ترندنیوز مطالب مذهبی+آموزشی+سرگرمی+خبری
اما در خصوص پیامبر(ص) درخصوص تعداد همسران اختلاف نظر هست. بر اساس برخی روایات آن حضرت یازده همسر داشتند: خدیجه، ام حبیبه رمله,ام سلمه ,جویریه,حفصه, زینب بنت جحش,زینب بنت هلالیه,سوده ,صفیه,عایشه ومیمونه .پیامبر(ص) تا حضرت خدیجه زنده بود زن دیگری نداشت و پس از خدیجه با زنان دیگرازدواج کرد. پس از حضرت خدیجه این زنها را در عرض یکدیگر گرفت و در وقت وفات نه نفر از این زنها زنده بودند. می توان گفت این یازده زن مورد اتفاق مورخان است. برای اطلاعات بشتر می توانید به کتاب «زنان پیغمبر اسلام »نوشته عماد زاده ص 297 به بعد مراجعه کنید.فلسفه تعدد همسران پیامبر اسلام ازدواج هاى پیامبر اسلام(ص) براى چند هدف بوده است:1 – محافظت از یتیمان، درماندگان، حفظ از خطرات جانى و حفظ آبروى آنان مانند ازدواج با سوده. آن جناب پس از خدیجه، سوده را گرفت. سوده به حبشه هجرت کرده بود و شوهرش پس از رجوع از حبشه، مُرد. سوده زنى مؤمن بود که خویشانش همه کافر بودند. اگر او را به خویشان تحویل مى دادند، او را مى کشتند و یا گمراه مى ساختند. براى حفظ آن زن مؤمن از این خطرات، پیامبر اسلام با او ازدواج کرد و با این ازدواج سوده نجات یافت. 2- دلجوئى از زنانی که همسرانشان را در جنگ های صدر اسلام از دست داده بودند و کسی حاضر به ازدواج با آنان نبود مانند: حفصه (دختر عمر) و زینب دختر خزیمه و صفیه. حفصه شوهرش در احد کشته شده بود و به علت بهره مند نبودن از زیبایی هیچ کس راضی به ازدواج با او نمی شد – از طرفی هم پدرش عمر به هر کس می رسید پیشنهاد ازدواج با حفصه را می داد و آنها امتناع می‌کردند چه بسا به ذهن مردم خطور می‌کرد که اگر کسی در جنگ کشته شود بازماندگانش بیچاره می‌گردند و لذا وقتی عمر با اصرار از پیامبر خواست تا حفصه را بگیرد حضرت قبول فرمود.زینب دختر خزیمه، از زنان مؤمن بود. در جنگ احد شوهرش کشته شد. وی در آن هنگام 50 سال سن داشت. رسول خدا با او ازدواج کرد تا بى سرپرست نباشد. صفیه هم شوهرش در جنگ خیبر کشته شده و بیوه شده بود. 3 – وضع قانون و شکستنِ سنّت غلط جاهلى مانند ازدواج با زینب دختر جحش. رسول خدا(ص) به فرمان خدا پس از آن که زید او را طلاق داد، او را به همسرى انتخاب کرد تا مردم بدانند که زن پسر خوانده، مانند زن پسر نیست، و مى توان با زنِ پسر خوانده ازدواج کرد، گر چه در زمان جاهلیت، ازدواج با زنِ پسر خوانده ممنوع بود. 4- آزادسازى اسیران و بردگان مانند ازدواج با جویریه. پیامبر اکرم جویریه را گرفت و مسلمانان به خاطر خویشاوندى بنى مصطلق با پیامبر، همه ى اسیران را آزاد کردند و بنى مصطلق هم با مشاهده این وضعیت، مسلمان شدند.5 – برقرارى پیوند با قبایل و طوایف بزرگ عرب و حفظ اسلام و مسلمین. مانند ازدواج با عایشه، ام حبیبه و میمونه (نگرشى کوتاه به زندگى پیامبر اسلام، ص 29، چاپ پنجم، از انتشارات مؤسسه در راه حق).
