اشاره‌ی رهبری به امنیت سرمایه‌گذاری یعنی نگاهی چندوجهی به امنیت

رویکرد نخبگان جمهوری اسلامی به امنیت قطعاً رویکرد تک‌بعدی و با توجه صرف به مقوله‌ی نظامی و دفاعی نیست، بلکه متناسب با نیازهای امنیتی کشور در ابعاد سیاسی، اقتصادی، روانی و اجتماعی است. این مقوله که بر ساخت اجتماعی امنیت در ایران توجه نمی‌شود، نشان‌دهنده‌ی عدم توجه دقیق به این مسئله است.

گروه بین‌الملل برهان؛ واقعیت اجتماعی امنیت در ایران چگونه صورت‌بندی شده است. امنیت در ایران یک مقوله‌ی چندبعدی و دارای ماهیت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و البته سخت است. ادعای «تک‌بعدی بودن امنیت در ایران» و رویکرد نظامی-دفاعی ایران به مقوله‌ی امنیت، ادعایی پخته و علمی نیست. وفق نظر نخبگان سیاست‌مدار در ایران، امنیت رهیافتی چندجانبه و چندوجهی دارد. وقتی رهبر انقلاب در سخنرانی نوروزی خود از امنیت سرمایه‌گذاری در ایران سخن گفته و آن را یک مسئله اولویت‌دار بیان و قلمداد می‌کنند، نشان‌دهنده‌ی این است که منظر ایشان به امنیت یک منظر دفاعی و نظامی نیست.

اشاره‌ی گزینشی به برخی از جملات رهبر انقلاب، که درخصوص امنیت در بستر دفاعی و با ماهیتی سخت بیان شده است، نمی‌تواند دال بر این موضوع باشد که ایشان نگاهی تک‌جانبه به امنیت و آن‌هم به نفع امنیت سخت دارند. برای پی بردن به بستر امنیت در ذهنیت ایشان، نیاز به تحلیل محتوای بیانات ایشان به‌صورت بسترمند است.

مسئله‌ی اتهامات به نخبگان نظام در رویکرد امنیتی

استناد منابعی که جمهوری اسلامی و نخبگان اجرایی آن را متهم به داشتن رویکرد نظامی و دفاعی به مقوله‌ی امنیت می‌کنند، به صحبت کردن آن‌ها از «داشتن امنیت دفاعی به‌عنوان مسئله‌ای است که دائم از آن سخن گفته می‌شود.» اخیراً وب‌سایت «بی‌بی‌سی فارسی» در این‌خصوص یادداشت مفصلی را به رشته‌ی تحریر درآورده است که در آن نویسنده، سخن را با تئوری بری بوزان و برخی از کتب و آرای وی درخصوص مسئله‌ی امنیت شروع کرده و با بیان برخی از اصول قانون اساسی، که رویکرد را بر مسائل امنیتی در حوزه‌ی دفاعی و نظامی قرار می‌دهد، استنباط می‌کند که جمهوری اسلامی رویکردی سنتی از امنیت را در ذهن می‌پروراند و آن نیز به ذهنیت نگارندگان قانون اساسی نسبت‌به تحولات و یا اگر تعریف بهتری وجود داشته باشد، «رویکرد مضیق آن‌ها نسبت‌به پدیده‌های بین‌المللی» برمی‌گردد.

از این فضا وارد بیانات برخی از نخبگان جمهوری اسلامی می‌شود و نتیجه می‌گیرد که در ایران رویکرد به مسئله‌ی امنیت، یک رویکرد یکجانبه و به نفع امنیت دفاعی-نظامی است. با برداشت از زمینه‌ی تحلیل این نوشته، می‌توان همان جمله‌ی تأکیدی را بیان کرد که نویسنده قائل است که رویکرد ایران به مقوله‌ی امنیت، یک رویکرد مضیق و نه موسع است؛ آن‌گونه که در جهان در قرن بیست‌ویکم بایستی انتظار آن را داشت یا آن‌گونه که به‌واقع تحولات بین‌المللی پیرامون آن طراحی و انجام می‌گیرد. در این فضا، جمهوری اسلامی متهم به نادیده انگاشتن ابعاد غیردفاعی و غیرنظامی امنیت و داشتن یک نگاه سنتی به مقوله‌ی امنیت است که متناسب با «نیازهای جوامع بشری در عصر فعلی نیست».

