وجوب امر به معروف

از نظر شرعی امر به کدام یک از معروف ها و نهی از کدام یک از منکرها واجب است؟

همه مراجع: در واجبات و محرمات، امر و نهی واجب و در مستحبات و مکروهات، امر و نهی مستحب است.[1]

امر به معروف فامیل

اگر برادر یا سایر نزدیکان فرد به وظیف دینی (نماز، روزه، خمس و…) عمل نمی کنند و به تذکر هم گوش نمی دهند، آیا می توان رفت و آمد با آنان را قطع کند؟

همه مراجع (به جز امام): خیر، نمی تواند به یان بهانه، صله رحم را ترک کند؛ مگر آن که قطع رابطه (به طور موقّت) باعث تأثیر و بایداری او گردد. در این صورت از باب نهی از منکر لازم است.[2]
امـام: خیر، بکوشد با رفت و آمد او را ارشاد کند و از قطع رحم در هر حال اجتناب ورزد.[3]

امر به خمس

رفت و آمد با خانواده ی که خمس پرداخت نمی کنند، چه حکمی دارد؟؟

همه مراجع (به جز آیات عظام تبریزی و سیستانی): معاشرت با آنان اشکال ندارد و اگر یقین نداشته باشد به غذای آنها خمس تعلق گرفته، خوردن آن نیز جایز است و چنانچه احتمال تأثیر بدهد، آنان را ارشاد کند.[4]
آیات عظام تبریزی و سیستانی: معاشرت با آنان اشکال ندارد و می تواند از غذای آنها استفاده کند؛ هر چند بداند که خمس آن پرداخت نشده است. چنانچه احتمال تأثیر بدهد، آنان را ارشاد کند.[5]

امر به معروف عملی

در زمان حکومت اسلامی، اگر نیروی انتظامی در برخورد با مفاسد اجتماعی از خود جدیت نشان ندهد، وظیفه مردم چیست؟ آیا باید بر اساس فریضه امر به معروف و نهی از منکر اقدام کنند؟؟

همه مراجع (به جز آیت الله بهجت): بر همه مکلفان، امر به معروف و نهی از منکر واجب است و اگر نیروی انتظامی به ین فریضه عمل نکند، تکلیف از دیگران ساقط نمی شود؛ بلکه با فراهم بودن شریط آن، بر سایرین نیز واجب است البته چنانچه نیاز به اقدام و برخورد فیزیکی باشد، این امر بدون اجازه حاکم شرع جایز نیست.[6]
آیت الله بهجت: در جایی که منجر به جراحت بشود، نهی از منکر جایز نیست و اجازه مجتهد جامع شرایط نیز بنا بر احتیاط واجب کفایت نمی کند.[7]

تکرار امر به معروف

در فریضه امر به معروف و نهی از منکر، آیا یک بار تذکر دادن کافی است، یا باید چندین بار تکرار کند؟؟

همه مراجع: اگر در تکرار تذکّر، احتمال اثر می دهد، باید تکرار کند.[8]

جلب رضایت

وقتی به شخصی امر به معروف و نهی از منکر می کنی، آن شخص مقابل ناراحت می شود، یا نیاز است که باز او را راضی نگه داشت؟؟

در امر به معروف اگر احتمال تأثیر بدهیم باید بیان کنیم اگرچه فرد ناراضی باشد.

خجالت در امر به معروف

امر به معروف و نهی از منکر برای کسی که خجالت می کشد، چه حکمی دارد؟؟

خجالت عذر شرعی برای ترک واجب نیست. اگر در موردی امر به معروف بر شما واجب شد باید به وظیفه خود در این خصوص عمل نمایید.

مسائل اختلافی

اگر کسی عملی را مرتکب شود که مرجع تقلید شخص دیگری آن را حرام می داند؛ ولی به نظر مرجع تقلید خودش جایز است؛ آیا باید او را از آن عمل نهی کند؟؟

همه مراجع: خیر، نهی از منکر در این مورد واجب نیست.[9]

گناهکار

آیا کسی که خودش به معروف عمل نمی کند و مرتکب گناه می شود؛ حق دارد دیگران را امر و نهی کند؟؟

همه مراجع: آری، بر او هم واجب است که با تحقّق شریط، امر به معروف و نهی از منکر کند. البته باید بداند که اگر بخواهد سخنش در قلب دیگران جای گیرد و تأثیر بگذارد، با عمل و رفتار خود می تواند، به این هدف دست یابد.[10]

