در تعالیم و آموزه‌های تربیتی اسلام، برای تمام حرکات و رفتارهای مسلمانان دستور و آدابی در نظر گرفته شده است. این آموزه‌ها یا در قالب بیان رفتار و منش معصومان(ع) است، و یا در ضمن توصیه و سفارش قرآن و احادیث وارد شده است. البته ذکر این نوع آداب عموماً در مقام بیان استحباب بوده و انجام ندادن آنها گناه نیست. به‌علاوه؛ این موارد برای شرایط عادی است؛ یعنی اگر فردی دچار بیماری و یا مشکل خاصی است که نمی‌تواند این آداب را انجام دهد و یا برای او مشقت و ضرر دارد،‌ موظف به رعایت این آداب نیست.
بعضی از آداب غذا خوردن در سیره معصومین ( علیهم السلام )
الف ) روش متواضعانه
فروتنی و تواضع در آداب غذا خوردن، در نوع غذا، جای غذا، کیفیت خوردن و افراد هم غذا و هم سفره روشن می شود. رسول خدا با محرومان و بینوایان هم غذا می شد، حتی با دست خود به آنان غذا می داد. «یؤاکِلُ المَساکینَ وَیُناوِلُهم بِیَدهِ» (بحارالانوار، ج16، ص288)
نحوۀ نشستن او بر سر سفره و کنار غذا نیز متواضعانه بود. آن حضرت روی زمین می نشست روی زمین غذا می خورد مثل بندگان می نشست و همچون آنان غذا می خورده و می دانست که بنده است: «کانَ رَسُولُ الله صلی الله علیه و آله و سلم یأکُلُ أکلَ العَبدِ و یَجِلسُ جُلوسَ العَبد وَیعلمُ أنّهُ عَبدُ» (محاسن برقی، ص456)
روزی زنی بر آن حضرت گذر کرد. به پیامبر که روی زمین نشسته و مشغول غذا خوردن بود گفت: یا محمد! مثل بردگان غذا می خوری و مثل آنان می نشینی! پیامبر فرمود: وای بر تو کدام بنده است که از من بنده تر باشد؟ (همان، ص۴۵۷، مکارم الاخلاق، ص۱۶)
به روایت حضرت امیر علیه السلام رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم سر سفره مانند بردگان می نشست و به ران چپ خود تکیه می داد. به فرموده امام صادق علیه السلام هرگز آن حضرت از آغاز بعثت تا دم مرگ در حال تکیه دادن غذا نخورد، مثل بردگان می خورد به خاطر فروتنی در پیشگاه خدا. (همان، ص162)
می فرمود: پنچ چیز را تا عمر دارم رها نمی کنم یکی هم غذا خوردن با بردگان است. (بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۲۰)
از نشانه های دیگر فروتنی او نسبت به غذا و نعمت الهی آن بود که هرکس آن حضرت را به طعام دعوت می کرد اجابت می نمود و فرقی میان برده و آزاد و فقیر و غنی نمی گذاشت. حتی اگر به تکّه ای گوشت هم دعوتش می کردند ردّ نمی کرد. هدیۀ این و آن را می پذیرفت، اگر چه یک جرعه شیر باشد می گرفت و آن را می نوشید ولی صدقه نمی خورد. (بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۲۷)
پیشنهاد مطالعه: امر به معروف و نهی از منکر و آداب آن
ب ) بر سفره های جمعی
مهمان دوستی و علاقه به حضور دیگران بر سر سفره از خصلت های جوانمردان و سخاوتمندان است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از غذاهای حلال همراه خانواده و خدمتکار و همزمان با آنان می خورد. اگر مسلمانی هم به میهمانی دعوت شده بود همراه آنان نشسته بر زمین و بر روی هرچه که دیگران طعام می خوردند، غذا می خورد و از هر چه که خانواده می خوردند با آنان می خورد مگر آن که مهمان داشته باشد که ترجیح می داد با مهمانش غذا بخورد. محبوبترین غذا و سفره در نظر پیامبر غذایی بود که شرکت کنندگان بیشتری بر سر طعام باشند. (سنن النبی، ص۱۶۶)
آن حضرت غذا خوردن به تنهایی را دوست نداشت و تنها غذا نمی خورد: «وَکان لا یأکُلُ وَحدَهُ» (سنن النبی، ص177)
در سفره های جمعی، رسول خدا زودتر از همه دست به غذا می برد و دیرتر از همه دست از غذا می کشید تا دیگران بدون حجب و حیا و خجالت کشیدن غذا بخوردند: «اِذا اَکَلَ مَعَ قَوم طَعاماً کان اوّل من یَضَعُ یَدَهَ و آخِرَ مَن یَرفَعُها لِیأکُلَ القومُ» (محاسن، برقی، ص448) و می فرمود: هرکس از جلوی خودش غذا بخورد. هرگاه نزد قومی مهمان بود و غذا می خورد چنین دعا می کرد: «اَفطَرَ عِندکُمُ الصّائمونَ وَ اَکَلَ طعامکُمُ الابرار» (مکارم الاخلاق، ص27) روزه داران نزد شما افطار کنند و نیکان از غدایتان بخورند.
پیامبر صلی الله علیه و آله در حدیثی، سه کس را مورد سرزنش قرار می‌دهد:
1 . کسی که تنها غذا می‌خورد 2 . کسی که تنها می‌خوابد 3 . کسی که تنها مسافرت می‌کند.
در حدیثى مى‌خوانیم که: «حضرت رسول صلى الله علیه و آله خطاب به على علیه السلام فرمود : هشت گروه اگر خوار شوند، جز خود نباید کسى را سرزنش کنند :
کسى که بر سر سفره‌اى حاضر شود که دعوت نشده است.
میهمانى که به صاحب خانه زور بگوید.
کسى که از دشمنانش طلب خیر کند.
هر که از لئیم وبخیل طلب خیر کند.
کسى که خود را وارد رازى کند که میان دو تن پنهان است؛ بدون رضایت آنها.
هر که به حاکمى توهین کند.
کسى که در مکانى از مجلس بنشیند که سزاوار او نباشد.
هر که با کسى سخن گوید که به سخن او گوش نمى‌کند».[حلیه المتقین، آداب نشستن در مجالس ، ح 2.]