چنین کتابی با این وصف شما هنوز نوشته نشده مطالب و رویدادهای زندگی یک معصوم برای استفاده وعبرت گرفتن ما را بی‌نیاز می‌کند از کتابهای زیاد هرچند شرایط زندگی هر معصومی با معصوم دیگر متفاوت است.ما در اینجا به پیامبر اکرم(ص) می‌پردازیم .بی شک عظمت پیامبر گرامی اسلام، محمد مصطفی(ص) هم عشق و علاقه گروندگان و هم شگفتی و تحسین بیگانگان را برانگیخته، در طول تاریخ اسلام همواره استوار و برقرار مانده است، که کاروان بشر را به سرمنزل رشد و هدایت خواهد رساند و بیش از هر چیز از انسانیت و شخصیت معنوی عظیم او سرچشمه گرفته است.او در لباس خاکیان درآمد تا برانگیخته شود و اخلاق کریمه را به اوج برساند. جلوتر از گفتار، کردار رسول خدا(ص) همچون جامی جهان نما جلوه گر و بازتاب دهنده شعاع های نیرومند انسانیت متعالی و کرامات الهی بود. زنگ حوادث و وقایعی که مقارن با میلاد نبی اکرم اسلام رخ داد، گوش عرب و عجم را نواخت و آنان را برای استفاده از نعمت وجود آخرین حامل وحی الهی، بیدار ساخت.
پس از قرآن، سخن و سیره او نه تنها برای مسلمانان که برای تمام بشر محک و میزانی شد جهت سنجش انسانیت. اساسا قدر و ارزش هر مسلمانی، به اندازه آراستگی به اخلاق نبی و براساس مقدار پیروی از سیره نبوی ارزیابی می شود. به همین جهت مشتاقان، گِرد شمع وجود حضرتش، همواره مراقب سخنان و احوال و اشارات او بودند و از ثبت و نقل هیچ نکته ای فروگذار نمی کردند.
به برکت عشق و علاقه ای که مسلمانان به پیامبر داشتند و اهتمامی که در ثبت و نقل گفتار و کردارش می ورزیدند، امروزه اطلاعات قابل توجه و شفافی از وقایع زندگی ایشان وجود دارد، که نسبت به پیامبران دیگر، تاریخ زندگی او از روشنی فوق العاده بیشتری برخوردار است. بدین ترتیب سیره نویسی و نگارش شرح حال پیامبر(ص) سهم عمده ای از فعالیت علمی عالمان و دانشمندان دینی را به خود اختصاص داد. هنوز این رویکرد با نگرش های سنتی و مدرن ادامه دارد. انبوهی از منابع و آثار با ارزش و پر محتوا در این زمینه بیانگر رویکرد جدی و پیوسته پژوهشگران و نویسندگان مسلمان به این مهم است.
در این نوشتار کوتاه، تعدادی کتب در سه بخش «سیره اخلاقی و تربیتی، شرح حال و سیره خانوادگی پیامبر» تقدیم شما می گردد. گفتنی است کتب معرفی شده در هر بخش بی ارتباط با سایر بخش ها نمی باشد، از این رو با اندک تسامحی، کتابشناسی حاضر در سه موضوع جداگانه فراهم آمده است.
بی تردید منابع برشمرده، از میان دهها کتاب، برای معرفی انتخاب شده اند. کتاب های ارزشمند و قابل توجه دیگری نیز در این موضوعات وجود دارد که از دید نویسنده پنهان مانده و یا در دسترس نبوده اند. از آنجا که انگیزه معرفی این مجموعه، توصیف تمام منابع موجود در این موضوعات نبوده، جای خرده گیری نخواهد بود. ضمن اینکه توصیف افزون تر برخی کتاب ها به معنای اهمیت بیشتر آن نیست. همچنین معرفی آثار یاد شده به معنای تأیید مطالب و دیدگاههای آنها نمی باشد.
* *
أ ـ سیره اخلاقی و تربیتی
1ـ الگوی کامل: نگاهی به سیره اخلاقی پیامبراکرم(ص)
سهراب پور، همت، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1378، 96 صفحه، پالتویی.
نیاز انسان به الگوی سالم ناشی از ویژگی تأثیرپذیری اوست. این ویژگی نقش مهمی در تربیت فردی و اجتماعی او دارد. در این راستا خداوند در قرآن به معرفی اسوه های حسنه می پردازد که پیامبر اسلام(ص) احسن آن شمرده شده است.
کتاب «الگوی کامل» با استفاده از آیات و روایات و با قلمی روان و شیوا به بحث در باره شخصیت فردی و اجتماعی پیامبر پرداخته است.
از مباحث کتاب: زهد و ساده زیستی، آرایش ظاهری، احترام به بانوان، مزاح و شوخی، حیا و عفت، گذشت و ایثار، مشارکت در مشکلات، استقامت در راه هدف، تواضع، محبت و سخاوت و … .
2ـ الانوار فی شمائل النبی المختار (جلد1 ـ 2)
بغوی، حسین بن مسعود، با تحقیق: ابراهیم یعقوبی، دمشق، دارالمکتبی، چاپ دوم، 1999م، 480 + 405 صفحه، وزیری، عربی.
