باسلام واحترام حضورپرسشگرگرامی؛
دوست عزیز! اولویت با نماز اول وقت است . اگر واقعاً پس از استراحت مختصرى، نماز با حال ترى مى خوانید، به تأخیر انداختن آن بهتر است؛ ولى باید توجّه داشت که این موضوع ممکن است به شکل عادت در بیاید؛ زیرا ممکن است شیطان به همین وسیله آدمى را فریب داده و از فیض نماز اول وقت محروم سازد.
*چرا نماز اول وقت اینقدر مهم است؟ اهمیت و تاثیر نماز اول وقت به خاطر وجود روحیه تسلیم در آن است. هنگامی که بنده (حی علی الصلاة) بشتابید به سوی نماز را شنید و گفت چشم و وضو گرفت و نماز خواند، روحیه تسلیم را از خود به نمایش می گذارد. کسی که اول وقت فورا نمازش را می خواند، نشان می دهد که واقعا مسلمان و تسلیم خداوند است. به همین دلیل هم نمازش ارزش فراوانی پیدا می کند و موثر می شود، اما اگر توجهی نکرد نشان می دهد که کاملا تسلیم نشده و لذا نمازش هم چندان با ارزش و تاثیر گذار نیست. فلسفه عبادت تسلیم در برابر خدا و گذشتن از خواست خود و فانی شدن در خواست و اراده مولی است، این مهم ظهورش در نماز اول وقت بسیار بیشتر است از نماز با تاخیر، زیرا کسی که نمازش را تاخیر می اندازد،‌ در حقیقت نتوانسته کاملا مطیع و تسلیم امر مولی باشد و خواست خود را بر خواست خدا ترجیح داده است. همین سهل انگاری و تاخیر باعث می شود تا اثر قربی و فنایی عمل اش کاهش یابد. فرض کنید تاجری دو شاگرد دارد، یکی از آنها تسلیم فرمان استاد خود است و فورا دستورات او را اجابت می کند به موقع کارها را انجام می دهد و دیگری تنبل است و کارها را به تاخیر می اندازد، آیا محبوبیت این دو شاگرد نزد استاد خود برابر است؟ فرق میان این دو شاگرد بسیار زیاد است و ارزش کارشان نزد استاد بسیار متفاوت است، در صورتی که هر دو در نهایت فرمان تاجر را اطاعت کرده اند. اسلام از تسلیم است و تسلیم، سر و روح عبادت و عمل انسان مومن می باشد. ریشه عبودیت و قرب انسان به خداوند در تعبد و تسلیم نهفته است. آیت الله بهجت از مرحوم آقای قاضی (ره) نقل می کردند که ایشان می فرمود: اگر کسی نماز واجب اش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد مرا لعن کند! اول وقت سرّعظیمی است. سر نمازاول وقت در تسلیم بودن بنده نسبت به مولی است. این بزرگواران در حقیقت می خواستند موضوع تسلیم را متذکر شوند. تسلیم است که انسان را به مقامات عالیه می رساند! علی (ع) فرمود: هیچ عملى محبوب تر از نماز نزد خداوند نیست، بنابراین امور دنیا شما را از نماز اول وقت باز ندارد و لذا خداوند گروهى را در قرآن کریم نکوهش کرد و فرمود: از نماز خود سهو دارند یعنى غفلت دارند و نسبت به اول وقت سهل انگارى مى کنند. (خصال، ج 2، ص 621.) نماز اول وقت حضور عاشق بر سر قرار با معشوق است. خدای متعال قرار خود را با بندگان در اول وقت تنظیم کرده است. انسان نمازگذار باید برای حاضر شدن بر سر قرار، خود را آماده کند و آن آماده بودن جهت تکبیره الاحرام در اول وقت می باشد . منتهی