجود داشته باشند تا همان طور که رسول خدا در این احادیث اشاره فرموده است، تبعیت از آنها موجب هدایت و سعادت امت اسلامى شده، مسلمانان را از ضلالت و گمراهى، تاریکى و بدبختى مصون و محفوظ بدارد.
این نیز روشن است که تمسک به عترت و تبعیت از آنان با دوست داشتن آنان و پیروى نمودن از راه، روش و دستوراتشان خواهد بود.
و این گونه تبعیت و پیروى نیز موقوف و وابسته به درک حضور و دیدن خود امام و به سخن گفتن با وى نمى باشد زیرا درک کردن خود امام براى همه افراد در زمان حضور خود امام هم ممکن نبود تا چه رسد به دوران غیبت وى.
آن چه که مى گویند: در زمان غیبت نیز باید لااقل عده مخصوص و معینى به حضور امام راه یافته و با وى ارتباط داشته باشند. گفتارى است بى اساس و ادعایى است بدون دلیل زیرا پیروى نمودن از گفتار و روش امام یک نوع ارتباطى است که این ارتباط همیشه در میان شیعه ها با امام شان برقرار مى باشد، یعنى شیعیان در زمان غیبت نیز با امام شان مربوط بوده، او را دوست داشته، پیرو اوامر و دستورات وى مى باشند که از جمله دستورات اوست. مراجعه کردن به راویان احادیث و ناقلان اخبار اهل بیت و متخصصین آن که شیعه همیشه در حوادث و پیشامدهاى جدید به آنان مراجعه مى کنند و نظر پیشوایانشان را درباره این رویدادها از آنان سؤال نموده و فرا مى گیرند.
اما مسئله تمسک به قرآن چون بدون دسترسى به قرآن واقعى امکان پذیر نیست. این است که باید قرآن همیشه در میان مسلمانان موجود بوده، در دسترس آنان باشد تا بتوانند بر آن تمسک نموده، از آن پیروى کنند و از ضلالت و گمراهى نجات یابند. از این گفتار و بیان چنین بر مى آید؛ آن چه که مى گویند: قرآن آسمانى و واقعى در نزد امام زمان (ع) موجود و محفوظ مى باشد، مطلبى است نادرست. زیرا وجود واقعى قرآن در آسمان ها و یا در نزد امام غایب تمسک نمودن به قرآن را براى مسلمانان میسور نمى کند بلکه باید قرآن در دسترس مردم باشد، مراجعه نمودن مردم به آن براى همیشه و براى همه ممکن و میسور باشد.
این بود خلاصه استدلال بر عدم تحریف قرآن با حدیث ثقلین از طریق اول.
اشکال:
در رد این استدلال مى گویند که اخبار «ثقلین» گرچه بر عدم تحریف قرآن دلالت مى کنند ولى این دلالت اختصاص به آیات احکام و فقهى قرآن دارد نه همه آیات قرآن زیرا آیات فقهى قرآن است که مسلمانان باید به آنها تمسک کنند و اما سایر آیات قرآن که تمسک به آنها لزومى ندارد، احادیث ثقلین به این سلسله آیات ارتباطى ندارد و تحریف را از این قبیل آیات نفى نمى کند.
پاسخ:
به نظر ما این گفتار پایه محکم و اساسى ندارد زیرا خداوند تمام آیات قرآن را براى هدایت و راهنمایى بشر فرستاده است و همه آیات قرآن، انسان را به سوى سعادت جاودانى و کمال انسانى رهبرى مى کند و در این هدف و جهت گیرى فرقى در میان آیات قرآن وجود ندارد چنان که در بیان فضیلت قرآن گفتیم که آیات قرآن گرچه در مواردى که به ظاهر صورت داستان و قصه دارند ولى باطن آنها موعظه راهنمایى، عبرت و وسیله هدایت است یا حکمى از احکام خدا را در بر دارد، بنابراین، همه آیات قرآن مورد استناد و تمسک مسلمین است و نه فقط آیات فقهى قرآن.
علاوه بر این، کسانى که قائل به تحریفند، اکثر آنان تحریف را تنها در آیات مربوط به بحث ولایت و مشابه آن مى دانند، در صورتى که آیات ولایت نیز لازم التمسک و لازم التبعیة است و آیات لازم التمسک هم طبق اخبار «ثقلین» به هیچ وجه قابل تحریف نبوده، همان طور که توضیح داده شد، از تحریف و تغییر مصون و محفوظ مى باشد.