در خصوص همسران امامان پاسخ اجمالی:
در منابع حدیثی و تاریخی، گزارش‌هایی در مورد نام همسران ائمه اطهار(ع) وجود دارد که البته این گزارش‌ها از لحاظ درجه اعتبار و نیز تواتر به یک اندازه نیست. بعد از این مقدمه و با توجه به منابع قابل استناد، به ذکر نام برخی از این بانوان خواهیم پرداخت:
1. امام علی(ع)
حضرت فاطمه زهرا(س)،[1] اسماء دختر عُمیس،[2] امامه دختر ابوالعاص بن ربیع، امّ البنین، أمّ سعید دختر عروة بن مسعود ثقفی، خوله حنفی، لیلى دختر مسعود بن خالد نهشلیة تیمی، صهباء (ام حبیب دختر حبیب بن بجیر تّغلبی)،[3] محیّاة دختر امرئ القیس.[4]
2. امام حسن مجتبی(ع)
ام اسحاق دختر طلحه بن عبیدالله تیمی، ام بشیر دختر ابی مسعود عقبه بن عمرو، خوله دختر منظور،[5] جعده دختر اشعث، ام کلثوم دختر فضل بن عباس بن عبدالمطلب بن هاشم، حفصه دختر عبدالرحمن بن أبی‌بکر، زینب دختر سبیع بن عبدالله ، عائشه خثعمیه، هند دختر سهیل بن عمرو.[6]3. امام حسین(ع)
ام اسحاق دختر طلحة بن عبیدالله تیمی.[7] امام حسن(ع) هنگام رحلتش از او اظهار رضایت کرد و به برادرش حسین(ع) توصیه کرد با او ازدواج کند. او براى امام حسین(ع) دخترى به نام فاطمه آورد.[8]رباب دختر امرؤ القیس، شهربانو یا «شاه زنان»، لیلی دختر ابی مرة بن عروه، سلافه قُضاعی.[9]4. امام سجاد(ع)
أمّ محمد دختر امام حسن(ع)،[10] أمّ عبدالله (صدّیقه) دختر امام حسن (ع) (مادر امام باقر).[11]5. امام باقر(ع)
امّ فَروة دختر قاسم بن محمد بن ابی‌بکر (مادر امام صادق)، ام حکیم دختر أسید بن مُغیره ثقفی.[12]6. امام صادق(ع)
حمیده (مادر امام کاظم).[13]7. امام کاظم(ع)
نجمه (مادر امام رضا)،[14] حبیبه.[15]8. امام رضا(ع)
امّ حبیب دختر مأمون،[16] و سَبیکه (مادر امام جواد).[17]9. امام جواد(ع)
ام فضل دختر مأمون،[18] سمانه مغربی (مادر امام هادی).[19]10. امام هادی(ع)
با نام‌های: حُدَیث، سلیل، سوسن،[20] و حریبه.[21]11. امام حسن عسکری(ع)
نرگس (مادر امام زمان).[22]
پی نوشت:
[1]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله ، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج 4، ص 1893، بیروت، چاپ اول، 1412ق؛ ابوالفرج اصفهانى، على بن حسین ، مقاتل الطالبیین، ص 59، بیروت ، دار المعرفة، بی‌تا؛ ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد ، الطبقات الکبری ، ج 8، ص 18، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، 1418ق.
[2]. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج 8، ص 15، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.
[3]. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج 1، ص 275، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1417ق؛ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج 2، ص 192 – 193، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق؛ سبط بن جوزى ، ابوالمظفر یوسف بن قز اوغلى ، تذکرة الخواص، ص 168، قم، منشورات الشریف الرضى ، چاپ اوّل ، 1418ق؛ الطبقات الکبرى، ج 3، ص 14؛ شامی، یوسف بن حاتم ، الدر النظیم فی مناقب الأئمة ، ص 411، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اوّل ، 1420ق.
[4]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج 3، ص 305، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق؛ الطبقات الکبرى، ج 3، ص 14.
[5]. شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 20، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ الطبقات الکبرى، ج 10، ص 226؛ أنساب الأشراف، ج 3، ص 24؛ الاصابة فی تمییز الصحابة، ج 6، ص 176.
[6]. أنساب الأشراف، ج 3، ص 14، 20 و 22؛ شیخ صدوق ، اعتقادات الامامیة، ص 98، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ دوم، 1414ق؛ الطبقات الکبرى، ج 10، ص 225 – 226؛ ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة، ج 16، ص 12 – 13، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق؛ اربلی، على بن عیسى ، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج 1، ص 516، قم، رضى ، چاپ اوّل ، 1421ق؛ ابن عساکر، على بن حسن ، تاریخ مدینة دمشق، ج 13، ص 250، بیروت، دار الفکر، چاپ اوّل ، 1415ق.