کلاس های دانشگاه

در بیشتر کلاس های دانشگاه، پسران و دختران با هم هستند، وظیفه ما چیست؟

همه مراجع عظام (به جز بهجت و صافی): اگر نگاه گناه آلود انجام نشود و ترس افتادن به حرام نباشد، اشکال ندارد؛ ولی با وجود آن سزاوار است که مسئولان کشورهای اسلامی، برنامه ی برای جدا ساختن مراکز تحصیلی پسران و دختران تنظیم کنند.[11]
آیات عظام بهجت و صافی: با توجه به ینکه اختلاط دختر و پسر، در معرض فساد است، جایز نیست.[12]

استاد بدحجاب

استاد ما بد حجاب است و حجاب شرعی را رعایت نمی کند و در هنگام نوشتن مطالب روی تخته سیاه، دست و موهای سر او، بیش از اندازه ظاهر می شود؛ تکلیف ما چیست؟

آیات عظام امام، خامنه ای، صافی، فاضل و نوری: نگاه به او – هرچند بدون قصد لذت – اشکال دارد.[13]
آآیت‌الله بهجت: نگاه به او – هر چند بدون قصد لذت – جایز نیست.[14]
آیات عظام تبریزی، سیستانی، مکارم و وحید: در صورتی که از زنان بی باکی است که اگر او را امر به حجاب کنند، اعتنا نمی کند؛ نگاه به او – بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام – اشکالی ندارد.[15]

مراسم جشن

برگزاری جشن ها و مراسم در دانشگاه – که در آن دختران و پسران مختلط اند – چه حکمی دارد؟

همه مراجع: اصل اجتماع دختران و پسران، در یک محیط اشکال ندارد؛ ولی اگر بانوان حجاب کامل را رعایت نکنند و آقایان نگاه گناه آلود داشته باشند و محرمات دیگری (از قبیل موسیقی حرام و مانند آن) انجام گیرد، اجتماع آنان در آن محل جایز نیست.[16]

موسیقی

شرکت در مجالسی که موسیقی و ترانه مبتذل پخش می کنند – در حالی که تذکر دادن فایده ندارد – چگونه است؟؟

همه مراجع: شرکت در مجالسی که باعث استماع موسیقی حرام و یا تایید گناه می گردد، جایز نیست؛ مگر آن که بتواند نهی از منکر کند.[17]

موسیقی در خوابگاه

با کسانی که در خوابگاه های دانشجویی به موسیقی های مبتذل گوش می دهند، چه باید کرد؟؟

همه مراجع: اگر احتمال تأثیر می دهاید – در صورت فراهم بودن سیر شریط – باید به او تذکر دهاید و یا در صورت امکان، مسئولان امر را مطلع سازید.[18]

موسیقی اجباری

در صورتی که در مجلسی، مجبور باشیم موسیقی مطرب و لهوی را تحمل کنیم، یا باز هم مرتکب گناه شده یم؟؟

همه مراجع: اگر احتمال تأثیر می دهاید – با فراهم بودن سایر شرایط – باید نهی از منکر کنید. اگر نمی پذیرند چنانچه حضور شما در آنجا باعث استماع موسیقی حرام و یا تیید گناه گردد مجلس را ترک کنید؛ مگر آن که باعث فتنه و فساد شود. در این صورت ماندن در آن محل به مقدار ضرورت، اشکال ندارد. البته در صورت امکان باید از گوش دادن به موسیقی حرام، اجتناب ورزید و اگر صدای آن بدون دلخواه به گوش شما رسید، اشکال ندارد.[19]

موسیقی در محل کار

من در مکانی کار می کنم که صاحب آن همیشه به نوارهای موسیقی مبتذل و حرام گوش می دهد و من هم مجبور به شنیدن آن هستم؛ آیا این کار برای من جایز است یا خیر؟

همه مراجع: اگر احتمال تأثیر می دهاید – با تحقق سایر شرایط – باید او را نهی از منکر کنید و اگر نمی پذیرد، چنانچه مجبورید در آن مکان حضور داشته باشید کار کردن در آنجا برای شما اشکال ندارد؛ ولی باید به موسیقی مبتذل حرام گوش ندهید. و اگر صدای آن بدون دلخواه به گوش شما رسید، اشکال ندارد.[20]
تبصره. اگر ین شخص بتواند بدون زحمت و مشقّت، شغل مناسب دیگری انتخاب کنید، باید ین راه را برگزیند و فرض مسئله جیی است که ترک آن مکان و اختیار شغل دیگر، برای او دشوار و سخت است. دشوار و سخت است.