این کتاب پژوهشی روایی در باره سیر و سلوک پیامبر(ص) از هنگام تولد تا وفات، نیز نسب و نیاکان اوست. این پژوهش با هدف آشنا کردن مردم با شیوه و شمایل پیامبر و تشویق آنان به الگوگیری و پیروی از او سامان یافته است.
نویسنده با تکیه بر 1257 حدیث صحیحی که در این باره از طریق اهل سنت روایت شده، طی 102 باب به معرفی شمایل و صفات پیامبر(ص) پرداخته است. در این ابواب، ویژگی های اخلاقی پیامبر مانند: بردباری، مهربانی، حیا، شجاعت، نماز، روزه، ویژگی های ظاهری، طرز لباس پوشیدن، غذا خوردن، چگونگی مسافرت و بازگشت او از سفر، بیماری، وصیت و سرانجام درگذشت ایشان توصیف شده است.
نویسنده ضمن دسته بندی احادیثی که در این باره وارد شده، هر دسته ای را زیر یکی از عناوین آورده است.
3ـ تربیت نبوی
اسماعیلی، ذبیح اللّه ، قم، دفتر نشر نوید اسلام، چاپ اول، 1380، 223 صفحه، رقعی.
این اثر در بیان نکته های تربیتی از زندگی پیامبر اسلام(ص) است. هدف نویسنده آشنا ساختن مردم با تاریخ زندگی پیامبر به منظور الگو گرفتن آنها از زندگی حضرت است.
مؤلف با بهره گیری از منابع معتبر تاریخی، حدیثی و تفسیری، عناوین زیر را به عنوان نکته های آموزنده از زندگی پیامبر به بحث گذاشته است: تربیت نیکو، ارمغان و وارستگی پدران و پیشینیان، خوشرفتاری و اخلاق نیکو، قناعت و تواضع، ادب و اخلاق، توکل و یقین، قانون مداری، مشورت با یاران و احترام به افکار دیگران، همکاری و تعاون اجتماعی، راستگویی و وفای به عهد.
4ـ تربیت فرزندان از دیدگاه پیامبر همراه با نمونه های تطبیقی از زندگی سلف صالح
سوید، محمدنور، ترجمه: محمدصالح سعیدی، سنندج، محمدصالح سعیدی، چاپ اول، 1378، 608 صفحه، وزیری.
در مجموعه حاضر از منظر احادیث و روایات رسول اکرم(ص) شیوه تربیت فرزندان توضیح داده شده است. این احادیث و روایات از نخستین مراحل تربیت کودک تا مرحله رشد و بلوغ را شامل می شود. شرح و توضیح این احادیث با نظریات و روش های تربیتی دیگر اندیشوران و نیز مشاهدات و تجربیات مربیان اخلاقی همراه گشته است. مباحث کتاب عمدتا راجع به مبانی عقیدتی، عبادی، اجتماعی، اخلاقی، عاطفی، فکری و جسمی کودکان است.
5ـ پیامبر و بچه ها
نبشاسته، محسن، قم، نبشاسته، چاپ اوّل، 1383، 42 صفحه، جیبی.
در این کتاب احادیث و روایاتی از پیامبر اکرم(ص) در خصوص برخورد با اطفال آمده، همچنین نمونه هایی از رفتار حضرت با کودکان بازگو شده است. مطالب کتاب ذیل عناوینی از این دست سامان یافته است: بچه ها را گرامی بدارید؛ رعایت عدالت و مساوات بین بچه ها؛ هر گاه به بچه ها وعده ای دادید، به آن وفا کنید؛ انس و الفت با بچه ها؛ کوشش برای تعلیم و تربیت بچه ها.
6ـ حدیث آفتاب: خلاصه داستان دلنشین زندگی خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) ویژه نوجوانان و جوانان
کشوردوست، حسن، تهران، ندای مصلین، چاپ اوّل، 1378، 144 صفحه، رقعی.
این کتاب از مجموعه کتاب های «در محضر نور» است، که به منظور آشنایی نوجوانان با ویژگی ها و رفتارهای رسول اکرم(ص) تهیه شده، در بردارنده زندگینامه پیامبر است. مطالب کتاب در سه بخش تنظیم شده است: در بخش نخست زندگانی پیامبر از تولد تا بعثت تشریح شده و در آن رفتارهای حضرت در دوره کودکی و نوجوانی (که بیانگر پاکی و صداقت و عدالت و حُسن خلق و امانتداری است توصیف می شود) و … .
7ـ خاتم پیامبران (جلد 1 ـ 3)
ابوزهره، محمد، ترجمه: مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ دوّم، 1375، وزیری.
پژوهشی است تحلیلی از تاریخ زندگانی و سیره پیامبر. نویسنده، با بهره گرفتن از آیات قرآن و منابع تاریخی با نگاهی نو، نه تنها به بررسی زندگانی پیامبر اسلام(ص) در دوران جاهلیت تا درگذشت آن بزرگوار پرداخته، بلکه تصویری فراگیر از سیر تاریخی نزول قرآن و تشریع آیات الاحکام قرآن را نیز ارائه داده است.
