خواهر محترم؛ خوشحالیم که سرزمین وجودتان را نسیم محبت فراگرفته است. برای شما و طرف مقابل تان، بهترین ها را آرزومندیم. خوب است بدانید در مورد ایجاد یا عدم ایجاد مَحرمیت یا عقد موقت[ ازدواج وقتی موقت است که برای مدت معینی واقع شده باشد. در اصطلاح فقهی به این نوع ازدواج، نکاح منقطع یا مُتعه می گویند. این نوع ازدواج از اختصاصات قانون جمهوری اسلامی ایران است (لطفی، 1388).] قبل از عقد دائم میان دختر و پسری که قصد ازدواج با یکدیگر را دارند، اختلاف وجود دارد. در میان برخی افراد، فرهنگ ها و قومیت ها، محرمیت موقت به شدت مورد مخالفت واقع می شود. برخی خانواده ها مخالفتی ندارند، بلکه آن را دارای فوایدی می دانند. واقعیت این است که هر چه از گذشته به سمت حال حرکت کنیم، فراوانی این رسم را بیشتر می بینیم. به نظر می رسد در حرکت از سمت روستا به شهر و کلان شهر و از خُرده فرهنگ ها به سمت فرهنگ عمومی تر نیز همین الگو صادق است. در اینجا قصد نداریم قضاوتی درباره ی این موضوع داشته باشیم و تنها می خواهیم نظر دو طیف مذکور را مرور کنیم.

نگرانی های مخالفین محرمیت موقت

اغلب نگرانی هایی که در اصل وجود دوره ی نامزدی مطرح شد، اینجا نیز تکرار می گردد.

قدیمی ترها از این رسم ها نداشتند و زندگی های نسبتاً موفقی را نیز تجربه کردند.

چه لزومی دارد وقتی یکدیگر را می شناسیم، محرمیت موقت ایجاد کنیم؟ خود این محرمیت موقت، نوعی پیام بی اعتمادی به طرف مقابل نیست؟

اطمینان به طرف مقابل در این محرمیت دشوار است. اگر یک طرف آسیب ببیند، طرف دیگر (اغلب پسر) به راحتی می تواند رابطه را پایان دهد، بدون این که ضمانتی داشته باشد اما عقد دائم، یک حصار حقوقی ایجاد می کند که فرد را در رابطه نگه می دارد.

دختر و پسر و خانواده ها، هر اطلاعاتی که لازم دارند، می توانند قبل از عقد دائم کسب کنند. برای این مدت هم محدودیتی نباشد تا بتوان گفت و گوها و تحقیقات میدانی را به سرانجام رساند. بدین ترتیب نیازی به دوره ی محرمیت موقت نیست.

محرمیت موقت، جوانانی که سرشار از نیاز و عاطفه هستند را به یکدیگر نزدیک و وابسته می کند. از سوی دیگر به دلیل ضعیف بودن مرزهای محرمیت موقت، هر لحظه می توانند با تعارضی سطحی از رابطه خارج شوند. این یعنی، آسیب زدن به آن احساس و وابستگی عاطفی. اما مرزهای قدرتمند محرمیت دائم، طرفین و خانواده ها را مجبور به حل مسأله می کند، نه پاک کردن آن.

احساس عاطفی حاصل از محرمیت، فایده ی شناختی رابطه را کاهش می دهد و موجب می شود تا دختر و پسر نتوانند به درستی تصمیم بگیرند و به جای آن که یکدیگر را بشناسند، مشغول ابراز محبت به یکدیگر گردند.

همین پیوند عاطفی باعث می شود اگر یکی از آن ها طرف مقابل را پسندید اما طرف مقابل نپسندید، ممکن است احساس کند که پاسخ منفی، از رسم جوانمردی به دور است و موجب دل شکستگی او می گردد. لذا در تصمیم گیری دچار تردید می شود و قدرت «نه» گفتن را از دست می دهد.

دلایل موافقین محرمیت موقت

محرمیت موقت به آن دسته از افراد توصیه می شود که شناخت قبلی مناسب (شناخت قابل اتکاء برای ازدواج) از یکدیگر ندارند. اما اگر خانواده ها، سال هاست شناخت مثبتی از یکدیگر دارند و جوانان نیز از آگاهی خوبی نسبت به ویژگی های یکدیگر برخوردارند، لزومی به این محرمیت نیست و می توان یکسره وارد محرمیت دائم شد.