انواع موسیقی

یا میان انواع موسیقی ها – از قبیل اصیل(سنتی)، کلاسیک، محلی، پاپ و… – تفاوتی در حکم هست؟؟

همه مراجع: خیر، هیچگونه تفاوتی میان آنها در حکم نیست و معیار حرمت استماع موسیقی، طرب انگیزی و لهوی بودن آن است.[21]

آهنگ های صدا و سیما

گاهی از صدا و سیما و یا نوار ضبط صوت، آهنگ هایی پخش می شود که به نظر می رسد مناسب با مجالس لهو و خوش گذرانی است؛ در حالی که در نظر دیگران این چنین نیست! آیا می توانم آنان را از گوش دادن به آن منع کنم؟

همه مراجع: بر شما واجب است به آن گوش ندهید؛ ولی نهی دیگران، مبتنی بر این است که آنان هم آن را موسیقی حرام بدانند.[22]

شکستن CDهای مبتذل

کسی که CDهای مبتذل گوش می دهد و نهی از منکر را قبول نمی کند، بی اجازه، برداشتن CDها و شکستنشان چه حکمی دارد؟

توسّل به زور و برخورد فیزیکی، منحصر به اجازه از حاکم شرع است لذا می تواند از دفتر مرجع تقلید خود کسب تکلیف کنید.

دخالت مأمورین

گاهی در عروسی ها به پخش نوارهای موسیقی – که بعضی از آنها از صدا و سیما هم پخش می شود – می پردازند؛ یا نیروی انتظامی و یا بسیج و یا نهاد دیگری، می تواند آنها را از این عمل باز دارند و نهی از منکر کنند؟؟

همه مراجع: اگر از نوع موسیقی حرام باشد، گوش دادن به آن جایز نیست و نهادهای یاد شده وظیفه دارند ارشاد و نهی از منکر کنند و صرف پخش شدن

آن از رسانه صدا و سیما، دلیلی بر جواز آن نیست؛ ولی صدهای مشکوک اشکال ندارد.[23]

هرگاه نهی از منکر باعث نگاه به زنان کم توجّه و آرایش کرده شود، آیا باز هم واجب است؟

همه مراجع: نهی از منکر، ملازم با نگاه کردن نیست و نگاه های قهری و اتفاقی، اشکال ندارد.[24]

نهی شرابخوار

آیا جایز است با غیرمسلمــان اهل شـراب، هم نشین شــد؟؟

آیات عظام امام، بهجت و سیستانی: اصل هم نشینی اشکال ندارد؛ ولی نشستن بر سر سفره ی که بر سر آن شراب می خورند، بنابر احتیاط واجب جایز نیست و خوردن از آن سفره – هر چند غذای حلال باشد – حرام است.[25]
آیات عظام تبریزی، خامنه ای، صافی، فاضل، مکارم، نوری و وحید: اصل هم نشینی اشکال ندارد؛ ولی نشستن بر سر سفره ی که بر سر آن شراب می خورند، جایز نیست و خوردن از آن سفره – هر چند غذای حلال باشد – حرام است.[26]

ظرف شراب

اگر به ظرف شراب دسترسی داشته باشیم و بدانیم می خواهند آن را بنوشند، وظیفه ما چیست؟ یا باید آن را از بین ببریم؟؟

اگر نهی از منکر جز با از بین بردن آن ممکن نیست می توانید آن را از بین ببرید.

