الف ) احترام به والدین در هرصورت واجب است .
نصیحت به والدین از لحاظ شرعی و اخلاقی اشکالی ندارد ، اما احترام به والدین در هرصورت واجب است .
اگر والدین شما هر نوع گناهی را مرتکب شوند و حتی اگر والدین کسی از دایره اسلام خارج گردند باز فرزند حق بی احترامی به والدین خودرا ندارد ، باید با پدر و مادر کافر هم با احترام برخورد کرد و بخاطر گناهان آنها باید آنهارا ملایم نصیحت کرد همانگونه که حضرت ابراهیم علیه السلام عموی کافر خودرا با مهربانی بسوی توحید وعظ می کرد در حالیکه عمویش اورا تهدید می کرد باز ابراهیم علیه السلام بدی نکرد . اما شما نمی توانید در انجام گناه آنهارا یاری برسانید و یا راضی به گناه آنها باشید .
خداوند متعال می فرماید: ” ای انسان پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید، هر گاه یکی از آن دو یا هر دوی ایشان نزد تو به سن پیری رسیدند کمترین اهانتی بدیشان نکن و بر سر ایشان فریاد مزن و با احترام با آنها سخن بگو(23). بال تواضع و فروتنی را برایشان فرود آور و بگو پروردگارا، همانگونه که آنها در کودکی مرا با (مهربانی) تربیت و بزرگ کردند تو نیز آنها را مورد رحم و شفقت خود قرار بده. (24: اسراء).
روزی مردی نزد پیامبر آمد و گفت: آمده ام تا با تو برای هجرت بیعت کنم و والدین خود را در حالی که گریه می کردند به حال خود گذاشته ام. پیامبر خدا (ص) فرمود: به نزد آنها باز گرد و همان گونه که آنان را گریاندی، آنان را بخندان.
بنابراین شما بعنوان فرزند تنها می توانید آنهارا نصیحت کنید و برای آنها دعا کنید بدون هیچگونه بی احترامی و چون راضی به گناهان و تمسخر والدین خود نیستید و آنهارا در این راه یاری نمی کنید زیانش متوجه تان انشاءالله نخواهد شد.
ب) روش های برخورد با احترام نسبت به والدین
در اینجا نکاتی را در رابطه با برخورد با احترام نسبت به والدین ذکر می کنیم :
1. یکى از مهم‌ترین عوامل سازگارى و حسن تفاهم بزرگسالان و جوانان در خانواده و اجتماع این است که شخصیت تمام افراد در آن دو محیط مورد توجه و احترام باشد و هیچ فردى، -در هر سنى که هست- خویشتن را در معرض اهانت و تحقیر نبیند و نسبت به عزت‌نفس و شخصیت خود احساس ناامنى و نگرانى ننماید. لذا توصیه می‌شود تا می‌توانید نسبت به والدین خود محبت نمایید؛ زیرا انسان به طور طبیعى دوستدار کسى است که به او نیکى کرده و دشمن کسى است که درباره او با بدى رفتار نموده است.
2. یک اصل کلی در مورد انسانها وجود دارد و آن اینکه انسان موجودی تغییرپذیر است؛ یعنی همانطور که تأثیر روی دیگران می‌گذارد، از رفتار دیگران نیز متأثر می‌شود و رفتار او تغییر می‌کند. بهترین وسیله برای سالم‌سازی زمینه تأثیر بر روی رفتار آنها محبت نمودن, تحویل گرفتن و احترام گذاردن به آن‌ها است؛ آن هم احترام بدون قید و شرط و به عنوان پدر و مادر و کسی که سهمی بزرگ در حیات شما دارند.