شکل دوم استدلال:
شکل و راه دوم در استدلال با اخبار «ثقلین» بر عدم تحریف قرآن، این است که اعتقاد به تحریف قرآن موجب سقوط قرآن از حجیت و از اعتبار و مدرکیت است و کسانى که به تحریف قائل هستند، در تمسک نمودن به قرآن موجود باید به ائمه هدى مراجعه نموده، در صورت تأیید و امضاى آنان از قرآن فعلى تبعیت کنند و به عبارت ساده تر: در صورت وقوع تحریف، حجیت و اعتبار قرآن موجود موقوف و منوط بر امضاى اهل بیت خواهد بود ولى از اخبار متواتر «ثقلین» چنین بر مى آید که خود قرآن یک حجت و مدرک مستقل و یکى از دو مرجع اصیل اسلامى است؛ یکى قرآن و دیگرى اهل بیت که از این دو مدرک باید مستقلاً پیروى شود و از آن روایت چنین استفاده مى شود که قرآن «ثقل اکبر» و بزرگ ترین حجت است و اهل بیت نیز «ثقل اصغر».
بنابراین چگونه ممکن است که قرآن را از حجیّت استقلالى بیاندازیم و حجت بودن آن را به اهل بیت، یعنى «ثقل اصغر» متوقف سازیم؟!
و اما این که گفتیم: در صورت وقوع تحریف، قرآن از حجیت مى افتد به این دلیل است که در اثر تحریف و تغییر، ممکن است بعضى از قراین و شواهد لفظى که در آیات قرآن به کار رفته و بیانگر معناى اصلى آیات بوده است، ساقط شود و در نتیجه معناى واقعى آیات که از قرائن و شواهد ساقط شده، استفاده مى شد، مجهول و ناشناخته بماند و معناى ظاهرى آیات که بر خلاف معناى واقعى آن است به جاى آن بنشیند.
اشکال:
اگر کسى چنین اشکال کند که در این گونه موارد «اصالت عدم قرینه» جارى مى شود که بر خلافت معناى ظاهرى آیه، اصلاً قرینه اى نبوده است تا ساقط شود و معناى واقعى آن را تغییر دهد زیرا در صورت شک در وجود قرینه کلامى، عقلاً به ظاهر کلام تمسک مى جویند و بنا را بر عدم وجود قرینه مى گذارند.
پاسخ:
در پاسخ این اشکال مى گوییم: مدرک و مبناى «اصالت عدم قرینه» روش عقلا است که عقلا و خردمندان، ظاهر هر سخن و کلام را مى گیرند و به احتمال وجود قرینه برخلاف معناى ظاهرى آن، اعتنا نمى کنند. این روش عقلایى چنان که در علم اصول ثابت شده است، در دو مورد به کار مى رود:
یکى این که این شاهد و قرینه اى که احتمال وجودش بود، منفصل و جدا از کلام بوده و یک قرینه و شاهد مستقل و خارج از کلام باشد.
دوم این که احتمال داده شود، قرینه اى در خود کلام بوده متصل و داخلى که گوینده در گفتن آن غفلت نموده یا شنونده در شنیدن آن اشتباه کرده، در نتیجه از کلام افتاده است.
در این دو صورت است که «اصل عدم قرینه» جارى شده و معناى ظاهرى هر سخن گرفته مى شود ولى اگر احتمال داده شود که در سخن و کلامى قرینه و شاهد متصل و داخلى برخلاف معناى ظاهرى آن بوده است که به علت تغییر و تحریف افتاده و ساقط شده است، در این صورت عقلا و خردمندان اصالت «عدم قرینه» جارى نمى کنند و در پیروى از معناى آن، توقف مى نمایند.
مثلاً: اگر از طرف یک فرد «واجب الطاعه» نامه به دست کسى برسد و در آن نامه به او دستور داده شود که خانه اى براى وى خریدارى شود ولى قسمتى از نامه از بین رفته باشد و آن کسى که مأموریت خرید خانه را دریافت نموده است، احتمال دهد که در آن نامه براى خانه مورد نظر شرایط و خصوصیاتى از قبیل بزرگ و کوچک بودن و از نظر قیمت آن بیان شده بود که از بین رفته است. در این مورد وى از نظر عقلا نمى تواند به «قاعده اصالت عدم قرینه» تکیه و اعتماد نموده و از بقیه نامه و از کلیت و عمومیت جمله «خانه اى خریدارى کنید»، تبعیت و پیروى نماید و به عنوان اجراى دستور نویسنده، به خرید هر خانه اى که خودش صلاح بداند، اقدام کند. خردمندان چنین فردى را که بر چنین نامه اى اعتماد کند مجرى فرمان و دستور نمى دانند.
دفع توهم:
شاید از این بیان، ذهن خواننده به یک نکته دیگر منتقل شود و با این گفتار و بیان که درباره «اصل عدم قرینه» آورده شد، اساس فقه و استنباط احکام شرعیه به هم بریزد و راه استدلال در احکام دینى بسته مى شود زیرا مهم ترین ادله احکام عبارت است از اخبار و روایاتى که از ائمه معصومین نقل گردیده است و احتمال دارد، هر یک از روایات و کلمات داراى قرینه متصله بوده که قرینه از بین رفته و براى ما نقل شده است و بنابر آن بیان نمى توان به این اخبار اعتماد نمود و آنها را مدرک براى استنباط احکام قرار داد.