ایران و مقوله‌ی امنیت همه‌جانبه

اساساً در منظومه‌ی فکری نخبگان انقلاب به‌طور کلی و رهبر انقلاب به‌طور جزئی، امنیت ماهیتی یکجانبه نداشته است. اساس گفتمان انقلاب اسلامی، مسئله‌ی امنیت را با رویکردی هستی‌شناسانه مورد پیگیری قرار می‌دهد. علت برداشت‌های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی رهبر انقلاب از مقوله‌ی امنیت نیز همین موضوع است. از دهه‌های گذشته، مرسوم بوده که رهبر انقلاب نسبت‌به مسئله‌ی نفوذ به ارزش‌های فکری کشور به‌عنوان امری که بایستی از آن حراست شود، یاد کرده‌اند. این موضوع نشان‌دهنده‌ی این است که جایگاه امنیت روانی و فرهنگی در حوزه‌ی اندیشه‌ای رهبر انقلاب تا کجاست.

امنیت سرمایه‌گذاری در ایران

یکی از مهم‌ترین مسائلی که در برهه‌ی فعلی بایستی به آن اشاره شود، مسئله‌ی امنیت سرمایه‌گذاران است. رهبر انقلاب در سخنرانی نوروزی خویش در حرم رضوی بیان داشتند که دولت در سال گذشته در برخی از شاخص‌ها رشد مناسب و مثبتی را تجربه کرده است و در برخی از شاخص‌ها رشد نامناسبی را. برای مثال، از کنترل تورم به‌عنوان عملکرد مثبت و از کاهش سرمایه‌گذاری به‌عنوان عملکرد منفی یاد کردند. در این فضا، آنچه بایستی مورد بررسی قرار گیرد و از منظر ایشان وجود دارد نیز مسئله‌ی امنیت سرمایه‌گذاری در ایران است که ایشان هم خطاب به قوه‌ی قضائیه و هم خطاب به مجلس شورای اسلامی، این موضوع را یادآور شدند که بایستی به بهبود امنیت برای سرمایه‌گذاران توجه ویژه‌ای داشته باشند.

رهبر انقلاب خطاب به مجلس بیان داشتند که بایستی از قانون‌گذاری‌های پی‌درپی و متناوب که دست‌وپای سرمایه‌گذاری را می‌بندد، اجتناب کنند. به قوه‌ی قضائیه نیز در بیاناتی در این‌خصوص، مسائل مورد نظر را اظهار داشتند. ایشان در این قسمت از بیانات خویش فرمودند: «تأمین امنیت سرمایه‌گذاری» از جانب قوه‌ی قضائیه و ضابطان این قوه و نیروهای امنیتی و «ثبات سیاست‌ها و قوانین و حذف قوانین دست‌وپاگیر» از جانب مجلس شورای اسلامی، از دیگر الزامات رونق تولید داخل است. این موضوعی بود که رهبر انقلاب به آن اشاره کردند. رویکرد امنیتی رهبر انقلاب در این‌خصوص چیست؟ آیا منظور رهبر انقلاب امنیت دفاعی و نظامی است؟ داشتن تصور دفاعی و نظامی از رهبر انقلاب در این جملات چگونه قابل طرح و تحلیل است؟ از این دست جملات رهبر انقلاب بارها و بارها به کار برده‌اند و این صرفاً نمونه‌ای است که با توجه به شرایط زمانی بیان شده است. این موضوع که سرمایه‌گذاری در ایران بایستی در امنیت باشد و مجلس شورای اسلامی از «قانون‌گذاری‌های پی‌درپی» اجتناب ورزد، مسئله‌ای متناسب با جهت‌گیری دفاعی-نظامی جمهوری اسلامی است؟ یا موضوعی کاملاً هستی‌شناسانه و اقتصادی؟ در این فضا بایستی رجوعی به شرایط تبیین مسئله‌ی امنیت در فضای بین‌المللی داشته باشیم.

همان‌طور که مشاهده می‌شود، نه‌تنها آن‌گونه که برداشت و استنباط شده است، مسائل ملی تحلیل و بررسی نمی‌شود، بلکه رویکرد نسبت‌به مقوله‌ی امنیت کاملاً موسع و متناسب با شرایط اجتماعی و روانی کشور است. داشتن امنیت در سرمایه‌گذاری، یک مقوله‌ی کاملاً روانی و اجتماعی است که هیچ برداشتی از نظامی‌گری و دفاعی بودن را نیز در ذهن متبادر نمی‌کند. نیاز به تحلیل و اخذ براهین فلسفی و منطقی نیز وجود ندارد تا ثابت شود که حتماً و لابد برداشت رهبر انقلاب از امنیت در سرمایه‌گذاری یک رویکرد روانی و اجتماعی است.