اطلاعات کسب شده تا قبل از این مرحله، اغلب حاصل روابط کلامی است؛ مانند گفت و گوی طرفین در باب موضوعات مختلف، گفت و گو با همسایگان و همکاران و آشنایان در تحقیق میدانی، گفت و گوی خانواده ها و… . قطعاً بخش قابل توجهی از اطلاعات مطمئن ما از این منابع به دست می آید، اما آیا می توان به این اطلاعات، اعتماد 100درصد داشت؟ در مقام گفت و گو، به راحتی می توانیم آن گونه موضع گیری کنیم که طرف مقابلمان می پسندد، حتی اگر خودمان به گونه ای دیگر رفتار کنیم یا اعتقاد داشته باشیم. اطلاعات کلامی در تحقیقات میدانی نیز می تواند تحت تأثیر سوگیری منبع اطلاعات یا واسطه باشد. تفاهم خانواده ها نیز هرچند بخشی از موفقیت زندگی آینده را پیش بینی می کند، اما وجود تفاوت بین نسلی و نوع نگاه ها، قبول تامّ آن را با نگرانی مواجه می کند.

محرمیت موقت و ارتباط بیشتر و نزدیک تر، برخی ویژگی ها را مشخص خواهد کرد و از برخی سوءتفاهم ها پرده برخواهد داشت. مثلاً خانواده ی دختر، سر و وضع زیادی ساده ی پسر و جعبه ی کوچک شیرینی و دسته گل کوچک او را به حساب قناعت یا حسابداری او می گذارند، اما رابطه ی نزدیک تر و برخی بیرون رفتن ها نشان می دهد که او خسیس است. گاهی خوشحالند که داماد یا عروس شان آرام، محجوب و مؤدب است، اما رابطه ی نزدیک تر مشخص می کند که او افسرده یا سردمزاج (جنسی و عاطفی) است. گاهی مشخص می شود که زیر این پوسته ی شخصیت لارج، با نشاط و پُرحرف، چیزی جز یک معتاد نیست. گاهی… .

جوهر انسان ها، در دگرگونی ها شناخته می شود[ «فِی تَقَلُّبِ الْأَحْوَالِ عِلْمُ جَوَاهِرِ الرِّجَالِ» (کلینی، 1429ق.، ج 15، ص 71).]. زندگی مشترک، یک موقعیت کاملاً جدّی و دشوار است. تا وقتی در فضای گفت و گو هستیم، آرام، باظرفیت، خوش اخلاق، مهربان، منطقی، مؤدب و… می نماییم اما آیا در طوفان هیجانات هم همین گونه ایم؟ آیا در بُن بست مشکلات نیز همین رفتارها را داریم؟ آیا در مواجهه با مخالفت ها و ناکامی ها نیز همین تصویر را از خود نشان می دهیم؟ ظاهراً نیاز است تا طرفین خود را در موقعیت های واقعی رابطه نیز محک بزنند یا برخوردهای یکدیگر را در مواجهه با تنش های فردی و اجتماعی ملاحظه کنند.

اگر همه چیز به خوبی پیش برود، جوانانی که محرمیت موقت را تجربه کرده اند، آسیبی ندیده اند و می توانند در ادامه، مهر دائم بر رابطه ی عاشقانه شان بزنند، اما آن دسته جوانانی که از ابتدا در عقد دائم بوده اند و اکنون به این نتیجه رسیدند که به احتمال قوی، زندگی مشترک موفقی نخواهند داشت و قرار بر جدایی می گذارند، لازم است از پیچ و خم های دشوار مراحل حقوقی عبور کنند. این دشواری ها به اوج خواهد رسید اگر یک طرف بنای بی انصافی داشته باشد؛ مدت رسیدگی طولانی و فرسایشی خواهد شد و گاهی حقوق مالی، استیفا نمی گردد. هزینه ی روانی، جسمی و اجتماعی پاک شدن اسم دختر و پسر از شناسنامه یکدیگر، برای خانواده ها و طرفین (به ویژه دختر) گران تمام خواهد شد. در حالی که جدایی در مرحله ی محرمیت موقت، هرچند خالی از فشارهای روانی نیست، اما تا این حد گسترده نخواهد بود. این یعنی، مقایسه ی ما بین این دو وضعیت، مقایسه ی بین خوب و بد نیست، بلکه بین بد و بدتر یا کم آسیب و پُرآسیب است.

دختر و پسری که در عقد دائم خود هستند، گاهی راهی برای بازگشت نمی گذارند. مسیر پُرالتهابی که به امید بهترشدن، زندگی مستقل را نیز تجربه می کند، اما اصلاح نمی شود. حتی گاه به توصیه ی برخی بزرگ ترها، به دنیا آمدن فرزندان را نیز پذیرا می شود، اما باز هم مُخرّب باقی می ماند. بازگشت از محرمیت موقت (البته با شرایط خاص) عاقلانه تر و قابل قبول تر است.