نماز اول وقت سختی دارد، اراده می خواهد، از خود گذشتگی می طلبد. روحیه ماجرا جویی در برابر نفس اماره راحت طلب، می خواهد . رها کردن رختخواب در صبح و رها کردن کار در ظهر و شب کار راحتی نیست، اینها همه هزینه هایی است که عاشق برای رسیدن به معشوق می پردازد. در زمان اول وقت نماز، درهای رحمت خداوند به روی بندگان باز می شود و هر کس در آن زمان بیدار و در عرصه راز و نیاز رو به قبله و در نماز باشد و از خدا طلب کند، به اجابت می رسد. به ویژه هنگام نماز صبح که از با فضیلت ترین اوقات، طلایی ترین فرصت و با بهره ترین زمان حضور در محضر دوست می باشد . یکی از اثرات مهم تسلیم این است که خدای متعال هم تسلیم خواسته های بنده می شود و این موضوع در برآورده شدن حاجات و استجابت دعا تاثیر فراوانی دارد. حضرت عبدالعظیم حسنی از امام حسن عسکری (ع) روایت می‌کند که فرمود: خداوند متعال با حضرت موسی (ع) تکلم کرد، حضرت موسی فرمود: خدای من! کسی که نمازها را در وقتش به جای آورد چه پاداشی دارد؟ خداوند فرمود: حاجت و درخواستش را به او عطا می‌کنم و بهشتم را برایش مباح می‌گردانم. (بحارالانوار، جلد82، صفحه 204) پیامبر اعظم (ص) در حدیثی برطرف شدن گرفتاری و ناراحتی را به اقامه‌ کنندگان نماز اول وقت نوید می‌دهند و می‌فرمایند: بنده‌ای نیست که به وقت‌های نماز و جاهای خورشید اهمیت بدهد، مگر این که من سه چیز را برای او ضمانت می‌کنم: برطرف شدن گرفتاری‌ها و ناراحتی‌ها، آسایش و خوشی به هنگام مردن و نجات از آتش. (سفینة البحار، جلد 2، صفحه 42) امام باقر (ع) فرمود: هرگاه نماز در اول وقت بالا برود، سفید و درخشان به سوى صاحبش باز مى گردد و به او خطاب مى کند: از من مواظبت نمودى خدا تو را حفظ کند، و هرگاه در غیر وقت خود و بدون شرایط بالا برود، سیاه و تاریک به سوى صاحبش باز مى گردد و به او مى گوید مرا تباه ساختى ، خدا تو را نابود کند.(وسائل الشیعه، ج 3، ص 78.)
***هیچ کاری بر نماز مقدم نیست مگر ان که جان خودتان یا جان مسلمان یا مال قابل توجهی از او در خطر باشد که اگر بخواهید نماز بخوانید موجب مرگ مسلمان بی گناه می شود مثلا بچه به وسیله برق خودش را می کشد یا در حوض خفه می شود و یا خانه مسلمان اتش گرفته که اگر فورا اقدام نکنید می سوزد و یا طلبکار شما دنبال طلبش امده و پولش هم اماده است همین طور اگر مسجد نجس شده ووقت نماز وسعت دارد باید ابتدا مسجد را اب بکشید و یا کسی را برای تطهیر ان خبر کنید ان گاه نماز بخوانید در این موارد نباید نماز را مقدم بدارید اما برای کار های دیگر نباید نماز را تاخیر بیندازید. در روایات بسیاری توصیه به اقامه نماز اول شده‌ایم اما این دستور اهل بیت(علیهم السلام) استثنائاتی دارد که آنها را ذکر می‌کنیم. 1. کسی که نافله ظهر و نماز عصر می‌خواند به اندازه خواندن نافله، نماز ظهر و عصر را به تاخیر بیندازد و الا اگر نافله نمی‌خواند اول وقت افضل است. 2. کسانی که شب عید قربان از عرفه به مشعر الحرام می‌روند مستحب است نماز مغرب و عشا را به تاخیر بیندازند و در مشعرالحرام بخوانند. 