امنیت، کالای نایاب در عرصه‌ی بین‌المللی

در یادداشت «بی‌بی‌سی فارسی» توجه شده است که رویکرد جمهوری اسلامی بر امنیت، دفاعی است و این‌گونه نتیجه گرفته می‌شود که به این دلایل آن را به‌عنوان یک امتیاز به مردم معرفی می‌کند. نهایتاً با برشمردن حکمرانی خوب به‌عنوان یک رویکرد، این برداشت را متبادر و بازنمایی می‌کند که «مایه‌ی فخر جمهوری اسلامی نیست که امنیت را به‌عنوان یک کالا به مردم خویش عرضه می‌کند، بلکه باید در داشتن حکمرانی خوب کالاهای خود را عرضه کند.» در این فضا، به هشتگ‌هایی شبیه «عوضش امنیت داریم»، که در فضای مجازی توسط برخی مطرح شده است، به‌عنوان کنایه به جمهوری اسلامی یاد کرده و معتقد است که نخبگان در حال گرفتن امتیاز از مردم بابت امنیتی هستند که تحصیل کرده‌اند.

این موضوع را در کنار تحولاتی قرار دهید که در انگلیس در حال رخ دادن است. در همین شرایط فعلی، انگلیس درگیر یک حمله‌ی تروریستی است که جان حداقل چهار نفر را گرفته است. این حمله در اطراف پارلمان انگلیس نیز اتفاق افتاده است؛ یعنی یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین اماکن که بایستی حفظ امنیت نظامی و دفاعی آن در اولویت این کشور باشد. ترزا می‌ را به مکان امنی منتقل می‌کنند تا از گزند آسیب‌ها در امان بماند. آیا انگلیسی‌ها از داشتن امنیتی که نویسنده‌ی بی‌بی‌سی از آن سخن می‌گوید، برخوردارند و آیا امنیت به سطوح هستی‌شناسانه‌ی خود رسیده است یا آیا انگلیسی‌ها «حکمرانی خوب» را تجربه می‌کنند.

کشورها در عرصه‌ی ملی و بین‌المللی در حال عرضه‌ی کالاهای خود به مردم و در سطحی بالاتر به نظام بین‌الملل هستند. نزدیک به پنجاه سال (یا شاید حالا که در آستانه‌ی شصتمین سال اتحادیه‌ی اروپا هستیم، نزدیک به شش دهه) است که اروپایی‌ها این کالای خود را به نظام بین‌الملل عرضه می‌کنند و به‌واسطه‌ی آن فخر می‌فروشند. آیا حالا که جمهوری اسلامی در پرتو سیاست‌های ثبات‌زای کشور به یک رویکرد واحد در مسئله‌ی امنیت و تأمین آن برای مردم خود رسیده است، این موضوع، انگلیس را آزار می‌دهد؟ آیا انگلیس مایل است که ایران «حکمرانی خوب» را تجربه کند، ولی شبیه به انگلیس، فرانسه و باقی کشورهایی باشد که ناتوان از تأمین حساس‌ترین عنصر امنیت‌زا هستند؛ یعنی حق حیات مردمان. اگر منظور از امنیت همه‌جانبه این است، به احتمال بسیار زیاد جمهوری اسلامی با این رویکرد اتفاق‌نظر ندارد و اصرار دارد که امنیت همچنان به‌عنوان دستاورد این کشور به مردم و در سطحی وسیع‌تر به نظام بین‌المللی عرضه و معرفی شود.