قرار نیست روابط در محرمیت موقت، به همان شکل محرمیت دائم باشد. این محرمیت، برای این که کارایی خود را نشان دهد، چند شرط باید داشته باشد که بدون آن ها بی ثمر خواهد بود:

شرط اول: زمان آن خیلی کوتاه نباشد؛ حدود یک ماه. اگر خیلی کوتاه باشد، این دوره ی محرمیت موقت، به هدف خود که همان شناخت بیشتر، جزئی تر و واقعی تر است، نخواهد رسید. اگر هم خیلی طولانی باشد، در صورتی که مشکلی پیش بیاید و طرفین احساس کنند که به درد هم نمی خورند، ممکن است طرفین، جدایی را سهل الوصول بیابند، بدون اینکه به درمان رابطه فکر کنند. ضمن اینکه تنها این پسر است که می تواند با بخشیدن مدت باقی مانده، به این محرمیت پایان دهد. با توجه به هیجان منفی جدایی، ممکن است پسر از این کار سر باز زند.

شرط دوم: هرچند با محرمیت موقت هم، طرفین می توانند از لذت های همسری بهره مند شوند، اما لازم است در روابط، محدودیت وجود داشته باشد. این محدودیت می تواند به عنوان شرط ضمن عقد یا در حدّ تأکید و تذکر گذاشته شود. برای دختر و پسر توضیح داده شود که منطق این دوره ی محرمیت چیست و پیامدهای احتمالی عدم مراعات قواعد آن، چه خواهد بود.

شرط سوم: دختر و پسر، اجازه دیدارهای متعدد با یکدیگر را در منزل یا بیرون از آن دارند و گاهی با یکدیگر خلوت می کنند، اما امکان مسافرت های کوتاه و بلند و خلوت های طولانی و بدون کنترل خانواده (به ویژه خانواده دختر) مانند رفتن دونفره به هتل یا تنها شدن در منزل دوستان یا بستگان یا استراحت شبانه نزد یکدیگر و… نخواهند داشت.

شرط چهارم: تا جایی که ممکن است، معرفی یکدیگر به دوستان و فامیل یا رفت وآمد با آن ها را به دوره عقد دائم واگذارند تا اگر این رابطه ادامه پیدا نکرد، تبعات اجتماعی کمتری داشته باشد. حتی خانواده ها نیز مراسم «بله برون» و اطلاع دادن به فامیل را به تأخیر اندازند تا اطمینان نسبی حاصل شود.

چند نکته

اگر بخشی از دوره ی محرمیت موقت با موفقیت طی شد، اطلاعات مثبت دوره خواستگاری مورد تأیید قرار گرفت و همسران جوان و خانواده هایشان تصمیم به برقراری عقد دائم گرفتند، لازم است قبل از جاری شدن خطبه عقد دائم، عقد موقت با بخشیدن باقی مدت از سوی پسر، به اتمام برسد. ضمن این که لازم است این بخشش، با زبان بیان شود و صِرف نیت کافی نیست. در غیر این صورت، عقد دائم، باطل خواهد بود[ ب‍ن‍ی هاش‍م‍ی خ‍م‍ی‍ن‍ی (1391، ج 2، مسأله 2432).].

برخی از والدین در ازدواج موقت، همان مهریه ی ازدواج دائم را ذکر می کنند! غافل از آن که قبول مهریه در واقع قبول بدهی به دختر خانم است. ممکن است برخی بگویند دختر خانم مهریه ازدواج موقت را می بخشد؛ اما در مواردی اتفاق افتاده که حین عقد رابطه ی طرفین به هم خورده و دخترخانم هم طلبکار مهریه خود شده. حالا داماد مانده با بدهی بزرگی که به گردن گرفته! لذا بهتر است میزان مهریه ازدواج موقت، به اندازه ی برخورداری از مواهب همسری باشد.

در عقد موقت باید زمان و مهریه­ آن به صورت مشخص معین گردد. در غیر این صورت عقد اشکال دارد. برخی موارد دیده شده که ادعا می کنند عقد خوانده اند اما دختر خانم گفته «من مهریه نمی­ خواهم!» یا در مورد مدت عقد می گویند: «گفتیم فعلاً بخوانم بعد تا هر وقت شد ادامه می­ دهیم!».

زن یا دختری که قبلاً در عقد دیگری بوده – چه دائم و چه موقت – باید از او به طور شرعی و حقوقی، طلاق بگیرد و در صورت وجود روابط زناشویی، عده ی طلاق[ عده، از آثار از بین رفتن عُلقه ی زوجیت است و به موجب ماده ی 1150 قانون مدنی، عبارت است از مدتی که تا انقضای آن، زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی تواند شوهر دیگری اختیار کند (لطفی، 1388).] را بگذراند تا بتواند با دیگری ازدواج -دائم یا موقت – داشته باشد.