نجاست فرش

اگر فرش کسی نجس باشد و ببیند دیگران با پای مرطوب بر آن قدم می گذارند، تکلیف چیست؟؟

آیات عظام امام، خامنه ای، صافی، فاضل و نوری: لازم نیست به آنان بگوید.[27]
آیت‌الله بهجت: خیر، لازم نیست به او بگوید؛ مگر ینکه با او طوری معاشرت داشته باشد که اگر نگوید، لوازم مشترک بین آن دو نجس خواهد شد.[28]
آیت‌الله تبریزی: اگر در معرض ین باشد که نجاست به خوردنی ها و آشامیدنی ها سریت کند، باید به آنان بگوید.[29]
آیت‌الله سیستانی: اگر او باعث ین امر شده باشد، با دو شرط باید به وی بگوید: یکی ینکه در معرض ین باشد که نجاست به خوردنی ها و آشامیدنی های او سریت کند و دیگر آن که احتمال بدهد آنان به گفته او ترتیب اثر می دهند؛ ولی اگر بداند ترتیب اثر نمی دهند، گفتن لازم نیست.[30]
آیت‌الله مکارم: بنابر احتیاط به آنان بگوید.[31]
آیت‌الله وحید: اگر او باعث ین امر شده و در معرض ین باشد که نجاست به خوردنی ها و آشامیدنی ها سریت کند، باید به آنان بگوید.[32]

نجاست غذا

اگر صاحب خانه در بین غذا خوردن، بفهمد غذا نجس است (مانند دیدن فضله موش در غذا)، یا لازم است به میهمانان بگوید؟

همه مراجع (به جز سیستانی و مکارم): آری، باید به آنان بگوید.[33]
آیت‌الله سیستانی: اگر احتمال دهد میهمانان به گفته او ترتیب اثر می دهند، باید به آنان بگوید؛ ولی اگر بداند ترتیب اثر نمی دهند، گفتن لازم نیست.[34]
آیت‌الله مکارم: بنابر احتیاط واجب، باید به آنان بگوید.[35]
کتابنامه :

قرآن کریم

ابوالفرج علی بن الحسین الأصفهانی (م356)، مقاتل الطالبیین، بیروت، دارالمعرفة.

آقا جمال الدین خوانساری، شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم ، تهران ، دانشگاه تهران، 1366 ش.

ابوالقاسم پاینده ، نهج الفصاحة مجموعه کلمات قصار حضرت رسول ، تهران ، دنیی دانش ، 1382ش .

احمد بن علی طبرسی ، الإحتجاج علی أهل اللجاج ، مشهد، مرتضی ، 403 ق .

احمد بن محمد بن خالد برقی، المحاسن، قم، دارالکتب الإسلامیة، 1371ق.

امام عسکری، التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسکری، قم، مدرسه امام مهدی ، 1409 ق .

تاج الدین شعیری ، جامع الاخبار، قم ، انتشارات رضی ، 1405ق .

حامد سلطانی، شراب و ارتباط دختران و پسران، قم، زمینهسازان ظهور امام عصر(عج)، 1388ش، اول.

حسن بن شعبه حرّانی ، تحف العقول، بهراد جعفری ، تهران ، اسلامیه ، 1380ش ، اول .

حسین احمدی، تعریف معروف و منکر و اهمیت آن، قم، انتشارات صبح امید یاران، 1389ش، اول.

حسین احمدی، قانونمندی سازندگی (مبارزه با منکرات)، قم، انتشارات صبح امید یران، 1389ش، اول.

حسین عبداللهای خوروش، تأثیر موسیقی بر اعصاب و روان، اصفهان، بادران، ۱۳۸۶، ششم.

حسین نوری همدانی، محمد محمدی اشتهاردی، امر به معروف و نهی از منکر، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1376ش، چهارم.

خامنهی، اجوبة الاستفتاءآت، تهران، شرکت چاپ و نشر بینالملل، ۱۳۸۸ش.

خسرو تقدسی نیا، درس هایی از امر به معروف و نهی از منکر، قم، انتشارات ائمه، 1375ش، اول.

روح الله ولی ابرقویی، جذاب سازی امر و نهی، قم، مشهور، 1389ش، اول.

سعید بن هبة الله قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، قم ، مؤسسه امام مهدی(عج) ، 1409 ق، اول.

سید حسن اسلامی اردکانی، امر به معروف و نهی از منکر، قم، نشر خرم، 1375ش.

سید غلامرضا خسروی حسینی، مفردات الفاظ القرآن، تهران ، انتشارات مرتضوی ، 1375 ش ، دوم .

سید فضل الله راوندی ، النوادر للراوندی، قم ، دار الکتاب، بی تا، اول.

سیدمهدی حجازی، سیدعلیرضا حجازی و محمد عیدی خسروشهای، دررالأخبار با ترجمه ، قم ، دفتر مطاالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1419ق.