ابوزهره با روش نقل و تحلیل، با بیان و تشریح احکام و تبیین نزول قرآن، خواننده را از همین گذرگاه به فضای واقعی عصر رسالت رهنمون می کند. کتاب، در سی و هشت فصل همراه با مقدمه ای تنظیم شده، موضوعاتی را در بردارد: نسب و خاندان پیامبر، ولادت، کودکی، جوانی، ویژگی های فردی و خصوصیات اخلاقی و خصایص انسانی پیش از بعثت. این مباحث فصل های سوم تا ششم کتاب را به خود اختصاص داده است.
8ـ خوب باشیم: شرحی بر اخلاق و فضایل دهگانه پیغمبر اکرم(ص)
بابایی، علی، تهیه و تنظیم: کاظم مقدم، نشر قدس، چاپ اوّل، 1381، 240 صفحه، رقعی.
کتاب شرحی است بر حدیث مکارم الاخلاق که امام صادق(ع) مکارم اخلاق پیامبر(ص) را در ده بند بیان می کند و همگان را تشویق می کند که از آن الگو بگیرند. اصول اخلاقی فوق عبارتند از: یقین، شکر، صبر، رضا، حسن خلق، سخاوت، غیرت، شجاعت و مردانگی.
نویسنده در شرح و توضیح هر یک از اصول اخلاقی، با نقل روایات و داستان ها و لطایف و نکاتی، بر غنای بحث افزوده است. وی با اشاره به حدیثی از پیامبر(ص) فلسفه بعثت را تکمیل فضایل اخلاقی می داند و ایشان را الگویی کامل در اخلاق و اصول دهگانه فوق می داند و حدیث مزبور را ملاکی برای سنجش انسان ها در آراستگی به اخلاق الهی ذکر می کند.
9ـ الرسول فی القرآن
ابن شریف، محمود، بیروت، دار و مکتبة الهلال، چاپ اوّل، 2000م، 134 صفحه، وزیری، عربی.
شرح و توصیف اخلاق و رفتار رسول خدا است. نویسنده با استفاده از آیات قرآن و به شیوه نقلی ـ تحلیلی، اخلاق و رسالت های رسول خدا و چگونگی شکل گیری آنها، خلق عظیم، شجاعت، صبر و انذار حضرت را توضیح داده، عنایت های خداوند نسبت به او مثل اسرا و معراج، هجرت، اجازه جهاد و فتح مکه توسط او را بیان کرده است.
10ـ رسول اللّه (ص)، الگوی زندگی
احمدی، حبیب اللّه ، قم، انتشارات فاطیما، چاپ دوم، 1379، 255 صفحه، رقعی.
تبیین رفتارهای تربیتی و اجتماعی پیامبر و بیان اعتقادات و اخلاق رسول اللّه است. نویسنده ابتدا به اهمیت سیره نگاری پرداخته، آنگاه الگو بودن حضرت را از دیدگاه قرآن بررسی کرده است. برخی از عناوین کتاب عبارتند از: رویدادهای پیش از بعثت (ابراهیم و خانه کعبه، نسب رسول اللّه ، ولادت، ازدواج و شخصیت حقوقی او)، رسالت پنهان و آشکار پیامبر(ص)، اهداف رسالت (تزکیه، اتمام حجت و مدیریت سیاسی)، رسول اللّه و آزادی.
11ـ سالنمای تربیتی: سیمای تربیت نبوی(ص)
اسماعیلی، ذبیح اللّه ، قم، سازمان حوزه ها و مدارس علمیه خارج از کشور، 1378، 97 صفحه، رقعی.
برجسته ترین تاریخی که می تواند الگویی اطمینان بخش و درخشنده در راه زندگی سودمند باشد، سرگذشت پیامبران است که پرجاذبه ترین آنها، تاریخ حیات آخرین رسول ربّ، پیامبر اسلام(ص) می باشد که با فراز و نشیب هایش، درس های فراوانی را به همراه دارد، که هر یک یکِ آن می تواند سند ثبات بخش زندگی فردی و اجتماعی ما قرار گیرد.
نوشتار حاضر، تنها در صدد آن نیست که به گزارشی از زندگی پیامبر بسنده کند، بلکه جهت گیری بحث بیشتر به پیام ها و نکته های تعلیمی و تربیتی نهفته در بستر دوره های حیات آن بزرگوار است.
کتاب که از یک مقدمه و پیشگفتار و دو بخش تشکیل شده، ابتدا شرحی کوتاه در باره خاندان پیامبر و نیاکان او به ویژه عبدالمطلب جدّ رسول خدا و عبداللّه (پدر) و نیز آمنه (مادر) رسول خدا آمده است.
مهم ترین موضوعات کتاب بدین قرار است: (دوران ولادت و کودکی) تولد پیامبر گرامی، نحوه ولادت رسول خدا، اخلاق کودکی رسول خدا (نمای تربیت) غم دیگران داشتن، طهارت و نظافت فوق العاده، عاطفه و مهربانی، ادب و اخلاق، (دوران نوجوانی و جوانی) شکوه شخصیت، خانه و خانواده، فرزندان و تربیت آن، حق شناسی در باره خویشان، عبادت و نیایش، عهد و امانت.
یادآور می شود در پایان کتاب مطالبی در باره جنبه های برجسته زندگی «دوران نوجوانی و جوانی پیامبر» در قالب یازده درس فراهم آمده است، که عناوین آن عبارتند از: کار و تلاش، امید و لیاقت، وظیفه شناسی در خانه، همگامی با خانواده، فرزندان و تربیت، ارزش پاکیزگی و نشاط زندگی، قناعت و تواضع، همکاری و تعاون اسلامی، دادخواهی مظلومان، حق شناسی و قدردانی، تعهد داشتن در برابر عهدها و امانت ها، راستگویی و وفای به عهد و تبلیغ در پرتو عبادت و خودسازی.