3. بهتر است نماز عشا را قدری به تاخیر بیندازی تا قرمزی سمت مغرب برطرف شود. 4. زن مستحاضه نماز ظهر و نماز مغرب را تا آخر وقت فضیلت آنها به تاخیر بیندازد تا با یک غسل بتواند آنها را با عصر و عشا بخواند. 5. کسی که چهار رکعت از نافله نماز شب را خوانده وقت اذان صبح می‌شود مستحب است نماز صبح را به تاخیر بیندازد تا نماز شب را کامل کند. 6. روزه‌داری که ضعف بر او غلبه کرده باشد یا جمعی منتظر او باشند بهتر است نماز را تا بعد از افطار به تاخیر اندازد. 7. کسی که یقین به داخل شدن وقت نماز ندارد باید آنقدر صبر کند تا یقین به وقت نماز پیدا کند. 8. کسی که در حال خودداری از بول و غائط است؛ مکروه است نماز بخواند لذا تا پس از قضای حاجت نماز را به تاخیر بیندازد. 9. کسی که به خاطر نداشتن آب باید تیمم کند اگر امیدِ پیدا کردن آب دارد باید نماز را تا آخر وقت به تاخیر بیندازد. 10. کسی که نمی‌تواند بول و غائط خود را نگهداری کند نماز ظهر و نماز مغرب را به تاخیر بیندازد تا با عصر و عشا با هم بخواند. 11. زنی که بچه شیر می‌دهد و جز یک لباس پاک بیشتر ندارد نماز ظهر و عصر را به تاخیر می‌اندازد تا نزدیک غروب، تا چهار نماز(ظهر و عصر و مغرب و عشا) را با هم بخواند. 12. کسی که نافله صبح می‌خواند مستحب است نماز صبح را به تاخیر بیندازد تا نافله صبح را بخواند. 13. مسافری که می‌داند پیش از قضا شدن نماز ظهر و عصرش به وطن می‌رود، بهتر است نماز ظهر و عصر را به تاخیر بیندازد تا در وطن تمام بخواند. 14. مسافری که می‌داند تا چند لحظه دیگر به جایی می‌رسد که برای نماز مناسب‌تر است بهتر است نماز را به تاخیر بیندازد تا در جای مناسب نماز بخواند. 15. امام جماعتی که منتظر ماموم، یا مامومی که منتظر امام جماعت است مستحب است نماز را تا رسیدن امام یا ماموم به تاخیر بیندازد. 16. جایی که اگر نماز را به تاخیر بیندازد به مکان شریفی(مثلا مسجدی یا حرم امام یا امام زاده‌ای) می‌رسد یا این که در آن مکان حضور قلب بهتری پیدا می‌کند مستحب است به تاخیر بیندازد. 17. به تاخیر انداختن نماز اول وقت به خاطر رسیدگی به حاجت و نیاز مومنی مستحب است. 18. اگر در اول وقت نماز یومیه نماز ایات هم واجب شود و وقت نماز ایات تنگ باشد باید ابتدا نماز ایات را بخواند و نماز یومیه را به تاخیر بیندازد 19.اگر کار واجبى در اول وقت نماز پیشامد کند. مثلا طلبکار طلبش را درخواست کند و یا جان کسى در معرض خطر باشد و باید در اول وقت نماز او را به دکتر رسانید و یا نماز خواندن در اول وقت موجب شود انسان دچار آسیب و ضرر سنگینى گردد دراین صورت به تاخیر انداختن نماز واجب مى باشد. 20.