پاسخ توهم این که: اگر خواننده عزیز بیشتر تأمل کند، این ایراد در ذهنش خطور نمى کند زیرا در موضوع اخبار و نقل روایات بر ظاهر گفتار راوى تکیه مى شود که اگر قرینه اى وجود داشت، حتماً رواى نیز آن را نقل مى نمود و حالا که رواى چنین قرینه اى را نقل ننموده، قطعاً وجود نداشته است و اما این که احتمالاً راوى در نقل آن قرینه غفلت و یا اشتباه رواى جریان پیدا کرده، بدین گونه این احتمال نیز برطرف مى شود.
نتیجه عقیده به تحریف:
از همه آن چه گفته شد، چنین به دست مى آید که نتیجه عقیده به تحریف این است که قرآن از حجیت و مدرکیت ساقط شود و در این صورت به معناى ظاهرى آن استناد و تمسک نمودن، صحیح نمى باشد.
در عدم حجیت قرآن عقیده به تحریف مستقیماً و به تنهایى کفایت مى کند و هیچ گونه احتیاجى نیست که براى اثبات آن «علم اجمالى» را پیش بکشیم و بگوییم: در اثر تحریف «علم اجمالى» (7) به اختلاف و بر هم خوردن ظواهر پاره اى از آیات براى ما حاصل مى شود و وجود این علم اجمالى است که قرآن را از حجیت ساقط مى کند زیرا اگر براى اثبات عدم حجیت ظواهر قرآن در صورت تحریف از راه علم اجمالى وارد شویم، در جواب خواهند گفت که:
اولاً: وقوع تحریف در قرآن سبب علم اجمالى به اختلاف و بر هم خوردن ظواهر آیات نمى شود.
ثانیاً: این علم اجمالى بى اثر بوده، تکلیف آور نمى باشد که مانع از استدلال و تمسک به ظواهر آیات قرآن گردد زیرا علم اجمالى در صورتى مؤثر و تکلیف آور خواهد بود که تمام اطراف علم اجمالى مورد ابتلا و عمل باشد و اگر یک طرف آن مورد ابتلا نباشد، منجز و تکلیف آور نخواهد بود و در این جا «علم اجمالى» به برهم خوردن ظواهر آیات قرآن در میان آیات احکام و غیر آیات احکام دور مى زند و چون آیات غیر احکام مورد عمل و ابتلا نمى باشند، این است که این علم اجمالى مؤثر و تکلیف آور نخواهد بود.
پندارى و پاسخى
گاهى طرفداران تحریف چنین مى پندارند که حجیت قرآن با عقیده با تحریف آن منافات ندارد و در عین این که به تحریف قرآن معتقدیم، مى توانیم ظواهر قرآن را نیز حجت بدانیم زیرا حجیت ظواهر قرآن گرچه با تحریف ساقط مى شود ولى ائمه هدى (ع) که قرآن موجود را امضا و تأیید و با قرآن فعلى استدلال نموده و اصحاب و یارانشان را در عمل نمودن به ظواهر آیات، تصدیق کرده اند، در مجموع حجیت ظواهر آن را تحکیم و تثبیت مى کند و به آن، اعتبار و مدرکیت مى بخشد. طرفداران تحریف با این پندار مى خواهند از یک طرف به تحریف قرآن معتقد شوند و از طرف دیگر با امضا و تأیید ائمه هدى حجیت ظواهر آن را حفظ کنند.
در صورتى که این افراد اشتباه مى کنند و پندارشان باطل و بى اساس است زیرا ارشاد و راهنمایى ائمه و مورد تأیید قراردادنشان در تمسک و استناد به ظواهر قرآن، نه از این لحاظ بوده است که آنان مى خواستند به قرآن، حجیت و مدرکیت دهند و با امضا و تأییدشان، تحریف و به هم خوردن ظواهر آن را جبران کنند بلکه این امضا و تأیید از این جهت بوده که آنان خود قرآن را حجت مستقل مى دانستند و ظواهر آن را دست نخورده، تحریف نشده و قابل اعتبار مى شناختند. این بود که دیگران را به استفاده و تبعیت از این ظواهر، رهبرى و راهنمایى مى نمودند. یعنى این تأیید و تصدیق از قرآن موجود، حکایت از اعتبار و حجیت واقعى آن مى کند، نه آن که به آن حجیت و اعتبار ظاهرى ببخشد.