12ـ سنن النبی(ص)
طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه: محمدهادی فقهی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ هفتم، 1378، 414 صفحه، وزیری.
این کتاب بیان سیره پیامبر اسلام(ص) در امور فردی و اجتماعی است. نویسنده به منظور دستیابی به آداب و سنن عملی اسلام در زندگی فردی و اجتماعی انسان، رفتار و گفتار پیامبر را مورد کاوش قرار داده، از لابه لای احادیث، تاریخ و سیره پیامبر و … قسمتی از شیوه ها و سنن او را به دست آورده است.
موضوعات کتاب به طور کلی در سه بخش آداب عبادات و دعاها، آداب معاشرت و مسائل فردی، تنظیم گردیده است. اثر حاضر شامل متن اصلی به همراه ترجمه فارسی آن است و مترجم پس از ذکر هر باب، باب دیگری تحت عنوان ملحقات گشوده، در آن تعدادی از روایات را که در متن مؤلف نیامده، ذکر کرده است. اصل کتاب 21 باب و 411 حدیث دارد و ملحقات آن شامل 23 باب و 507 حدیث می شود.
13ـ سیره اخلاقی و رفتاری پیامبر اعظم(ص)
محدثی، جواد، قم، انتشارات ام ابیها، چاپ دوم، 1385، 98 صفحه، رقعی.
این کتاب به گوشه ای از خلق و خوی نبوی و سیره رفتاری پیامبرخدا(ص) در زندگی شخصی و اجتماعی پرداخته است. مؤلف کتاب، آشنایی با پیامبر را چون آینه تشبیه کرده که نگاه در این آینه، بسی آموزنده و سودمند است. وی در ابتدای کتاب می نویسد:
آشتی با آینه، ما را با «زیبایی» پیوند می دهد. آنان که به زندگی «محمدگونه» می اندیشند و در پی «اخلاق پیامبرانه»اند، بیشتر در این آینه بنگرند. اگر او اسوه و الگوست، از ما چه چیزی سزاوار است، جز تأسی و پیروی؟!
مهم ترین و اصلی ترین عناوین کتاب بدین قرار است: نقش الگو در خودسازی، رسول خدا(ص) اسوه کامل، شمایل پیامبر در خانه و در اجتماع، جلسات پیامبر، سخن گفتن، راه رفتن، آراستگی، لباس و پوشش، خوردن و آشامیدن، ادب عبودیت و سنن گوناگون.
14ـ سیره تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) جلداوّل: تربیت فرزند
حسینی زاده، سیدعلی، زیر نظر: علیرضا اعرافی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ چهارم، 1384، 197 صفحه، وزیری.
این کتاب در بردارنده مباحثی در باره تربیت کودکان براساس سنت و دستورهای پیامبر و امامان است. نویسنده با هدف گردآوری سیره های تربیتی و بررسی روشمند آنها و زمینه سازی برای کشف قوانین حاکم بر سیره (با استناد به منابع تاریخی، روایی، تفسیری، اخلاقی و پژوهش های تربیتی و روان شناسی) به بررسی این موضوع در سیره پیامبر و اهل بیت پرداخته است.
کتاب به منظور تأمین منبع درسی برای دانشجویان رشته های علوم تربیتی، الهیات و معارف اسلامی تألیف شده است.
مؤلف ابتدا به تعریف واژه های به کار رفته در این نوشتار مانند: سیره، سنت و اهل بیت(ع) پرداخته، حجیت، اعتبار و نقش تربیتی سیره را بیان کرده، برخی از نیازهای اساسی کودک مانند محبت، امنیت و شیوه های گرامیداشت و احترام را بیان نموده، نیز برخورد با کودکان و آموزش آنها را از نگاه پیامبر و اهل بیت بررسی کرده است.
سرفصل های کتاب عبارتند از: کلیات و مبانی، زمینه سازی برای تربیت فرزند، توجه به نیازهای اساسی کودک، اصول و روش های تربیتی و آموزش فرزند. اثر، در سال 1380 در سومین کنگره دین پژوهان کشور برگزیده شده است.
15ـ سیره تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، جلد دوم: تربیت دینی
داوودی، محمد، زیرنظر: علیرضا اعرافی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول، 1383، 299 صفحه، وزیری.
این اثر، دومین جلد از طرح «پژوهشی سیره پیامبر و اهل بیت است که به عنوان منبع درسی دانشجویان رشته های مشاوره و روان شناسی تربیتی در مقطع کارشناسی تهیه شده، راه و رسم رسول خدا و اهل بیت در تربیت اعتقادی و عبادی در چهار بخش تنظیم شده است.
در بخش اوّل با توجه به چگونگی تربیت اعتقادی در سیره نبی اکرم و اهل بیت، روش آشنا کردن تربیت شوندگان با خداوند، نبوت حضرت محمد(ص) امامت و جانشینان حضرت، معاد و نیز چگونگی ایجاد نگرش مثبت و ایمان قلبی به این امور در سیره معصومان(ع) بررسی شده است. در بخش دوم به تربیت عبادی در سیره معصومان پرداخته شده، چگونگی آموزش نماز، روزه، تلاوت قرآن، دعا و راز و نیاز با خداوند، نیز شیوه های پایبند کردن تربیت شوندگان به این عبادات پژوهش شده است.
