پرسشگر گرامی ، به نکات زیر توجه نمایید :
مقدمه
زن و شوهر گرچه یک زندگی مشترک خانوادگی را تشکیل می‌دهند و باید در اداره امور منزل تشریک مساعی نمایند، امّا به هر حال در برخی موارد، اختلاف سلیقه نیز دارند. مرد میل دارد تمام امور خانواده مطابق خواست او انجام بگیرد و زن مطیع وی باشد، زن هم همین آرزو را دارد. در این جاست که امر و نهی‌ها از دو طرف آغاز و مخالفت‌ها و کشمکش‌ها شروع می‌شود. بهترین راه حل این است که زن و شوهر دست از امر و نهی بردارند و در موارد اختلاف با مشورت و تبادل نظر به تفاهم برسند. اگر دست از زورگویی و لج‌بازی بردارند غالباً به تفاهم می‌رسند و مشکلی به وجود نخواهد آمد. هیچ یک از آن‌ها حق ندارد عقیده‌اش را بر دیگری تحمیل کند و او را مجبور نماید که مطابق دستورش عمل کند، و در صورت تخلف حق ندارد توبیخ یا تنبیه‌اش کند.
بعضی مردها به بهانه این که قیّم و سرپرست خانواده‌اند، چنین حقی را برای خود قائل می‌شوند. به خود حق می‌دهند که مطابق دل‌خواهشان امرونهی کنند، وهمسرانشان را موظف می‌دانند که مطیع دستوراتشان باشند و هرگز تخلف نکنند و درصورت تخلف، او را مورد عتاب و توبیخ قرار می‌دهند. و چنین رفتاری را حق خویش می‌پندارند. حتی گاهی به ضرب و شتم و اذیت اقدام می‌نمایند. در صورتی که مرد حق اذیت و آزار و کتک زدن به همسرش را ندارد.
الف ) تنبیه بدنی زن در اسلام
اسلام، تنبیه را تنها در جایی تجویز می‌کند که حقی از شوهر تضییع شده باشد. وآن در دو مورد است:
1 . مرد شرعاً و قانوناً حق دارد از همسرش بهره جنسی بگیرد و از انواع تمتعات و لذت‌ها استفاده کند. زن شرعاً و قانوناً موظف است در برابر این خواسته مرد تمکین نماید؛ و خویشتن را در اختیار او قرار دهد. اگر زن تمکین نمود مشکلی به وجود نخواهد آمد؛ اما اگر از انجام خواسته‌های مرد امتناع ورزید. در این صورت بهتر است مرد، نخست با نرمی و ملایمت و حتی تقدیم هدیه دل همسرش را به دست آورد تا به کام‌جویی نایل گردد؛ ولی اگر احساس کرد که زن قصد اذیت و لج‌بازی دارد و به هیچ‌وجه تمکین نمی‌کند، و مرد هم تحمل ندارد، در چنین موردی مرد حق دارد به تنبیه متوسل شود. آن هم با رعایت احتیاط و حفظ سلسله مراتب.
در چنین موردی قرآن می‌گوید:
همسرانی را که احساس می‌کنید از تمکین در برابر خواسته شما (تمتعات جنسی) امتناع‌می‌ورزند، نخست آن ها را پند و موعظه بدهید، سپس در بستر از آن‌ها جدا شوید، آن گاه آن‌ها را بزنید. پس اگر اطاعت نمودند بر آنان ستم روا ندارید. به درستی که خدا عالی و بزرگ است.[7]چنان که ملاحظه می‌فرمایید، خداوند متعال در این آیه، به شوهر اجازه می‌دهد همسرش را که در برابر خواسته‌های مشروعش، یعنی لذت‌جویی و کامیابی تمکین نمی‌کند و قصد اذیت و تمرّد دارد مورد تنبیه قرار دهد، آن هم در سه مرحله: اول، پندواندرز؛ دوم، جدا شدن از بستر و یا پشت کردن به او در بستر؛ سوم، کتک زدن. البته تذکر داده که مرد حتی در این حال هم حق ندارد از حد مشروع تجاوز نماید و مرتکب ظلم و ستم شود.
مرد باید در این مورد به چند نکته توجه کند:
ا. هدف از زدن باید اصلاح و تربیت باشد نه انتقام جویی؛
اا . با دست باشد یا چوب نازک، چنان که در روایات آمده با چوب مسواک؛
ااا . طوری بزند که بدن او سیاه و قرمز نشود وگرنه باید جریمه (دیه) بپردازد؛
اااا . از ضربه زدن به جاهایی که احتمال خطر دارد، مانند چشم، سر و شکم جداً اجتناب نماید؛
ااااا . ضرب طوری باشد که موجب کدورت عمیق و عقده غیرقابل علاج نگردد، وزن را به لج‌بازی و تمرّد و طغیان بیش‌تر وادار ننماید؛
اااااا . همواره این نکته را در نظر داشته باشد که می‌خواهد با این زن زندگی کند و از محبت‌های قلبی و صفا و اخلاص او بهره بگیرد؛
ااااااا . توسل به کتک در صورتی تجویز شده، که زن در برابر عدم تمکین، معذور نباشد؛ مثلًا، اگر زن به علت حایض بودن، یا روزه‌دار بودن در ماه رمضان، یا در حال احرام بودن و یا بیمار بودن، از تمکین خودداری نمود، مرد حق ندارد او را تنبیه نماید.