3ـ قرائت سوره هاى قرآن در نماز
سومین دلیل بر عدم تحریف قرآن این است که پیشوایان ما به ما تعلیم داده اند که در فرائض و نمازهاى واجب در رکعت اول و دوم بعد از سوره حمد، یکى از سوره هاى قرآن را انتخاب نموده، همه آن را تا پایان قرائت کنیم و در هر رکعت نماز آیات نیز حداقل یک سوره کامل را به پنج قسمت تقسیم نموده، قبل از هر رکوع، یک قسمت آن را تلاوت نماییم، اینها از احکام و مسائلى است که از اول اسلام و از روزى که نماز تشریع شده، وجود داشته و بر اساس تقیه نموده است، زیرا در آن روز تقیه اى وجود نداشت.
بنابراین احکام، کسانى که قائل به تحریف مى باشند، نباید سوره اى را که احتمال تحریف در آن وجود دارد، در نماز قرائت کنند زیرا در نماز بعد از سوره حمد خواندن یک سوره کامل لازم است و کامل بودن سوره اى که احتمال تحریف در آن وجود دارد، قطعى نمى باشد، در صورتى که «اشتغال یقینى»، «برائت یقینى» مى خواهد، یعنى آن جا که فرمان و دستور قطعى از سوى شارع به انسان متوجه شده است، باید آن را به گونه اى انجام دهد که به ساقط شدنش نیز یقین نماید.
اشکال:
شاید طرفداران تحریف ادعا کنند که خواندن سوره کامل در صورتى واجب است که شناختن آن ممکن باشد و در غیر این صورت واجب نخواهد بود.
پاسخ:
این ادعا در صورتى درست است که احتمال تحریف در تمام سوره هاى قرآن وجود داشته و هیچ یک از سوره هاى قرآن از این احتمال خالى و مصون نباشند، اما اگر در این میان سوره معینى وجود داشته باشد که حتى به عقیده طرفداران تحریف نیز تحریف نشده است؛ مانند سوره توحید، در این صورت طرفداران تحریف نمى توانند جز همان سوره، سوره دیگرى را در نماز بخوانند.
اشکال دیگر:
شاید در پاسخ این اشکال نیز بگویند که ائمه اطهار (ع) خواندن هر گونه سوره را در نماز تجویز فرموده اند و اگر چنین تجویزى نبود، خواندن سوره هایى که احتمال تحریف در آنها وجود دارد، جایز نمى شد.
پاسخ:
مى گوییم که: همان اجازه و رخصت که از ناحیه ائمه (ع) صادر شده است، مى تواند دلیل محکمى بر این معنى باشد که تحریف به قرآن و به هیچ یک از سوره هاى آن راه نیافته است و گرنه اجازه ائمه موجب مى شد که نماز مسلمین در اثر خواندن سوره هاى تحریف شده و ناقص، باطل شود و اگر بعضى از سوره هاى قرآن تحریف مى شد، ائمه هدى (ع) مردم را به خواندن سوره هاى تحریف نشده تشویق و وادار مى ساختند و این عمل هیچ گونه مخالف تقیه هم نبود زیرا ما مى بینیم که آنان خواندن سوره توحید و سوره قدر را در نماز، نیکو و مستحب شمرد، فضیلت و ثواب بیشترى براى این دو سوره بیان نموده اند. چه مانعى داشت که به جاى همان استحباب و ثواب بیشتر، لزوم و وجوب خواندن این دو سوره یا سوره هاى دیگرى را که در آنها احتمال تحریف نیست، بیان فرمایند.
اشکال سوم:
آرى، تنها چیزى که طرفداران تحریف مى توانند ادعا کنند، این است که بگویند: وجوب خواندن سوره کامل به معناى واقعى آن منسوخ شده، آن چه لازم مى باشد، خواندن سوره کاملى است از قرآن موجود.
پاسخ:
به نظر ما، حتى طرفداران تحریف نیز به چنین نسخى ملتزم و معتقد نیستند، این مطلب قطعى و مسلم است که بعد از پیامبر (ص) نسخ و تغییر در احکام به وقوع نپیوسته است. گرچه در امکان و یا محال بودن آن بحثى در میان علما وجود دارد، اما مسئله امکان غیر از مسئله وقوع است که فعلاً مورد بحث و گفتار ماست.
خلاصه گفتار
شکى در این نیست که ائمه (ع) در نمازها بعد از سوره حمد، خواندن یک سوره کامل از سوره هاى قرآن موجود را واجب دانسته و خواندن آن را به پیروانشان دستور داده اند، دستورى که کوچک ترین احتمال تقیه به آن راه ندارد و این حکم و دستور، یا از زمان خود رسول اکرم (ص) بوده است و یا بعد از وى به وسیله ائمه صادر شده است ولى احتمال دوم که در واقع نسخ در احکام مى باشد، درست نیست زیرا بعد از رسول خدا (ص) هیچ حکمى نسخ نگردیده، تغییرى در احکام واقع نشده است.