در بخش سوم، روش های تربیتی در سیره معصومان(ع) بررسی شده است. از جمله: ترغیب، ترهیب، موعظه، ارشاد، راهنمایی، تذکر، امر و نهی.
در بخش چهارم نیز نقش و کارکرد رفق و مدارا در تربیت دینی بررسی شده، نقش والدین، آداب و رسوم فرهنگی در تربیت دینی در سیره پیامبر و اهل بیت تبیین گردیده است.
یادآور می شود اثر فوق در سال 1382 در پنجمین دوره کنگره دین پژوهان کشور برگزیده شده است.
16ـ سیمای پیامبر اکرم(ص) در نهج البلاغه
زهادت، عبدالکریم، قم، بوستان کتاب قم، چاپ اوّل، 1383، 304 صفحه، رقعی.
این اثر با انگیزه ارائه شمایی از زندگی و شخصیت تابناک و والای رسول گرامی اسلام(ص) از منظر امیرمؤمنان (ع) نگاشته شده، این مهم، با شرح سخنان امام علی(ع) در نهج البلاغه با تأکید بر آیات و روایات انجام پذیرفته، در لابه لای مباحث به مسائل تاریخی و اعتقادی، با اختصار و نثری روان و ساده پرداخته است.
کتاب از چهار فصل تشکیل شده، نویسنده در فصل نخست ابتدا به طرح شخصیت نبی گرامی اسلام(ص) می پردازد و ضمن آوردن خطبه 94 نهج البلاغه شخصیت خانوادگی پیامبر را از نگاه امیرمؤمنان علی(ع) بررسی می کند. در این قسمت، نسل پاک پیامبران، دودمان پاک پیامبر(ص) و ایمان اجداد ایشان مورد توجه واقع شده است.
ما دومین مورد، بحث ولادت پیامبر است که در این قسمت، دوران بارداری حضرت آمنه، ولادت آن مولود باعظمت، حوادث آسمانی هنگام ولادت، شگفتی های رخ داده در زمین به هنگام میلاد، نیز دوران کودکی حضرت بررسی شده است.
17ـ سیمای شخصیتی حضرت محمد(ص) در قرآن
مطیعی، مرتضی، پایان نامه، دانشگاه: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1379، استاد راهنما: ممدوحی.
پایان نامه از یک مقدمه و پنج فصل تشکیل یافته است:
مقدمه: عهد جاهلیت، اخلاق عمومی، وضع فرهنگی، وضع مذهب، وضعیت اجتماعی، وضع حکومت، عظمت حضرت محمد(ص) از نظر غیر مسلمانان.
فصل اول، کلیات: تبیین موضوع، مفردات موضوع، اهداف، پیشینه تحقیق، ضرورت تحقیق، روش تحقیق، سؤال های تحقیق.
فصل دوم: سیمای فردی، نام های پیامبر در قرآن، صفات حضرت، مؤدب به تأدیب الهی، اخلاق شخصی حضرت، عبادت و عبودیت، زهد و دنیاگریزی، جهاد و شجاعت حضرت.
فصل سوم: سیمای اجتماعی، سیره پیامبر در رفتار با خانواده و خویشان، سیره پیامبر در برخورد با مؤمنان، سیره پیامبر در رفتار با مشرکان و کافران، سیره پیامبر در رفتار با اهل کتاب، سیره پیامبر در رفتار با منافقان و بیماردلان.
فصل چهارم: فضایل و مناقب؛ بعثت حضرت به رسالت و نحوه تلقی وحی، اعجاز، عصمت، تبلیغ و دعوت، وجوب اطاعت از حضرت، شفاعت، مقامات عالیه وجودی حضرت محمد(ص)، امدادهای غیبی به حضرت.
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها.
18ـ محمد(ص) فرزانه آفرینش: سیری در زندگانی پیامبر(ص)
نجفی یزدی، سیدمحمد، قم، انتشارات نصایح، چاپ اوّل، 1380، 272 صفحه، رقعی.
کتاب حاضر، پژوهشی در باره زندگانی حضرت محمد(ص) و رسالت حضرت است. انگیزه نگارش، پرداختن به شخصیت پیامبر به عنوان برترین الگو برای زندگی انسان هاست. نویسنده که به شیوه توصیفی و با بهره گرفتن از آیات، روایات و منابع تاریخی، کتاب را به نگارش در آورده، آن را در یک مقدمه و سیزده فصل به سامان رسانده، در آن به بررسی زندگانی پیامبر از ولادت تا رحلت پرداخته است.
نگارنده ابتدا آفرینش نور حضرت پیش از ولادت جسمانی وی را تشریح کرده، با اشاره به یکتاپرست بودن اجداد پیامبر، به ولادت و حالات حضرت هنگام ولادت، سیمای او، حوادث و پیشامدهای زمان ولادت از جمله فرو ریختن ایوان مداین، خشک شدن دریاچه ساوه و خاموش شدن آتشکده فارس را بررسی کرده است.