نماز اوّل وقت مستحب است، اما اگر پدریا مادر فرزند را به انجام کاری که حرام نباشد امر کند، اطاعت آنها بر نماز اوّل وقت مقدم است
***نماز اول وقت در نصوص دینى، مورد تأکید بسیار قرار گرفته و فضایل فراوانى براى آن نقل شده است. از نظر تأثیرات روحى، روانى و اجتماعى مى توان امور زیرا را نام برد: الف. عادت دادن شخص به نظم و انضباط بیشتر. ب. وجود نشاط و آمادگى و حضور قلب بیشتر، جهت انس و ارتباط با خدا و تقویت کمالات نفسانى. ج. زمینه سازى جهت انس و الفت و اتحاد بیشتر مسلمانان. وقتى جامعه اسلامى مقید به خواندن نماز در اول وقت باشند، در هر منطقه بسیارى از مردم هم زمان به نماز مى ایستند و صفوف گسترده و پرجمعیت تشکیل مى شود. در حالى که نماز در غیر اول وقت، موجب پراکندگى مى شود و از اجتماع و شکوه عبادى و انس و الفت مؤنان در مراکز دینى مى کاهد. نماز گفت وگو و دیدار با معبود است، انسان هاى وارسته که جز حضرت حق، دوست و ولى نعمتى براى خود نمى شناسند، مشتاقانه در انتظارند تا در اولین فرصت، جسم و روح خسته از دنیاى مادیت خود را جانى دوباره بخشند. از این رو حتى قبل از رسیدن وقت نماز، با انجام مقدمات مستحب و با نظافت و معطّر نمودن بدن و لباس، خود را براى حضور در پیشگاه معشوق آماده مى کنند. مهم ترین پیام پخش صداى اذان در اول وقت این است که مردم در نخستین فرصت، با شتاب و عجله همگى به سوى نماز حرکت کنند و در اول وقت آن را اقامه نمایند و هیچ کارى را بهانه براى تأخیر نماز قرار ندهند. رسول خدا صلى الله علیه و آله فرموده اند: «هیچ نمازى نیست که وقت آن برسد؛ مگر آنکه فرشته اى در برابر مردم ندا کند: اى مؤنان! برخیزید به جانب آتش هایى که به واسطه ارتکاب معاصى و کارهاى ناشایست، بر پشت هاى خود برافروخته اید. پس فرونشانید آنها را به گزاردن نمازى که پروردگار شما واجب کرده است».[1] سالار شهیدان، ثابت کرد که در میدان جنگ ـ آن هم در سخت ترین شرایط ـ مى توان نماز را در «اول وقت» به جا آورد. آن حضرت حتّى جهاد با دشمنان را مانع نماز اول وقت نمى بیند. او نمى گوید: وقت بسیار است، بگذارید اول تکلیف جنگ را معلوم کنیم، بلکه مى فرماید: نداى اذان سر دهید تا نماز گزاریم؛ زیرا او براى «نماز» جهاد مى کند. کارى که پدرش امیرالمؤنین علیه السلام در جنگ صفین کرد؛ همان کسى که فرمود: «صَلِّ الصَّلاة لوقْتِها المُوقَّت لَها، و لا تُعجِّل وَقتَها لِفراغ، و لا تُؤَّرها عن وَقتِها لِاشْتِغالٍ»[2] ؛ «نماز را در وقت معین آن بخوان، و به خاطر اینکه بى کارى، پیش از وقت آن را به جا نیاور، و به بهانه کار داشتن، آن را به تأخیر مینداز». و نیز آن حضرت «نماز اول وقت» را یکى از موارد امتحان شیعیان دانسته، مى فرماید: «شیعیان ما را به دو خصلت امتحان کنید، اگر این دو را داشتند شیعه هستند: اهمیت به نماز در اول وقت، و دستگیرى برادران دینى خود با مال. اگر این دو در آنان نبود، از ما دورند و دورند و دور».[3] امام باقر علیه السلام مى فرمود: «بدان که اول وقت همیشه بهتر است؛ پس تا جایى که مى توانى به کار خیر بشتاب. محبوب ترین کارها نزد خداى عزّوجلّ کارى است که بنده به آن مداومت ورزد؛ گرچه اندک باشد».