بنابراین مى ماند احتمال اول که از زمان خود رسول خدا (ص) خواندن یک سوره کامل در نماز واجب بوده است و عمل کردن به این حکم در صورتى درست است که قرآن تحریف نشده باشد ودر صورت تحریف نیز باید سوره هاى تحریف نشده براى خواندن در نماز تعیین مى شد تا سوره کامل در نماز خوانده شود. در صورتى که چنین تعیینى وجود ندارد و خواندن تمام سوره هاى قرآن در نماز تجویز شده است و این خود نشانگر شقّ او یعنى عدم تحریف قرآن است.
این بود خلاصه استدلال به عدم تحریف قرآن از راه وجوب خواندن سوره کامل در نماز.
این استدلال اختصاص به موضوع نماز ندارد بلکه در هر موردى که ائمه به قرائت سوره و یا آیه اى کامل دستور داده اند، جارى است و همه آنها مى توانند به عدم تحریف قرآن دلالت کنند.
4ـ عدم تحریف قرآن به وسیله خلفا
چهارمین دلیل بر عدم تحریف قرآن این است که مدعیان تحریف، یا ابوبکر و عمر را عامل مى دانند و یا عثمان را که در دوران خلافتش به پندار آنها آیاتى را تحریف نموده اند یا افراد دیگرى را عامل تحریف مى دانند که در دوران هاى بعد، انجام داده اند و همه این احتمالات سه گانه، باطل و بى اساس مى باشد که ذیلاً به توضیح آنها مى پردازیم:
عدم تحریف قرآن به وسیله شیخین
به نظر طرفداران تحریف، نخستین احتمال در تحریف قرآن این است که این تحریف از ناحیه شیخین یعنى: ابوبکر و عمر به قرآن متوجه شده است و این احتمال از سه صورت بیرون نیست:
تحریف غیر عمدى و اضطرارى، تحریف عمدى در آیات مربوط به موضوع حکومت و زعامت، تحریف عمدى در آیات دیگر.
یک: تحریف غیر عمدى
مى گویند: چون قرآن در دوران ابوبکر و عمر جمع آورى نشده بود و به همه قرآن دسترسى نداشتند، لذا به ناچار و قهراً تحریف و تغییرى در قرآن به وجود آمد و قسمتى از آیات از بین رفت.
ولى این احتمال و پندار از چند جهت بى اساس مى نماید زیرا:
1ـ عنایت و توجه خاصى که رسول خدا (ص) نسبت به قرآن داشت و به قرائت و تلاوت آن اصرار و تأکید مى ورزید و همچینن اهمیت خاص و فوق العاده اى که اصحاب و یاران رسول خدا نسبت به قرآن قائل بودند، دلالت مى کند بر این که یقیناً قرآن مجید از همان دوران خود رسول خدا جمع آورى شده بود به طور یادداشت هاى متفرقه و پراکنده و یا از راه حفظ در سینه ها و یا به هرصورت دیگر، در نزد مسلمانان محفوظ بود، دقیقاً از آن مواظبت و نگهدارى به عمل مى آمد و با این همه اهتمام و دقت امکان نداشت که کلمه اى از آن فراموش و یا جا به جا و یا تغییر و تبدیل شود.
افرادى که اشعار و خطبه هاى دوران جاهلیت را حفظ و دقیقاً ضبط نموده بودند، چگونه متصور است که در حفظ و ضبط نمودن قرآن کوچک ترین سستى و کوتاهى روا داشته و یا غفلت ورزند.
قرآنى که در راه آن از زندگى و از جان شیرین خود مى گذشتند و به هر نوع فداکارى و از خودگذشتگى و به هر گونه سختى ها و ناراحتى هاى شدید و طاقت فرسا تن مى دادند، تلخى ها مى چشیدند، از وطن و از مال و منال و از همسر و فرزند چشم مى پوشیدند. آنان در راه خدمت به قرآن و نشر احکام و قوانین آن، از همه چیز گذشتند و با فداکارى هایشان خطوط زرین در تاریخ بشریت به وجود آورده، با قدم هاى اعجاب انگیزشان روى تاریخ را سفید نمودند.
آرى، چنین افراد با این شرایط چگونه ممکن است، حفظ قرآن را بى اهمیت تلقى کنند؟! آیا با این وصف کدام عاقلى مى تواند چنین تصور کند که مسلمانان فداکار دوران اول اسلام اعتنایى به قرآن و حفظ آن ننمودند تا در نتیجه قسمتى از آن از بین رفت تا جایى که در موقع جمع آورى قرآن هر آیه اى را که مى نوشتند، محتاج به شهادت دو نفر بودند؟!
این احتمال به مانند احتمال زیادت در قرآن و مانند آن، از نظر عقل و بررسى تاریخ، مردود و غیر قابل اعتناست.