از دیدگاه جمهوری اسلامی، امنیت کالایی کمیاب (اگر نگوییم نایاب) است و همان‌طور که رهبر انقلاب از آن در سخنرانی نوروزی یاد کردند، «دستاورد نظام اسلامی نیز محسوب می‌شود» که در پرتو سیاست‌های عاقلانه، امنیت ملی به‌عنوان یک امر بسیار مهم و یکی از توانایی‌ها نظام اسلامی، به مردم عرضه می‌شود. رهبر انقلاب در سخنرانی نوروزی خویش در حرم رضوی بیان داشتند که «نظام اسلامی به‌دنبال پیشرفت همه‌جانبه، استقلال از قدرت‌های سلطه‌گر جهانی، شکوفایی استعدادها، رهایی کشور از آسیب‌های اجتماعی و عزت و امنیت و اقتدار ملی است.» رهبر انقلاب اسلامی تأکید کردند: «رسیدن به این اهداف، علاوه بر اتحاد و انسجام ملی، فرهنگ انقلابی، مسئولان شجاع و فعال و پرکار، نیازمند یک اقتصاد و تولید قوی و مبتنی بر مدیریت کارآمد و توانایی‌های داخلی است.» همچنین حضرت آیت‌الله خامنه‌ای افزودند: «چنین اقتصادی، ارزشمند شدن پول ملی، اثرگذاری بر قیمت جهانی نفت و بالا رفتن قدرت خرید مردم را در پی خواهد داشت که نتیجه‌ی آن، امنیت و اقتدار مستمر خواهد بود.» در پیام نوروزی به‌مناسبت آغاز سال نیز رهبر انقلاب از امنیت ایران به‌عنوان یک دستاورد نظام اسلامی یاد کردند و بیان داشتند: «امنیت کشور در این محیط پُرتلاطم منطقه‌ای بلکه بین‌المللی، یک شاخص بسیار عمده و بزرگی برای ملت ایران بود. امروز اطراف ما، کشورهایی که همسایگان ما هستند، از شرق کشور و جنوب شرقی کشور تا شمال غربی کشور، کشورها دچار ناامنی هستند، منطقه دچار ناامنی است. ملت ایران بحمدالله در طول سال یک امنیت پایدار را تجربه کرد.»

فرجام سخن

اشاره شد که امنیت نه‌تنها رویکردی یکجانبه ندارد، بلکه ماهیتی چندجانبه دارد. این موضوع هم از ادبیات روز امنیت نشئت می‌گیرد و هم از نیازهای جامعه‌ی بشری برای داشتن امنیت به‌عنوان حیاتی‌ترین نیاز این جامعه. بررسی شد که در رویکرد رهبر انقلاب، امنیت نه‌تنها جلوه‌ای صرفاً تک‌بعدی ندارد، بلکه ماهیتی همه‌جانبه نیز داشته و دارد. بازهم اشاره شد که اتخاذ رویکرد اقتصادی و برگزیدن عبارت امنیت سرمایه‌گذاری و مخاطب قرار دادن مجلس و دستگاه قضایی برای تأمین امنیت سرمایه‌گذاری، نشان‌دهنده‌ی داشتن رویکردی اجتماعی و روانی در مسئله‌ی امنیت در کشور است. مسئله‌ای که نشان‌دهنده‌ی دفاعی و نظامی بودن نگاه رهبر انقلاب به‌عنوان تنها منظر تحلیل ایشان به امنیت نیز تلقی نمی‌شود.

در این فضا به مسئله‌ی یادداشتی که در سایت «بی‌بی‌سی فارسی» منتشر شده است و با تئوری بری بوزان، امنیت را با رویکردی همه‌جانبه بررسی می‌کند و معتقد است که رویکرد جمهوری اسلامی از قانون اساسی گرفته تا نخبگان آن رویکردی یکجانبه است، اشاره شد و بیان شد که با انتخاب چند عبارت از قانون اساسی و تحلیل برخی از سخنان ویژه مربوط به مسائل دفاعی به این استنباط رسیده است که رویکرد ایران یک رویکرد نظامی-دفاعی به مقوله‌ی امنیت بوده است و ایران بایستی به‌سمت حکمرانی خوب حرکت کند. نهایتاً به عرضه‌ی امنیت به‌عنوان کالایی کمیاب در عرصه‌ی بین‌المللی توسط ایران اشاره شد که در همین شرایط فعلی نه‌تنها مردم دنیا و متعاقباً مردم انگلیس از آن برخوردار نیستند، بلکه حتی دولتمردان انگلیس نیز در جست‌وجوی آن هستند. این قابلیت جمهوری اسلامی است که به داشتن این کالا به‌عنوان مزیت نسبی خود در عرصه‌ی بین‌المللی می‌اندیشد و با این اندیشه مقدرات حکمرانی خوب را به رخ نظام بین‌الملل می‌کشد.

*گروه بین الملل برهان/۱۳۹۶/۱/۷