سیدروح الله موسوی خمینی، تحریر الوسیله، قم ، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم .

سیدمحمدحسین طباطبیی، تفسیر المیزان، ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، 1374ش.

سیدمحمد قرة العین عابدی، اصلاح اجتماعی در اسلام، قم، انتشارات استاد مطهری، 1382 ش، اول.

سید هاشم رضوی، ترنم تذکر، تهران، انتشارات آبژ،1390ش، اول.

سیف الله نحوی، نقش خانواده در پیشگیری از انحرافات، قم، نورالسجاد، 1388ش، اول.

شریف الرضى، محمدبن حسین، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، 1جلد، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.

شواهد التنزیل لقواعد التفضیل ، تهران ، موسسه طبع و نشر، 1411 ق ، اول.

شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت، 1409 هـ.ق، اول.

شیخ حسن دیلمی ، إرشاد القلوب إلی الصواب ، قم ، شریف رضی ، 1412ق ، اول .

شیخ حسن طبرسی، مکارم الأخلاق ، قم، شریف رضی ، 1370ش ، چهارم.

شیخ صدوق، الخصال ، قم، جامعه مدرسین، 1362 ش ، اول.

أمالی، بیروت، اعلمی ، 1400 ق ، پنجم .

ثواب الأعمال و عقاب الأعمال ، قم ، دار الرضی ، 1406 ق ، اول .

معانی الأخبار، قم ، جامعه مدرسین ، 1403 ق ، اول .

من لا یحضره الفقیه ، قم ، جامعه مدرسین ، 1404 ق ، دوم .

شیخ طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی ، تهران، اسلامیه، 1390 ق، سوم.

شیخ طوسی، تهذیب الأحکام ، تهران ، دار الکتب الإسلامیه، 1365 ش چهارم .

شیخ کلینی ، الکافی ، تهران ، اسلامیه ، 1362 ش ، دوم .

شیخ نجم الدین طبسی ، با کاروان حسینی(ج 2)، تهران، زمزم هدیت، 1386ش.

صافی گلپایگانی، پرتوی از عظمت امام حسین، قم، مرکز تنظیم و نشر آثار حضرت یت الله العظمی صافی، 1430 هـ ق.

طبرسی فضل بن حسن، مجمعالبیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1372 ش ، سوم.

عبد علی بن جمعه عروسی حویزی ، تفسیر نور الثقلین، قم ، انتشارات اسماعیلیان ، 1415 ق ، چهارم .

عبدالحسین رضیی راد، امر به معروف در ترازوی تاریخ، قم، موسسه بوستان کتاب، 1386ش، دوم.

عبدالرزاق گیلانی، مصباح الشریعة، تهران، پیام حق ، 1377 ش ، اول .

عبدالله بن جعفر حمیری، قرب الإسناد(ط- الحدیثة)، قم ، مؤسسة آل البیت ، 1413ق ، اول.

عبدالواحد تمیمی آمدی ، تصنیف غررالحکم و دررالکلم ، قم ، دفتر تبلیغات ، 1366ش ، اول .

عزیز الله عطاردی، مسند الإمام الرض ، مشهد، آستان قدس(کنگره)، 1406ق، اول.

علی اصغر رضوانی، مدینه فاضله در پرتو امر به معروف و نهی از منکر، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، 1386ش، اول.

علی احمدی میانجی، مکاتیب الرسول، یران؛ قم ، دارالحدیث، 1419 ق ، اول .

علی بن ابرهایم قمی ، تفسیر قمی ، قم، دار الکتاب ، 1367ش ، چهارم.

علی بن حسن طبرسی، مشکاة الأنوار فی غررالأخبار، نجف ، المکتبة الحیدریة، 1385ق – 1344 ش ، دوم.

علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ(للیثی)، قم ، دار الحدیث ، 1376ش ، اول.

فتال نیشابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، انتشارات رضی ، اول.

گروه مولفان، پرسش و پاسخ های برگزیده ویژه محرم، قم، دفتر نشر معارف، 1382.

گروه مولفان، مجموعه مقالات دومین همیش ناجا و نظارت همگانی، تهران، مرکز نظارت همگانی بازرسی کل ناجا، 1387ش، اول.