2ـ گذشته از این دلیل عقلى و تاریخى، حدیث متواتر «ثقلین» که قبلاً به آن اشاره شد، دلیل دیگرى بر بطلان این احتمال مى باشد.
زیرا این حدیث یعنى گفتار رسول خدا (ص) که «من دو چیز مهم در میان شما به امانت گذاشتم، یکى کتاب خدا و آن دیگرى عترت من (8) » با از بین رفتن قسمتى از قرآن سازش ندارد، چون در صورت تحریف آن چه از پیغمبر باقى مانده، قسمتى از کتاب خواهد بود نه همه کتاب ولى از این حدیث چنین بر مى آید که همه قرآن از رسول خدا به یادگار مانده است نه قسمتى از آن.
بلکه بالاتر از این مى توان از حدیث «ثقلین» استفاده نمود و آن این است که قرآن در زمان خود رسول خدا (ص) تدوین و جمع آورى شده بود زیرا در این حدیث رسول خدا مى فرماید که من کتابى در میان شما به امانت مى گذارم بدیهى است در صورتى مى توان قرآن را کتاب نامید که همه آیات و مطالبش در یک جا جمع شود و در غیر این صورت کتاب نامیده نمى شود.
3ـ و از طرف دیگر اهمیت خاص و توجه شدیدى که مسلمانان نسبت به قرآن مبذول مى داشتند، نشان مى دهد که آنان از همان روزهاى نخستین و در دوران خود رسول خدا قرآن را جمع آورى نموده بودند.
و اگر فرض کنیم، مسلمانان هم به جمع آورى قرآن اهتمام نورزیده، این موضوع را بى اهمیت تلقى مى کردند، چرا خود رسول خدا (ص) این مسئله مهم را نادیده گرفته، از عواقب خطرناک سستى و اهتمام در انجام آن غافل بوده است؟! آیا وسایل و امکانات براى انجام آن نداشته است؟!
جواب همه این سؤالات منفى است زیرا مسلماً رسول خدا، هم به اهمیت موضوع توجه کامل داشته و هم از تمام وسایل و امکانات برخوردار بوده و هم کوچک ترین اهمال و مسامحه را در این مورد روا نداشته است؟!
این است که به یقین باید گفت؛ رسول خدا در همان دوران به این عمل پرداخته و قرآن را جمع آورى نموده است.
دو: تحریف عمدى در آیات غیر سیاسى قرآن
احتمال دیگر این که، خلیفه اول و دوم آیاتى را که به امور سیاسى، یعنى به مسائل خلافت و زعامت آنان تماس نداشت، عمداً تحریف نموده اند.
این احتمال هم به مانند گفتار و پندار اول کاملاً بى اساس و دور از حقیقت است زیرا:
اولاً: انگیزه اى براى این کار وجود ندارد و علتى نیست که انسان به یک کار بسیار بزرگ و خطرناک دست بزند بدون این که کوچک ترین تماسى با کار وى داشته باشد.
و ثانیاً: موقعیت اسلام و مسلمانان در دوران حکومت ابوبکر و عمر نشان مى دهد که در آن زمان کسى نمى توانست دستبردى به قرآن بزند، مخصوصاً این که حکومت آنان نیز بر پایه حفظ ظاهر استوار بوده و در ظاهر به امور مذهبى اهمیت شدید داده مى شد.
و از طرف دیگر افرادى در آن زمان وجود داشتند که با حکومت آن دو مخالف بودند، مانند سعد بن عباده و پیروان وى که از هیچ گونه اعتراض و انتقادى فروگذار و مضایقه نمى کردند و اگر آنان تحریف در قرآن به وجود مى آوردند، حتماً همان مخالفین این جریان را به رخ آنان مى کشیدند و در این مورد به باد انتقادشان مى گرفتند، در صورتى که راجع به تحریف قرآن ایرادى به آنان نگرفته اند و کوچک ترین انتقاد و اعتراضى در این مورد نسبت به آنان نداشته اند و تاریخ در این جریان کاملاً ساکت و بى گواه است.
و همچنین امیرالمؤمنین(ع) که در خطبه شقشقیه و خطبه هاى دیگرش از افرادى که بر وى مقدم شدند، انتقاد و خرده گیرى مى کند ولى هیچ اسمى از مسئله تحریف به میان نمى آورد.
این ادعاى باطلى است که کسى بگوید: قرآن تحریف شده و مسلمانان نسبت به این عمل اعتراض کرده اند ولى از نظر تاریخ براى ما مجهول مانده است زیرا اگر چنین اعتراضى واقعیت داشت، براى آیندگان در تاریخ نقل مى شد همان طور که مطالب کم اهمیت تر از آن نقل شده است.
سه: تحریف در آیات سیاسى قرآن
گروه دیگرى مى گویند که این دو خلیفه آیات سیاسى قرآن، یعنى آیاتى را که مربوط به موضوع خلافت و زعامت بوده، عمداً به نفع خود تحریف نموده اند.