کودکی پیامبر(ص)، ازدواج با خدیجه، بعثت حضرت و دعوت پنهانی و آشکار، از دیگر بخش های کتاب است. بررسی ویژگی ها و خصوصیات اخلاقی و معجزه های پیامبر و … از دیگر موضوع های مطرح شده در این پژوهش است.
19ـ محمد تصویر جمال خدا (جلد 1 ـ 2)
بدرالدین، حسین، تهران، نشر علم، چاپ اول، 1380، 1598 صفحه، وزیری.
این اثر، گزارش و تحلیلی از زندگانی پیامبر عظیم الشأن اسلام از آغاز تا رحلت، به ویژه حوادث عصر نبوت و بعثت است.
نویسنده با قلمی شیوا، ادیبانه و با استناد به منابع متنوع تاریخی، روایی و سیره نگاری کهن و معاصران، به گوشه هایی از زندگی، سیره و خاطرات تلخ و شیرین آن عرشیِ خاک نشین اشاره کرده، در بخش های سیزده گانه اثر خود، تاریخ حیات 63 ساله حضرت را به ترتیب سیر تاریخی تبیین می کند.
نگارنده در دو بخش نخست این اثر (که شامل یک سوم اول کتاب است) به زندگی و فضایل پیامبر و ویژگی های ایشان به عنوان یک انسان کامل و «اوّلین موجودی که خدا آفرید» پرداخته، با شیوه عرفانی از چگونگی آفرینش و جایگاه او سخن گفته است.
20ـ من اخلاق الرسول(ص)
جبر، عدلی، طنطا، دارالبشیر، چاپ اول، 1416ق، 240 صفحه، وزیری، عربی.
اثر، گزارشی است از اخلاق و رفتار پیامبر و نحوه زندگی او همراه با ذکر آیات و روایت های مناسب هر موضوع.
نویسنده معتقد است بسیاری از کسانی که خود را مسلمان می نامند و حتی نماز و زکات و حج و روزه به جا می آورند، در کارهای خود، دورویی و حسد و غیبت و بسیاری از اخلاق زشت را روا می دارند. از این رو لازم است سیره و اخلاق پیامبر را برای آنان گوشزد کرد، تا شاید با پیروی از آن، جامعه اسلامی روی خوشبختی ببیند.
نگارنده در بیان رفتار پیامبر به ذکر روایت های مخصوص هر فصل بسنده می کند و خود هیچ گونه سخنی بر آن نمی افزاید.
اخلاق پیامبر اسلام(ص) قرآنی و ادبش خدایی بود و عطوفت و رأفت او نسبت به همسرانش و دختران کوچک و خردسالان و کودکان یتیم و ضعیفان و فقرا و پیرمردان و پیرزنان مثال زدنی، چنان که برخوردش با بیماران و خدمتکاران، حیوانات و پرندگان و حتی دشمنانش نمونه بود؛ به گونه ای که در همه این امور زبانزد مردم زمان خود و همه زمان ها شده است.
پیامبر زاهدترین مردم، باحیاترین، بخشنده ترین و متواضع ترین بود. او بسیار از خدا می ترسید و همیشه یاد او را در دل و نام او را بر لب داشت.
برگرفته از پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه
اما آنچه به نظر ما می‌رسد با این اوصافی که شما از خودتان بیان کردید شاید مطالعه‌ی تنها تمام و کمال به شما کمک نکند بلکه باید خودرا از دام‌های نفس و شیطان رها کنید لذا دراینجا ما به مقوله توبه می‌پردازیم :
توبه کردن از گناه ، بسته به گناهانی دارد که انجام شده است ، وتوبه ازهرگناهی مراحل خاص خود راباید طی کند. گناهانی را که ممکن است انسان مرتکب شود می توان به سه دسته تقسیم کرد:الف. ستم به خویشتن یعنی انسان از این ناحیه به جان، مال و حیثیت خویش صدمه زده و موجب عدم پیشرفت یا فقر و عقب افتادگی و گرفتاری خود شده است. امیرالمؤمنین علی علیه السلام در دعای کمیل از آن تعبیر به « ظلم به نفس » می کند . در این گونه موارد، گرچه گنهکار در حق خود ظلم کرده، ولی چون معمولا پای شخص دیگر و حق دیگری در بین نیست، با استغفار و جبران خطاها و ضررها، آسانتر می توان از آنها توبه کرد و راه خیر و صلاح و سعادت دنیوی و اخروی را در پیش گرفت.پس برای توبه از این گونه گناهان ، راه جبران آنها را باید شناخت وعمل کرد.