میکل کوک، امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی، احمد نمیی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، 1386 ش، چهارم.

المتقی الهندی، کنزالعمال، بیروت، موسسه الرساله، 1939م.

مجلسی ، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیه .

مجموعه مقالات همیش علمی امر به معروف و نهی از منکر، دانشگاه مذاهب اسلامی، 1387ش، اول.

مجموعه مقالات همیش ملی نظارت همگانی، خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد، 1387ش.

محدث نوری، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت قم، 1408 هـ. ق، اول .

محسن قرائتی، امر به معروف و نهی از منکر، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1376ش.

تفسیر نور، تهران ، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن ، 1383 ش ، یازدهم .

ده درس پیرامون امر به معروف و نهی از منکر، تهران، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، 1383ش.

محمد اسحاق مسعودی، آموزش ملی امر به معروف و نهی از منکر(تکمیلی)، تهران، پیام آزادی، 1388ش.

پژوهشی در امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن و روایات، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1387ش.

محمد بن أبی طالب حسینی موسوی، تسلیة المُجالس و زینة المَجالس (مقتل الحسین )، یران؛ قم ، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1418 ق، اول.

محمد بن محمد مفید، الإختصاص ، یران؛ قم، الموتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، 1413 ق ، اول.

محمد بن محمد مفید، الفصول المختارة، قم ، کنگره شیخ مفید، 1413 ق، اول.

محمد بن محمدرضا قمی مشهدی، تفسیر کنز الدقائق و بحرالغرائب، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی ، 1368ش ، اول.

محمد بن مکرم ابن منظور، لسان العرب ، بیروت ، دار صادر، 1414ق ، سوم.

محمد سروش، امر به معروف و نهی از منکر، انتشارات زمزم هدیت، 1386ش، دوم.

محمد عابدی میانجی، به سوی فردی بهتر، قم، زائر، 1387ش، دوم.

محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم ، کتابخانه یت الله مرعشی نجفی ، 406 ق، اول.

محمدبن حسن شیخ حر عاملی، هدیة الأمة إلی أحکام الأئمة ، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیة، 414 ق ، اول.

محمدبن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، داراحیاء التراث العربی ، بیروت.

محمدبن زین الدین ابن أبی جمهور، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم ، دار سیدالشهداء للنشر، 1405 ق، اول.

محمدبن علی ابن بابویه، إعتقادات الإمامیة(للصدوق)، محمدعلی بن سیدمحمد حسنی، تهران ، اسلامیه ، 1371 ش ، اول.

محمدرضا اکبری، تحلیلی نو و عملی از امر به معروف و نهی از منکر در عصر حاضر، پیام عترت، 1378ش، ششم.

محمدرضا اکبری، معجزهی تذکر زبانی، انتشارات پیام آزادی، 1387ش، چهارم.

محمدرضا رجبنژاد، نگرشی به مبانی فقهای موسیقی، تهران، عابد، 1379، اوّل.

محمدرضا شرفی، روشهای کاربردی امر به معروف و نهی از منکر، تهران، ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر، 1387ش، دوم.

مرتضی حسینی اصفهانی، امر به معروف و نهی از منکر در اسلام، قم، انتشارات فرهنگ قرآن، 1379ش، سوم.

مرتضی مطهری، مجموعه آثار، تهران: صدرا.

مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، امر به معروف و نهی از منکر، نمیندگی ولی فقیه در سپاه، 1376، سوم.

مصطفی ادیب، پژوهشی فقهای پیرامون امر به معروف و نهی از منکر، تهران، انتشارات علاء، 1390ش، اول.

مقدس نیا – محمدی ، آداب معاشرت، قم، انتشارات زمزم هدیت، 1387 ش.

مهدیه خسروی، شیوه های امر به معروف و نهی از منکر در مکتب معصومین، قم، نورالسجاد، 1390ش.

ناصر اسماعیل نژاد، زهرا اسماعیلنژاد، اعظم خلج، برتر از جهاد، معاونت فرهنگی ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر، 1387 ش.

ناصر مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، قم: مدرسةالامام علیبن ابیطالب، ۱۳۸7ش، پنجم.

تفسیر نمونه ، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1374 ش ، اول .

مشکات هدیت، قم: مدرسةالامام علیبن ابیطالب، ۱۳۸۵ش، اول.