این پندار نیز در بى اساس بودن از دو احتمال قبلى کم تر نیست زیرا امیرالمؤمنین(ع) و همسرش حضرت زهرا (س) و عده اى از اصحاب آن حضرت در موضوع خلافت به ابوبکر و عمر به مقام معارضه در آمده و با روایاتى که رسول خدا درباره امیرالمؤمنین(ع) شنیده بودند، بر آنان اتمام ابل توجهى از یاران رسول خدا در این مورد مى آوردند. نبودن چنین استدلالى از روز اول و حتى در دوران خلافت امیرمؤمنان (ع) ، دلیل قطعى و واضحى است که چنین آیاتى وجود نداشته و تحریفى واقع نشده است.
5ـ عدم تحریف قرآن در دوران عثمان
اما این که عثمان قرآن را تحریف کرده باشد، این احتمال هم مانند احتمال اول به دلایلى باطل و از احتمال قبلى ضعیف تر است زیرا:
1ـ در دوران خلافت عثمان اسلام به قدرى توسعه یافته و نیرو گرفته بود که نه عثمان و نه کسى بالاتر از عثمان نمى توانست دستى به قرآن ببرد و چیزى از آن کم و یا زیاد کند.
2ـ اگر تحریف عثمان در آیات غیر سیاسى و غیر مربوط به مسئله حکومت و خلافت بوده باشد، براى چنین تحریفى دلیل و انگیزه اى وجود نداشت و اگر تحریف وى مربوط به آیات خلافت باشد. این گونه تحریف هم قطعاً به وقوع نپیوسته است زیرا اگر چنین آیاتى وجود داشت تا دوران عثمان در میان مردم در نقاط مختلف مملکت اسلامى منتشر مى شد و خلافت به دست عثمان نمى رسید تا بعداً آنها را تحریف کند و از میان ببرد و یا لااقل با وجود چنین آیاتى بر ضد عثمان استدلال مى شد و تحریفش را بر وى ایراد مى نمودند، در صورتى که اثرى از اینها در تاریخ دیده نمى شود.
3ـ اگر واقعاً عثمان عامل تحریف قرآن بود، این عمل در دست قاتلان وى بهترین عذر و محکم ترین بهانه و دستاویز مى شد و آنان با داشتن چنین بهانه و دستاویز مهمى احتیاج نداشتند، در کشتن عثمان عذرها و بهانه هاى دیگرى پیش کشیده، انحراف از روش خلفاى گذشته و مسئله حیف و میل در بیت المال را عنوان کنند.
4ـ اگر قرآن به وسیله عثمان تحریف مى شد، امیرالمؤمنین(ع) پس از وى قرآن را به حالت اولى که در زمان خلفا و رسول خدا بود، بر مى گردانید و این عمل نه تنها مورد انتقاد و اعتراض کسى قرار نمى گرفت بلکه در برابر مخالفینش که به اصطلاح همان خون خواهان عثمان بودند، بهترین دلیل و مدرک براى وى محسوب مى شد و این عمل امیرالمؤمنین(ع) با برنامه هاى اصلاحى آن بزرگوار کاملاً منطبق بود که آن حضرت تیول هاى اعطایى عثمان را استرداد مى نمود و به بیت المال بر مى گرداند و در این باره ضمن یک سخنرانى تاریخى چنین فرمود:
«به خدا سوگند، اگر ببینم که با پول بیت المال زنان را تزویج و کنیزان را خریدارى نموده اند، باز پس خواهم گرفت و به بیت المال عودت خواهم داد زیرا دایره عدالت وسیع است و کسى که زندگى در سایه عدل بر وى تنگ آید، زندگى در سایه ظلم براى او تنگ تر خواهد بود». (10)
این روش، امیرالمؤمنان(ع) بود، درباره اموال و ثروت هاى عمومى و اگر تحریفى در قرآن واقع مى شد، در این مورد نیز قهراً همین روش را پیش مى گرفت و آن را به حالت اولى بر مى گردانید.
سکوت آن حضرت درباره قرآن و امضا نمودن وى همان قرآن را که در عصر حکومت عثمان معمول بود، دلیل محکم و قاطعى است بر این که قرآن در زمان عثمان تحریف نشده است.
6ـ عدم تحریف قرآن در دوران هاى بعد از خلفا
سومین احتمال درباره تحریف قرآن این است که شاید گروهى چنین خیال کنند که قرآن پس از دوران حکومت خلفاى سه گانه به وسیله افراد دیگر تحریف شده است ولى تا آن جایى که ما اطلاع داریم کسى این احتمال را نداده چنین پندار و ادعایى را نکرده است.