[7]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 135؛ الطبقات الکبرى، ج 10، ص 370.
[8]. تاریخ مدینة دمشق، ج 70، ص 17؛ ابو الفرج اصفهانی، على بن حسین، الأغانی، ج 21، ص 78، بیروت، دار احیاء تراث عربی، چاپ اول، 1415ق.
[9]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 135؛ أنساب الأشراف، ج 2، ص 194؛ تذکرة الخواص، ص 249؛ الطبقات الکبرى، ج 10، ص 370؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(ص) ، ص 335، قم، مکتبة آیة الله المرعشى النجفى ، چاپ دوم ، 1404ق.
[10]. الطبقات الکبرى، ج 10، ص 479.
[11]. مسعودی، على بن حسین ، إثبات الوصیة للإمام على بن أبی‌طالب ، ص 176، قم، انصاریان ، چاپ سوم ، 1426ق؛ اعلام الوری بأعلام الهدی، ج 1، ص 493؛ أنساب الأشراف، ج 3، ص 73.
[12]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 176؛ الفصول المهمة، ج 2، ص 905 – 906؛ کشف الغمة، ج 2، ص 684.
[13]. اعلام الوری بأعلام الهدی، ج 1، ص 546؛ کشف الغمة، ج 2، ص 683.
[14]. صدوق، محمد بن على ، عیون أخبار الرضا(ع)، ج 1، ص 16 – 17، تهران، جهان، چاپ اول ، 1378ق؛ دیار بکرى ، حسین، تاریخ الخمیس فی أحوال أنفس النفیس ، ج 2، ص 287، بیروت، دار الصادر، بی‌تا.
[15]. نباطى بیاضی ، علی، الصراط المستقیم إلى مستحقی التقدیم ، ج 2، ص 190، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ اوّل ، 1384ق.
[16]. إثبات الوصیة للإمام على بن أبی‌طالب ، ص 212؛ اعلام الوری بأعلام الهدی، ج 2، ص 86؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 147.
[17]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد،ج 2، ص 273.
[18]. إثبات الوصیة للإمام على بن أبی‌طالب ، ص 223؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 147.
[19]. کشف الغمة، ج 2، ص 884؛ الفصول المهمة، ج 2، ص 1063؛ تذکرة الخواص، ص 322.
[20]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 313؛ کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج 2، ص 416؛ الدر النظیم، ص 737.
[21]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 50، ص 237، تهران، اسلامیة، چاپ دوم ، 1363ش.
[22]. طبرسی، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج ، ج 2، ص 374، مشهد، مرتضى ، چاپ اوّل ، 1403ق؛ ذهبی، ابو عبدالله محمد بن احمد، تاریخ الإسلام، ج 20، ص 161، بیروت، دار الکتاب العربى، چاپ دوم ، 1409ق؛ الدر النظیم، ص 753.
قسمت دوم از اسلام کوئست
درباره نام‌های فرزندان امامان (علیهم‌السلام) در این نوشتار، نخست نام فرزندانی ذکر می‌شود که بیش‌تر در چندین منابع روایی معتبر کهن آمده‌اند و سپس نام فرزندانی که متأخرین ذکر کرده‌اند، می‌آید. هم‌چنین فرزندان نام‌برده، از همسران گوناگون هستند.
براساس منابع معتبر و مورد اطمینان روایی، نام فرزندان ائمه اطهار (علیهم‌السلام) به طور خلاصه در ذیل می‌آید؛ اما پیش از بیان آنها، توجه به دو نکته لازم است:
← نکته اول
در این نوشته نخست نام فرزندانی ذکر می‌شود که بیش‌تر در چندین منابع روایی معتبر کهن آمده‌اند، و سپس نام فرزندانی که متأخرین ذکر کرده‌اند، می‌آید.
← نکته دوم
فرزندان نام‌برده، از همسران گوناگون هستند.