ب. حق اللهفطرت پاک و سالمی که خداوند در نهاد انسان قرار داده، اعضاء و جوارح و نعمتهای فراوان مادی و معنوی، پانزده میلیارد سلولی که در مغز اوست و سرانجام «ارسال رسل و انزال کتب» همه برای پویایی و سعادت اوست، اما با تأسف آدمی بر اثر تأثیرپذیری از عوامل درونی و بیرونی، همه این نعمتها را نادیده انگاشته و راه تمرد و عصیان را در پیش می گیرد! اما راه کارتوبه، که برای این دسته گناهان وجود دارد این است که: اگر شرک و کفر صورت گرفته، باید «توحید» و یکتاپرستی را جایگزین آن نمود، و اگر در احکام و فروع دین کوتاهی و تعلل شده, باید به تکمیل و جبران آنچه از دست رفته اقدام کند . نمازوروزه ای، اگر فوت شده قضا کند ودر انجام آنها کوتاهی وتعلل نکند وبه این خیال که خدا اورا می بخشد، در انجام واجبات وترک محرمات سستی نکند؛ شخص سهل انگار، مستحق عذاب است مگر این که واقعا توبه کند وتوبه اش هم این است که تا وقتی خدا به او، از جهت جسمی ، توان تدارکش را داده، نمازها وروزه هایش را قضاکند ودیگر واجباتش رانیز انجام دهد . ج: حق الناسشرایط توبه در «حق الناس» سنگین تر از توبه در «حق الله» است و این گناه, یعنی تجاوز به حقوق دیگران را امام علی(علیه السلام) از آن به مظالم العباد (کلینی، اصول کافی، ج2، ص443) و امام زین العابدین(علیه السلام) به «تضییع حقوق الاخوان» (مجلسی، بحارالانوار، ج72، ص415) یاد کرده اند.در روایت آمده: پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) به خانه کعبه نگاه کرد، آن را مورد تعظیم قرار داد و سپس خطاب به کعبه ، ادامه داد: حق واحترام یک مؤمن از تو بالاتر است، چون خداوند خانه کعبه را دارای یک احترام و عظمت دانست درحالی که راجع به مؤمن سه چیز را مورد احترام قرار داده: «مال-خون-آبرو (یعنی به مؤمن نباید بدگمان شد)» (همان، ج67، ص71) ؛بنابراین اولا، چون مال مؤمن محترم است ، راه توبه اش این است که آنچنان دربه دست آوردن مال دقت کنی که حق کسی درمال تو نیاید واز شرکت در کاری که مال شبهه ومخلوط به مال دیگران (مال مخلوط به حرام) است، پرهیز کنی واز اموالی که در دست داری ، باریزبینی حرامش را از حلالش جدا کنی ، وبه صاحبانش برگردانی .وثانیا ؛ چون خون مؤمن محترم است ، باید مراقب کرد، که مبادا در ریختن خون مؤمنی مستقیم ویاحتی غیر مستقیم شرکت نداشته باشد واگرچنین گناهی درنامه عملش هست، راه توبه اش را طی کند .وثالثا ؛ چون آبروی مؤمن ، محترم است ؛ پس بسیار دقت کند که زبانش چه میگوید وچه ها گفته ! نکند بازبانش غیبتی کرده ویا سخن چینی نموده ویا تهمتی زده ویا… خلاصه آبروی شخصی را به گونه ای برده باشد ، حتی اگر آبروی شخص درنزد فقط یک نفر هم ریخته شده باشد! باز هم برای آن توبه لازم را باید انجام دهد،مثل اینکه ، اول از شخص غیبت شده ، رضایت بطلبد وسپس به درگاه خدا ندبه کند وطلب بخشش کند.هرکدام ازاقسام گناهان بالا بوده باشد ، برای آن، باید سختی تدارک آن گناه را بچشد ، والا سختی بعدش بیشتر است . اهمیت توبه :در حدیثی از حضرت امام باقر(ع) می خوانیم: «ان الله تعالی اشد فرحا بتوبه عبده من رجل اضل راحلته و زاده فی لیله ظلما فوجدها؛ خداوند از توبه بنده اش بیش از کسی که مرکب و توشه خود را در بیابان در یک شب تاریک گم کرده و سپس آن را می یابد، شاد می گردد» (کافی 2 435 باب التوبة ….. ص : 43).در روایتی دیگر از آن حضرت آمده است: «التائب من الذنب کمن لاذنب له والمقیم علی الذنب و هو مستغفر منه کالمستهزء؛ کسی که از گناه توبه کند، همچون کسی است که اصلا گناه نکرده است و کسی که به گناه خود ادامه دهد در حالی که استغفار می کند مانند کسی است که مسخره می کند» (همان)بادقت در این دوروایت به این نتیجه می رسیم که خدا توبه بنده اش را دوست دارد ، اما توبه ای که از روی صفا و اخلاص، باشد، نه توبه ای که فقط لقلقه زبان باشد !«توبه» در لغت به معناى رجوع است و حقیقت توبه همان پشیمانی و ندامت از گناه است که لازمه آن، تصمیم بر ترک گناه در آینده است و اگر گناه گذشته ،کاری بوده که قابل جبران است باید در صدد جبران برآید و به این ترتیب ارکان توبه را می توان در چهار چیز خلاصه کرد: 1. ندامت، 2. تصمیم بر ترک در آینده، 3. جبران گذشته، 4. استغفار و طلب بخشش و مغفرت از خداوند.خداوند همه مؤمنان را دستور به توبه مى دهد: «و توبوا الى الله جمیعاً ایّها المؤمنون لعلّکم تُفلِحون؛ اى مؤمنان همگى به سوى خدا رجوع کنید تا رستگار شوید» حضرت سجاد(ع) در مناجات تایبین از مناجات های پانزده گانه (خمسه عشر) که در مفاتیح الجنان مرحوم شیخ عباس قمی نیز آمده است به پیشگاه خداوند چنین عرضه می دارد: خدایا! تو کسی هستی که دری به سوی عفوت بر روی بندگانت گشوده ای و نامش را توبه گذاشته ای و فرموده ای؛ بازگردید به سوی خدا و توبه خالص کنید. اکنون عذر کسانی که از ورود به این در، بعد از گشایش آن ، غافل شوند چیست؟