آرى، تنها چیزى که در این جا به برخى از طرفداران تحریف نسبت داده شده، این است که او مى گوید: حجاج بن یوسف قیام نمود و قسمتى از آیات قرآن را که در انتقاد از بنى امیه نازل شده بود، از بین برد و به جاى آنها آیات دیگرى را بر قرآن افزود و قرآن ها طبق دستور وى با همان سبک و روش نگارش یافت و به شهرهاى بزرگ مانند: مکه، مدینه، مصر، شام، کوفه و بصره ارسال شد و قرآن هاى دیگر جمع آورى گردید و حتى یک جلد از آنها هم در دست مردم باقى نماند و قرآن هاى موجود از روى همان قرآن هایى که به دستور حجاج نوشته شده بود، به وجود آمده است. (11)
این بود خلاصه نظریه تحریف قرآن پس از دوران خلفا که به هذیان و یاوه گویى اشخاص مریض با سخن اطفال و دیوانگان شباهت بیشترى دارد تا به حقیقت گویى و بیان واقعیت زیرا حجاج بیشتر از یک تن از استانداران خلفاى بنى امیه نبود و او کم تر و کوچک تر از این بود که دست به سوى قرآن ببرد بلکه او عاجزتر از این بود که بتواند یکى از فروع و احکام کوچک اسلام را تغییر بدهد، کجا برسد به موضوعى که اساس و پایه دین اسلام است. او چگونه مى توانست تمام قرآن ها را جمع آورى کند به طورى که حتى یکى از آنها هم در دست مردم باقى نماند، در صورتى که در آن تاریخ، قرآن در تمام نقاط کشور پهناور اسلام منتشر شده و به نقاط غیر اسلامى نیز راه یافته بود؟!
چطور این حادثه مهم را حتى یک نفر مورخ به عنوان نمونه نقل ننموده و یک نفر محقق تاریخ دان در بررسى خویش کوچک ترین اشاره اى به آن نکرده است، در صورتى که علل و انگیزه هاى فراوانى بر نقل آن وجود داشت؟!
شگفت انگیزتر این که حجاج به این کار مهم و خطرناک دست بزند، کسى از مسلمانان بر وى اعتراض نکند و پس از پایان حکومت و دوران تسلط وى نیز مسلمانان از این عمل نابه جاى او چشم پوشى نماید و خیانت وى را ادامه دهد! اگر فرض کنیم که حجاج چنین قدرتى داشت که تمام نسخه هاى اصلى قرآن را جمع آورى کند به طورى که حتى یک نسخه از آن ها باقى نماند، ولى آیا او مى توانست قرآن اصلى را از سینه مسلمانان و از قلب حفاظ قرآن نیز محو کند، حفاظى که تعداد آنان در آن روز بیشتر از شمارش بوده آمارشان را جز خدا کسى نمى دانست؟!
گذشته از این اگر در پاره اى از آیات انتقاد صریحى از بنى امیه وجود داشت، بیش از حجاج، معاویه که از قدرت و نفوذ بیشترى برخوردار بود، بر این عمل اقدام مى نمود و اگر او هم چنین عملى را انجام داده بود، یاران امیرالمؤمنین(ع) در برابر معاویه ایستادگى و بر عمل او اعتراض مى کردند و علیه او استدلال و اتمام حجت مى نمودند چنان که به اعمال مختلف معاویه اعتراض و با دلایل محکمى علیه وى استدلال مى کردند که در کتب تاریخ و حدیث و کلام ضبط شده است.
از همه آن چه گفته شد، چنین استفاده مى شود که طرفداران تحریف قرآن در این گفتار و پندار بى اساس خویش علاوه بر این که با کتاب و سنت مخالفت مى کنند با دلایل روشن عقلى نیز مخالفت مى ورزند؛ مثلى است معروف که مى گویند: «به آدمى آن چه را که نشدنى است بگو اگر پذیرفت بدان که عاقل نیست.»
________________________________________
1 ) حجر، 9.
2 ) طلاق/ 10، 11.
3 ) حجر/ 6.
4 ) فصلت، 41، 42.
5 ) قسمتى از این روایات را در بخش «فضیلت قرآن» آورده ایم، به آن جا مراجعه شود.
6 ) اسناد این حدیث را در بخش تعلیقات، شماره مطالعه فرمایید.
7 ) علمى است که در میان دو یا چند چیز بدون تعیین، دور زند.
8 ) انى تارک فیکم الثقلین کتاب اللَّه و عترتى.
9 ) بحارالانوار، 79/8.
10 ) «وللَّه لو وجدته قد تزوج به النّساء و ملک به الاماء لرددته فانّ فى العدل سعة و من ضاق علیه العدل فالجور علیه اضیق»: نهج البلاغه، در استرداد گرفتن تیول هاى اعطایى عثمان: خطبه 15.
11 ) مناهج العرفان، 257.