فرزندان ائمه
اکنون فرزندان امامان (علیهم‌السلام) را بیان می‌کنیم:
امام علی(ع)
نام فرزندان حضرت علی (علیه‌السلام) بدین شرح است:
پسران : حسن (امام دوم)، حسین (امام سوم)، محسن، محمد بن حنفیه، عمر، عمر اصغر، عبیدالله، محمد اصغر (با کنیه ابوبکر)، عباس، عباس اصغر، جعفر اصغر، جعفر اکبر، عثمان، عبدالله، محمد اوسط، یحیی و عون. [۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]در برخی کتاب‌ها، ابراهیم را به عنوان پسر دیگر برای حضرت علی (علیه‌السلام) نام برده‌اند. [۹][۱۰]
دختران زینب کبری، ام کلثوم، رقیه صغری، ام الحسن، رمله کبری، رمله صغری، نفیسه، زینب صغری، ام هانی، ام جعفر، جمانه، [[ام سلمه]، میمونه، خدیجه، فاطمه، ام کرام، امامه، ام کلثوم صغری. [۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]برخی نیز دختران دیگری را برای آن حضرت نام برده‌اند که در منابع معتبر دیگر دیده نمی‌شود: ام الحسین، [۱۶]ام ابیها، [۱۷][۱۸]سکینه، [۱۹]تمیمه، [۲۰]ام الخیر، [۲۱] و ام یعلی. [۲۲]
امام حسن مجتبی(ع) : در این‌جا نام فرزندان امام حسن (علیه‌السلام) را بیان می‌کنیم:
پسران :ابراهیم، ابوبکر، احمد، اسماعیل، جعفر، حسن اصغر، حسن مثنی، حمزه، زید، طلحه، عبدالرحمان، عبدالله، عبیدالله، عقیل، عمرو، قاسم، محمد، و یعقوب. [۲۳][۲۴][۲۵][۲۶] دختران: ام الحسن، ام الحسین (ام الخیر)، ام سلمه، ام عبدالله، رقیه، و فاطمه. [۲۷][۲۸][۲۹][۳۰]
امام حسین(ع) :فرزندان امام حسین (علیه‌السلام)، عبارت‌اند از:
پسران: سجاد (امام چهارم)، علی‌اکبر، جعفر، محمد، عمر، علی‌اصغر (نام دیگر آن: عبدالله). [۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷]در برخی کتاب‌های متأخر، عمرو را نیز از فرزندان آن حضرت نام برده‌اند. [۳۸] دختران: فاطمه، سکینه و زینب. [۳۹][۴۰][۴۱][۴۲][۴۳][۴۴]برخی متأخرین نیز رقیه را نام برده‌اند.
امام سجاد(ع): فرزندان امام سجاد (علیه‌السلام)، عبارت‌اند از:
پسران : محمدباقر (امام پنجم)، حسن، حسین، حسین اصغر، زید، سلیمان، عبدالرحمان، عبدالله، عبیدالله، علی، عمر، محمد اصغر.
دختران: ام الحسن، ام کلثوم، خدیجه، علیه، فاطمه، ملیکه. [۴۵][۴۶][۴۷][۴۸]
امام باقر(ع): فرزندان امام باقر (علیه‌السلام)، عبارت‌اند از:
پسران: ابراهیم، جعفر (امام صادق)، عبدالله، عبیدالله، علی.
دختران: زینب و ام سلمه. [۴۹][۵۰][۵۱][۵۲][۵۳]
امام صادق(ع) : فرزندان امام صادق (علیه‌السلام)، عبارت‌اند از:
پسران: اسحاق، اسماعیل، عباس، عبدالله، علی، موسی (امام هفتم)، محمد، یحیی.