2 . زن اگر خواست از منزل خارج شود باید از شوهرش اجازه بگیرد و اگر اجازه نداد شرعاً حق ندارد خارج شود. اگر بدون اجازه خارج شود مرتکب گناه می‌شود. درحدیث آمده که پیغمبر اکرم‌ه نهی کرد که زن بدون اجازه شوهر از منزل خارج شود و فرمود:
هر زنی که بدون اذن شوهر از منزل خارج شود همه فرشتگان آسمان و هر چیزی که بر او مرور می‌کند- از جن و انس- او را لعنت می‌کنند تا این که به منزل برگردد.[8]این حقی است که شوهر برگردن زن دارد که واجب است زن آن را ادا کند؛ لیکن مرد نباید در این باره سخت‌گیری کند و همسرش را بدین‌وسیله اذیت نماید. بهتر است در هر جا که محذوری نمی‌بیند اجازه بدهد برود. تشریع این حق، برای قدرت‌نمایی و تحت فشار قرار دادن همسر نیست، بلکه بدان منظور است که مرد بتواند همسرش را ازرفتن به جاهای غیر مناسب باز دارد و در حفظ و صیانت او اقدام نماید. سخت‌گیری‌های بی‌جا نه تنها مفید نیست، بلکه به انس و محبت و اعتماد خانوادگی نیز لطمه وارد می‌سازد و حتی ممکن است گاهی موجب طغیان، تمرد و انحراف او شود. اگر شوهر جایی را غیر مناسب و باعث فساد اخلاق و ارتکاب گناه تشخیص داد، باید همسرش را از رفتن به‌آن جا جداً نهی کند و بر زن هم واجب است اطاعت کند و از رفتن به آن مجلس خود داری نماید.
به هرحال اگر زن از دستورات شوهر سرپیچی و تمرد کند و بدون اجازه بلکه با نهی شوهر از منزل خارج شود، مرد حق دارد او را با حفظ همان مراحل و شرایط مورد تنبیه قرار دهد. البته در چند مورد زن می‌تواند بدون اجازه شوهر از منزل خارج شود و شوهر حق ندارد او را منع نماید:
ا . خارج شدن از منزل برای یادگرفتن مسائل ضروری دین؛
اا . مسافرت برای حج در صورت استطاعت؛
ااا . خارج شدن از منزل برای پرداخت بدهی در صورتی که بدون خروج امکان پرداخت نباشد.
ب ) دوزخ ، عاقبت کسی که همسر خود را کتک می زند .
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود : هر مردی که به صورت همسرش سیلی بزند، خدا به فرشته مأمور دوزخ (مالک) دستور می‌دهد که در دوزخ هفتاد سیلی بر صورتش بزند. و هر مردی که دستش را بر موهای زن مسلمانی بگذارد (برای اذیت، موی سرش را بگیرد) در دوزخ دستش با میخ‌های آتشین کوبیده می‌شود.[3] و در سخنی دیگر، زدن زنان را نهی کرد مگر در موردی که تنبیه واجب باشد.[4]ودر جای دیگر می‌فرماید:
هر مردی که همسرش را کتک بزند- و بیش از سه ضربه باشد خدا او را در قیامت درحضور خلایق نگه می‌دارد و رسوایش می‌سازد و خلق اولین و آخرین چنین مردی را تماشا می‌کنند.[5]و در جایی دیگر فرمود: تعجب می‌کنم از مردی که همسرش را کتک می‌زند در صورتی که خودش در کتک خوردن سزاوارتر از همسرش می‌باشد. ای‌مردم! زنانتان را با چوب نزنید، زیرا قصاص دارد.[6]مردی که همسرش را کتک بزند، بر او ستم کرده و ستمگر، هم در این جهان و هم در جهان آخرت، کیفر خواهد دید، آن هم ظلم به فرد ناتوانی که با صدها امید و آرزو به‌خانه شوهر آمده، بدان امید آمده که در پناه او آرامش و آسایش بجوید. به مردی پناه‌آورده که حامی و غم‌خوار او باشد و در مشکلات یاری‌اش کند. زن امانتی است ازجانب خدا که به مرد سپرده می‌شود. آیا کسی با امانت الهی چنین رفتار می‌کند؟!
*** بنابراین در مواردی که شوهر حقی بر همسرش ندارد، شرعاً و قانوناً و اخلاقاً مجاز نیست او را به کاری مجبور سازد و در صورت تخلف به تنبیه و کتک اقدام نماید؛ مثلًا، زن شرعاً موظف نیست که امور خانه‌داری مانند نظافت منزل، طبخ غذا، شستن لباس و ظرف‌ها، بچه‌داری، خیاطی، قالی‌بافی، گل‌دوزی و دیگر کارها را انجام دهد. گرچه بانوان با میل و رغبت کارهای منزل را انجام می‌دهند و در این باره حرفی ندارند، امّا وظیفه آن‌ها نیست. شوهر باید از همسرش در برابر انجام این کارها تشکر و قدردانی نماید. و بدین وسیله او را تشویق نماید؛ ولی اگر بعضی کارها را انجام نداد یا ناقص انجام داد، مرد حق ندارد او را تنبیه و توبیخ کند.
به هرحال اگر زن از دستورات شوهر خود در دو مورد ذکر شده سرپیچی و تمرد کند ، مرد حق دارد او را با حفظ همان مراحل و شرایط مورد تنبیه قرار دهد.
پی نوشتها :
[1]. نساء( 4): آیه 34
[2]. وسائل الشیعه، ج 14، ص 154
[3]-. مستدرک الوسائل، ج 2، ص 550
[4]-. مستدرک الوسائل، ج 2، ص 550
[5]-. مستدرک الوسائل، ج 2، ص 550
[6]. بحارالأنوار، ج 103، ص 249