[4] حضرت رضا علیه السلام براى استقبال از برخى علویان بیرون رفت. در این هنگام وقت نماز فرا رسید؛ حضرت راه خود را به طرف کلبه اى که در آن نزدیکى بود، کج کرد و زیر صخره اى فرود آمد و فرمود: اذان بگو. عرض کردم: آیا منتظر نمى مانیم تا یارانمان هم به ما ملحق شوند؟ حضرت فرمود: خدا تو را بیامرزد، هرگز نمازت را بدون علت از اول وقت به تأخیر مینداز. همیشه رعایت اول وقت را بکن؛ پس، من اذان گفتم و نماز خواندیم.[5] امام رضا علیه السلام در حالى که با یکى از پیروان ادیان گذشته، مشغول مباحثه مهمى بودند و بحث به جاى حساس و تعیین کننده رسیده بود ـ به رغم اصرار مخاطب به ادامه گفت و گو و اظهار آمادگى براى پذیرش مکتب اسلام ـ چون جلسه با وقت نماز مقارن گردید، حضرت فوراً گفت وگو را ختم کرده و به سوى نماز شتافت.[6] امام خمینى(ره) در پاریس در حالى که حدود سیصد نفر خبرنگار براى مصاحبه با ایشان در ارتباط با مسئله فرار شاه از ایران، در منزلشان اجتماع کرده بودند؛ بعد از آنکه حداکثر دو سه سوال مطرح شده بود و هر چه اصرار شد که مقدارى برنامه را ادامه دهند، با عصبانیت فرمود: به هیچ وجه نمى شود و رفت و مشغول نماز اوّل وقت شد.[7] پس در درجه اول باید به نماز اهمیت بدهید و آن را بر هر کارى دیگرى مقدم بدارید و سعى کنید همیشه قبل از وقت، خود را براى نماز آماده سازید و حتى الامکان در نماز جماعت شرکت کنید. بدیهى است در ابتدا نفس راحت طلب با وسوسه هاى شیطانى، انسان را از این کار منصرف مى کند؛ ولى با توکل به خدا و اراده قوى، مى توانید بر هواى نفس و وسوسه ها غلبه نمایید. در بعضى از روایات آمده است که نماز در اول وقت رضایت و خشنودى خداوند را به همراه دارد و در غیر اول وقت، موجب بخشش و غفران خداست و کسى که بدون هیچ عذرى و از روى سهل انگارى نماز را به آخر وقت موکول کند، حقّ نماز را ضایع کرده است. شهید ثانى مى فرماید: هنگامى که وقت نماز داخل مى شود، بدان که این میقاتى است که خداى تعالى براى تو قرار داده تا به خدمتش برخاسته و براى خواهش از محضر او و رستگارى با اطاعتش، آمادگى پیدا کنى. پس شایسته است هنگام رسیدن وقت نماز، شادى بر قلبت غلبه کند و بهجت در چهره ات هویدا گردد؛ زیرا همین وقت است که سبب نزدیکى تو به خدا و وسیله رستگارى است مى باشد. بنابراین همان طور که براى ورود سلطانى خود را آماده مى کنى، با طهارت و نظافت و پوشیدن لباس هاى شایسته مناجات، خود را براى رسیدنش آماده کن و با این وقت شریف با وقار و سکینه و خوف و رجا، برخورد کن و عظمت حضرت خالق و نقصان و ناچیزى خود را به یاد داشته باش.[8] پاورقی: 1- شیخ بهایى، اربعین، ص 702. 2- نهج البلاغه، نامه 27. 3- جامع آیات و احادیث نماز، ج 1، ص 346. 4- کافى، ج 3، ص 274. 5- بحارالانوار، ج 83، ص 21، ح 28. 6- عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص 215. 7- سیماى فرزانگان، ص 159. 8- ر.ک: سیدعبداللّه شبّر، الاخلاق، ص 65.
موفق ومؤید باشید.