دختران: اسماء، فاطمه، فاطمه صغری، ام فروه. [۵۴][۵۵][۵۶][۵۷][۵۸]
امام کاظم(ع): فرزندان امام موسی کاظم (علیه‌السلام)، عبارت‌اند از:
پسران:رضا (امام هشتم)، ابراهیم، عباس، قاسم، احمد، محمد، حمزه، اسماعیل، جعفر، هارون، حسن، عبدالله، اسحاق، عبیدالله، زید، حسین، فضل، سلیمان، عبدالرحمان، عقیل، یحیی. [۵۹][۶۰][۶۱][۶۲][۶۳][۶۴]برخی دیگر از مورخان و محدثان، اسامی دیگری را به این اسامی اضافه کرده‌اند: ابراهیم اصغر، [۶۵]داوود، [۶۶][۶۷]ادریس. [۶۸]دختران: فاطمه کبری، فاطمه صغری، رقیه، حکیمه، ام ابیها، ام عبدالله، ام فروه، رقیه صغری، کلثوم، ام جعفر، لبابه، زینب، خدیجه، علیه، آمنه، حسنه، بریهه، عائشه، اسماء، محموده، امامه، ام قاسم، ام وحیه، ام سلمه، میمونه، ام کلثوم. [۶۹][۷۰][۷۱][۷۲][۷۳][۷۴]دختران دیگری را نیز برخی نام برده‌اند: قسمه، عباسه، [۷۵]صرخه، [۷۶]حواء. [۷۷]
امام رضا(ع):
فرزندان امام رضا (علیه‌السلام)، عبارت‌اند از:
شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ق) می‌گوید: «حضرت رضا (علیه‌السلام) از دنیا رفت و سراغ نداریم که فرزندی از او به جا مانده باشد، جز پسرش که امام پس از آن حضرت بود؛ یعنی ابا جعفر محمد بن علی (امام جواد)». [۷۸]
محمد بن جریر بن رستم طبری (قرن پنجم) در «دلائل الامامة» و ابن شهر آشوب مازندرانی (۵۸۸ ق) در مناقب آل ابی‌طالب نیز تنها امام جواد (علیه‌السلام) را به عنوان فرزند حضرت رضا (علیه‌السلام) ذکر می‌کنند. [۷۹][۸۰]اما برخی نیز پسران و دختران دیگری نام برده‌اند:
پسران: علاوه بر جواد (امام نهم)، حسن، جعفر، ابراهیم، حسین. [۸۱][۸۲][۸۳][۸۴] دختران:حکیمه (راوندی از حکیمه بنت الرضا، روایت نقل می‌کند.)، [۸۵]عایشه، [۸۶][۸۷]فاطمه. [۸۸][۸۹]
امام جواد(ع): فرزندان امام جواد (علیه‌السلام)، عبارت‌اند از:
پسران: هادی (امام دهم)، موسی مبرقع. [۹۰][۹۱][۹۲][۹۳]برخی نیز پسران دیگری نام برده‌اند: حسن، [۹۴]ابواحمد حسین، ابوموسی عمران، [۹۵]محمد. [۹۶]دختران: امامه، حکیمه، خدیجه، ام کلثوم، فاطمه. [۹۷][۹۸][۹۹][۱۰۰][۱۰۱]برخی نیز دختران دیگری نام برده‌اند: میمونه، ام محمد، زینب، [۱۰۲][۱۰۳]بریهه. [۱۰۴]
امام هادی(ع): فرزندان امام هادی (علیه‌السلام)، عبارت‌اند از:
پسران:ابراهیم، جعفر کذاب، حسین، حسن (امام یازدهم)، محمد. [۱۰۵][۱۰۶][۱۰۷][۱۰۸][۱۰۹] دختران: عایشه، [۱۱۰][۱۱۱][۱۱۲]علیه (یا عالیه). [۱۱۳][۱۱۴][۱۱۵]برخی نیز این نام‌ها را گفته‌اند: بریهه، [۱۱۶]حکیمه، [۱۱۷]فاطمه. [۱۱۸]
امام حسن عسکری(ع):
فرزندان امام حسن عسکری (علیه‌السلام)، عبارت‌اند از:
پسران: مهدی (امام دوازدهم). [۱۱۹][۱۲۰][۱۲۱][۱۲۲]شیخ مفید می‌گوید: «ما او را به جز قائم فرزندی دیگر نمی‌دانیم». [۱۲۳]برخی پسران دیگری نیز نام برده‌اند: ابراهیم، جعفر، [۱۲۴]موسی. [۱۲۵] دختران: دلاله، عایشه، فاطمه. [۱۲۶][۱۲۷]برگرفته از پایگاه ویکی فقه
پی‌نوشت:
۱. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۱، ص۳۵۴، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۲. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، ص۱۸، بیروت، دار القاری، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
۳. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۸۹، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۴. ↑ روایة کبار المحدّثین والمؤرّخین، محمد بن احمد، تاریخ اهل البیت، ص۹۴ – ۹۸، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
۵. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۸۹، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۹۳، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۷. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۰۰، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۸. ↑ کاتب واقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۴، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
۹. ↑ انصاری تلمسانی، محمد بن ابی‌بکر، الجوهرة فی نسب الامام علی و آله، ص۵۹، قم، انصاریان، بی‌تا.