قطعاً شما با رفتار پسندیده خود می‌توانید پدر خود را تحت تأثیر قرار دهید؛ از او اطاعت کرده و فرمانبردارش باشید؛ چون رفتار و روحیه پدرتان با گذر عمر به صورت یک صفت ثابت شخصیتی در آمده است، سخت تغییر می‌پذیرد و متحول ساختن چنین افرادی دشوار می‌نماید؛ اما امری شدنی است. لذا نیازمند صبر و حوصله و همین طور تدبیر و هوشیاری و ظرافت‌های رفتاری خاص از طرف شما است.
هرگز سعی در ایجاد تغییر ناگهانی و برخوردهای تند وعجولانه نداشته باشید، که این شکل رفتار نه تنها ایشان را به سوی مخالفت می‌کشاند، بلکه ناسازگاری را به صورت لجاجت آمیز در او تشدید می‌نماید.
3. از جدال و جر و بحث با ایشان جداً خودداری کنید.
4. از طرح مسائل اختلافی -ولو مطلب کوچک و پیش پا افتاده- در خانواده اجتناب کنید.
5. در صورت امکان هر از چند گاهی هدیه‌ای -هر چند کوچک- برای والدین تهیه کنید.
6. جنبه‌های مثبتی والدین خود را برجسته کنید و گاهی اوقات آن را مطرح کنید. سعی کنید هر چه بیشتر خوبی‌های او را ببینید تا بتوانید روابط بهتری با ایشان برقرار سازید (دوست عزیز! نگویید من جنبه‌ی مثبت و خوبی در پدرم سراغ ندارم؛ اگر دقت کنید حتماً می‌یابید).
7. برای تأمین اهداف رفتاری خود در مورد والدین از روش غیرمستقیم استفاده کنید. ابتدا خودتان را به اخلاق نیک بیارایید تا ایشان ازعمل شما متأثر گردد، نه از حرف شما؛ که این بهترین شیوه اصلاح بزرگترها است.
در ادامه اگر افرادی هستند که در پدرتان نفوذ دارند و می‌توانند تأثیر بگذارند (مانند اقوام و خویشان دلسوز که پدرتان از آنها حرف شنوی دارد) استفاده نمایید؛ چرا که بعضی از افراد برخلاف اخلاق تندی که در خانه دارند در بیرون از خانه -به خصوص نزد بعضی افراد- نرم و حرف شنو هستند؛ لذا از طریق آنها می‌توانید به اهداف خود در زمینه اصلاح اخلاق ایشان، برسید.
8. شنونده خوبی برای نظرات والدین خود باشید و با گوش جان صحبت‌هایشان را بشنوید.
9. سعی کنید علاقمندی خود را نسبت به تأمین خواسته‌های والدین خود در رفتار و گفتار خود نشان دهید.
10. هیچ‌گاه والدین خود را سرزنش نکنید. به موضوع حمله ببرید نه به شخص.
11. به احساسات منفی و غیرقابل کنترل خود در برابر ایشان اجازه بروز ندهید.
نکته بسیار مهم:
امّا در عین حال، همانطور که گفته شد شما نمی توانید در انجام گناه به آنهارا یاری برسانید و یا راضی به گناه آنها باشید ، سفارش اسلام به بی احترامی نکردن به والدین بدین معنا نیست که حتماً با نظرشان موافقت نمایید؛ لذا علمای ما در سؤال از این که آیا پدر و مادر می توانند فرزند خود را در انجام کاری مانند مسافرت و یا رشته تحصیلی و … امر و نهی کنند؟ آیا اطاعت در این امور واجب است؟ چنین پاسخ گفتند:
«اگر امر و نهی والدین خلاف مسیر تربیت و هدایت فرزند به روش دینی، نباشد و موجب اختلال در امور فرزند نشود و والدین از ترک این اوامر و نواهی اذیت شوند، اطاعت آنها لازم است و در غیر این صورت واجب نیست. البته در ابراز مخالفت هم رعایت حرمت و شأن آنها صورت گیرد و سزاوار است رضایت آنان جلب شود. » (واحد استفتائات دفتر حضرت آیت الله شبیری زنجانی)