پس خداوند تمامی گناهان انسان را در صورت توبه می بخشد، اما لازم است توجه شود که توبه تنها استغفار یا پشیمانی از گذشته و حتی تصمیم به ترک در آینده نیست، بلکه علاوه بر همه اینها باید شخص گنهکار در مقام جبران برآید و فسادی را که مرتکب شده جبران نماید. این صحیح نیست که مثلا در جلوی دیگران فردی را به دروغ و حیله متهم کنیم و بعد در خانه خلوت، استغفار نماید! پس باید حقوقی از خداوند مثل نماز و روزه و عبادات و تکالیفی را که ضایع و ترک کرده و نیز حقوقی از مردم را که تباه ساخته جبران نماید و آنها را تدارک کند و حقوق مردم را به آنها برگرداند و در صورت امکان و دسترسی از آنها رضایت و حلالیت بخواهد .توبه ، باید حقیقی باشد یعنی توبه نصوح ؛ یعنی توبه و پشیمانی بدون بازگشت. اگر کسی احساس کند که واقعا از گذشته خود نادم و پشیمان گشته و راه خود را به سوی خداوند عوض کرده، باید بداند که اهل توبه واقعی است و اینچنین توبه ای هرگز رد نمی شود. وهمین ندامت، انشاالله کافی است که خداوند اورا ببخشد واونیز با دلی امیدوار به بخشایش ورحمت الهی ودور از گناهان، عبادت او را بیاورد ودر اعمال پیش رویش باتوکل واستعانت الهی، دیگر به سمت آن گناه نرود، البته باب توبه هیچگاه بسته نمی شود وخداوند آمرزنده ومهربان است. نگرانی ای که در توبه وجود دارد، از طرف خداوند- یعنی پذیرنده توبه- نیست؛ بلکه مشکل از جانب خود توبه کننده است! که آیا موفق می شود راه خود را به سوی خداوند تغییر دهد یا نه !تاکید بر این مطلب ضروری است که هر گناهی قابل توبه است و خداوند خود فرموده است : «ان الله یغفر الذنوب جمیعا ; خداوند همه گناهان را می آمرزد. صد بار اگر توبه شکستی باز آ— این درگه ما درگه نامیدی نیست.حتی اگر گناه، مربوط به حقوق مردم باشد،باز هم، با جلب رضایت از ایشان ،امکان بخشش خداوند؛وجود داردو نباید هیچگاه از رحمت خداوندی ناامید شد. گناه ناامیدی از خداوند، از نظر بزرگی ،از خود گناهی که ما انجام می دهیم بزرگتر است. در میان گناهان، گناهی بزرگتر از قتل نداریم. حتی در قتل عمد هم اگر انسان واقعا توبه کند و آنچه را که لازم است تدارک کند،قابل بخشش است.پس در هیچ حالتی نباید از توبه و بخشش گناهان و رحمت الهی ناامید شد، چرا که گناه ناامیدی از خداوند حتی از قتل انسان نیز بزرگتر است. اگر انسان هر روز گناه کند و توبه خود را بشکند و باز واقعا پشیمان شود و توبه نماید، توبه او پذیرفتنی است و نباید از رحمت خداوند ناامید گردد.انسانى که گاهى دچار گناه و خطا مى گردد و بعد پشیمان مى گردد و خود را ملامت و سرزنش مى کند، به مرحله اى رسیده که داراى نفس لوّامه و سرزنشگر شده است و یک پله از مرحله نفس اماره یعنى نفسى که به زشتى و بدى امر مى کند و از انجام آن ملول نمى گردد و بیمى ندارد، بالاتر آمده است و این فرد یک قدم به هدف نزدیک شده است و باید خدا را شاکر بود و از او خواست که توفیق رسیدن به مراحل بالاتر و هر چه بیشتر نزدیکتر شدن به خود را به ما عنایت کند.باید توجه داشت که فاصله گرفتن از بدى و گناه و نزدیک شدن به معنویات و قرب خداوند، امرى تدریجى است و محتاج صبر و حوصله فراوان است. انسان باید مانند کوهنوردى باشد که گاهى به قله کوه بلندى که قصد صعود به آن را دارد نگاه مى کند و احساس مى کند هنوز تا قله کوه, راه زیادى مانده و از طرفى به دامنه کوه نگاه مى کندو مى بیند از آن فاصله گرفته و این حالت بین ترس و امید را چنان چه در قرآن کریم و روایات معصومین(علیهم السلام) آمده، همواره در زندگى خود حفظ کند. یعنى هم از این که گاهى توفیق بندگى و دورى از گناه را پیدا کرده امیدوار و خوشحال باشد و هم از این که گاهى دچار لغزش و گناه مى گردد ترسان و بیمناک.پروردگارا! اگر اعمال ما معیار نجات ما باشد واى به حال ما، و اگر کرم تو یار ما باشد خوشا بحال ما؟! بارالها! آن روز که تمام اعمال کوچک و بزرگ در برابر ما مجسم مى شود ما تنها به لطف تو چشم دوخته‌ ایم..