۱۰. ↑ تستری، محمد تقی، رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ص۷۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
۱۱. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۱، ص۳۵۴، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۱۲. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، ص۱۸، بیروت، دار القاری، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
۱۳. ↑ روایة کبار المحدّثین والمؤرّخین، محمد بن احمد، تاریخ اهل البیت، ص۹۴ – ۹۸، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
۱۴. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۸۹، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۱۵. ↑ کاتب واقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۴، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
۱۶. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمة، ص۵۷، قم، منشورات الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
۱۷. ↑ ابن طولون، شمس الدین محمد، الائمة الاثنا عشر، ص۶۰، قم، منشورات رضی، بی‌تا.
۱۸. ↑ امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۱، ص۳۲۲، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق.
۱۹. ↑ تستری، محمد تقی، رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ص۷۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
۲۰. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۸۹، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۲۱. ↑ شبلنجی، مؤمن بن حسن، نور الابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، ص۲۰۷، قم، منشورات شریف رضی، بی‌تا.
۲۲. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۹۴، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۲۳. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۶۴، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۲۴. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۱۹۲، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۲۵. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۲۰، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۲۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۷۳، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۲۷. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۲۰، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۲۸. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۶۴، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۲۹. ↑ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۱۹۹، قم، منشورات رضی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
۳۰. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۷۳، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۳۱. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۱۳۵، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۳۲. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۸۱، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۳۳. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۲۳۱، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۳۴. ↑ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۱۹۹، قم، منشورات رضی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
۳۵. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۶، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۳۶. ↑ ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۱۱۵، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق.
۳۷. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمة، ص۲۴۹، قم، منشورات الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
۳۸. ↑ شبلنجی، مؤمن بن حسن، نور الابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، ص۲۷۷، قم، منشورات شریف رضی، بی‌تا.
۳۹. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۱۳۵، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۴۰. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۲۳۱، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۴۱. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۸۱، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۴۲. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۶، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۴۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۹۵، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۴۴. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۹۷، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۴۵. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۱۵۵، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۴۶. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۳۱۱، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۴۷. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۷، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۴۸. ↑ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۳۰۳، قم، منشورات رضی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
۴۹. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۱۷۶، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۵۰. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۲۱۷، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۵۱. ↑ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۳۶۰، قم، منشورات رضی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
۵۲. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۳۴۰، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۵۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۷، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۵۴. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۲۰۹، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۵۵. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۲۴۷، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۵۶. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۴۰۰، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۵۷. ↑ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۳۹۴، قم، منشورات رضی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
۵۸. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمة، ص۳۱۱ ـ ۳۱۲، قم، منشورات الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
۵۹. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۲۴۴، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۶۰. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، ص۴۷، بیروت، دار القاری، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
۶۱. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۳۰۹، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۶۲. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۴۳۸، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۶۳. ↑ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۳، ص۶، قم، منشورات رضی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
۶۴. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمة، ص۳۱۵، قم، منشورات الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
۶۵. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۸، ص۲۸۹، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
۶۶. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۸، ص۲۸۹، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
۶۷. ↑ تستری، محمد تقی، رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ص۸۵، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
۶۸. ↑ قرشی، باقر شریف، حیاة الامام موسی بن جعفر (علیه‌السلام) ، ج۲، ص۴۳۶، بیروت، دار البلاغة، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۶۹. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۲۴۴، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۷۰. ↑ روایة کبار المحدّثین والمؤرّخین، محمد بن احمد، تاریخ اهل البیت، ص۱۰۷ – ۱۰۸، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
۷۱. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۴۳۸، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۷۲. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۳۰۹، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۷۳. ↑ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۳، ص۷، قم، منشورات رضی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
۷۴. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمة، ص۳۱۵، قم، منشورات الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
۷۵. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۳۰۹، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۷۶. ↑ خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، ص۲۶۴، بیروت، البلاغ، ۱۴۱۹ق.
۷۷. ↑ حسینی عاملی، سید تاج‌الدین، التتمة فی تواریخ الائمة (علیه‌السلام)، ص۱۱۰، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
۷۸. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۲۷۱، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۷۹. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۳۵۹، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۸۰. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۴۷۶، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۸۱. ↑ ابن طلحه شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السئول فی مناقب آل الرسول، ص۳۰۲، بیروت، مؤسسة البلاغ، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
۸۲. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۸، ص۳۲۰، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
۸۳. ↑ حسینی عاملی، سید تاج‌الدین، التتمة فی تواریخ الائمة (علیه‌السلام)، ص۱۲۳، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
۸۴. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمة، ص۳۲۱، قم، منشورات الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
۸۵. ↑ قطب الدین راوندی، سعید بن عبدالله، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۳۷۲، قم، مؤسسه امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
۸۶. ↑ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۳، ص۶۰، قم، منشورات رضی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
۸۷. ↑ حسینی عاملی، سید تاج‌الدین، التتمة فی تواریخ الائمة (علیه‌السلام)، ص۱۲۳، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
۸۸. ↑ شبلنجی، مؤمن بن حسن، نور الابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، ص۴۱۷، قم، منشورات شریف رضی، بی‌تا.
۸۹. ↑ تستری، محمد تقی، رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ص۸۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
۹۰. ↑ روایة کبار المحدّثین والمؤرّخین، محمد بن احمد، تاریخ اهل البیت، ص۱۱۰ – ۱۱۱، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
۹۱. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۲، ص۱۰۶، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۹۲. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۳۹۷، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۹۳. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۴۸۷، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۹۴. ↑ قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذو القربی، ج۳، ص۱۶۹، قم، اسوه، چاپ دوم، ۱۴۲۲ق.
۹۵. ↑ قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۳، ص۱۸۱۰، قم، دلیل ما، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
۹۶. ↑ حموی، محمد بن اسحاق، انیس المؤمنین، ص۲۱۵، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۶۳ش.
۹۷. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۲، ص۱۰۶، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۹۸. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، ص۵۴، بیروت، دار القاری، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
۹۹. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۳۹۷، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۱۰۰. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۴۸۷، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۱۰۱. ↑ حموی، محمد بن اسحاق، انیس المؤمنین، ص۲۱۵، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۶۳ش.
۱۰۲. ↑ تستری، محمد تقی، رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ص۸۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
۱۰۳. ↑ قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۳، ص۱۸۱۰، قم، دلیل ما، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
۱۰۴. ↑ حموی، محمد بن اسحاق، انیس المؤمنین، ص۲۱۵، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۶۳ش.
۱۰۵. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۳۱۱ ۳۱۲، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۱۰۶. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، ص۵۶، بیروت، دار القاری، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
۱۰۷. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۴۱۲، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۱۰۸. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۵۰۶، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۱۰۹. ↑ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۳، ص۱۷۷، قم، منشورات رضی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
۱۱۰. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۳۱۲، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۱۱۱. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، ص۵۶، بیروت، دار القاری، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
۱۱۲. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۴۱۲، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۱۱۳. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۴، ص۴۰۲، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۱۱۴. ↑ امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۷، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق.
۱۱۵. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۲، ص۱۲۷، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۱۱۶. ↑ قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۳، ص۱۸۹۴، قم، دلیل ما، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
۱۱۷. ↑ حسینی عاملی، سید تاج‌الدین، التتمة فی تواریخ الائمة (علیه‌السلام)، ص۱۳۸، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
۱۱۸. ↑ تستری، محمد تقی، رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ص۸۸، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
۱۱۹. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۳۳۶، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۱۲۰. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، ص۵۹، بیروت، دار القاری، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
۱۲۱. ↑ طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۴۲۵، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۱۲۲. ↑ مازندرانی، ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السلام)، ج۳، ص۵۲۳، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۱۲۳. ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۳۳۹، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۱۲۴. ↑ حسینی عاملی، سید تاج‌الدین، التتمة فی تواریخ الائمة (علیه‌السلام)، ص۱۴۳، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
۱۲۵. ↑ روایة کبار المحدّثین والمؤرّخین، محمد بن احمد، تاریخ اهل البیت، ص۱۱۲، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
۱۲۶. ↑ روایة کبار المحدّثین والمؤرّخین، محمد بن احمد، تاریخ اهل البیت، ص۱۱۲، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
۱۲۷. ↑ حسینی عاملی، سید تاج‌الدین، التتمة فی تواریخ الائمة (علیه‌السلام)، ص۱۴۳، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