نصر بن مزاحم المنقری (م 212)، وقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، القاهرة، المؤسسة العربیة الحدیثة، الطبعة الثانیة، 1382، افست قم، منشورات مکتبة المرعشی النجفی، 1404ق.

نعمان بن محمد مغربی ابن حیون، دعائم الإسلام ، قم ، مؤسسة آل البیت ، 1385ق ، دوم.

ورام ابن ابی فراس ، مجموعة ورام(تنبیه الخواطر)، قم، مکتبه فقیه ، اول .

---

پی نوشتها

[1]. امام و فاضل، توضیح المسائل مراجع، م2786؛ بهجت، توضیح المسائل، امر به معروف؛ نورى، توضیح المسائل، م2784؛ وحید، منهاج الصالحین، ج2، م1271؛ تبریزى و سیستانى، منهاجالصالحین، ج1، م1271؛ صافى، توضیح المسائل، م2860 و 2861؛ دفتر مکارم و خامنه اى.

[2]. صافى، جامع الاحکام، ج2، س 480 و 481؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س 940 و 941؛ خامنه اى، اجوبة الاستفتاءآت، س 1057؛ مکارم، استفتاءآت، ج1، س 1156؛ نورى، استفتاءآت، ج1، س 1064؛ دفتر وحید، تبریزى، بهجت و سیستانى.

[3]. امام، استفتاءآت، ج1، امر به معروف، س 13 و 17 و 22.

[4]. توضیح المسائل مراجع، م1795؛ یت الله نورى، توضیح المسائل، م1791؛ یت الله بهجت، توضیح المسائل، م1408؛ یت الله خامنه اى، اجوبة الاستفتاءآت، س 932، 933؛ یت الله وحید، توضیح المسائل، م1803.

[5]. توضیح المسائل مراجع، م1795.

[6]. امام و یت الله فاضل، توضیح المسائل مراجع، م2824؛ یت الله صافى، جامع الاحکام، ج2، س 1455 و 1456؛ یت الله نورى، توضیح المسائل، م2811؛ یت الله مکارم، استفتاءآت، ج2، س 1373؛ یت الله خامنه اى، اجوبة الاستفتاءآت، س 1054 و 1063؛ یت الله تبریزى، منهاجالصالحین، ج1، م1272 و 1273؛ یت الله سیستانى، منهاج الصالحین، ج 1، م1272 و 1273؛ یت الله وحید، منهاج الصالحین، ج2، م1272 و 1273.

[7]. یت الله بهجت، توضیح المسائل، م1611.

[8]. دفتر همه مراجع.

[9]. یت الله صافى، جامع الاحکام، ج2، س 1475؛ امام، تحریر الوسیله، ج1، القول فى شریط وجوبهما، م2؛ یت الله وحید، منهاج الصالحین، ج2، م1271، الرابع؛ یت الله تبریزى، منهاجالصالحین، ج1، م1271، الرابع؛ یت الله سیستانى، منهاج الصالحین، ج1، م1271، الرابع و دفتر یت الله خامنه اى، یت الله بهجت، یت الله نورى، یت الله مکارم و یت الله فاضل.

[10]. امام، تحریر الوسیله، ج1، شریط الامر بالمعروف، الشرط الرابع، م2؛ یت الله وحید، منهاجالصالحین، ج2، م1272 و 1275؛ یت الله تبریزى، منهاج الصالحین، ج1، م1272 و 1275؛ یت الله سیستانى، منهاج الصالحین، ج2، م1272 و 1275؛ یت الله صافى، جامع الاحکام، ج2، س 1458 و دفتر یت الله خامنه اى، یت الله بهجت، یت الله نورى، یت الله مکارم و یت الله فاضل.

[11]. آیت‌الله خامنه اى، استفتاء، س 646 و 638؛ آیت‌الله تبریزى، استفتاءآت، س 1592 و 1623؛ آیت‌الله مکارم، استفتاءآت، ج1، س 813؛ امام خمینى، استفتاءآت، ج3، (وظیف اجتماعى زنان)، س 19؛ دفتر آیات عظام نورى، وحید، فاضل و سیستانى.

[12]. آیت‌الله صافى، جامع الاحکام، ج2، س 1656 و 1657 و 1658 و دفتر آیت‌الله بهجت.

[13]. امام، فاضل و نورى، تعلیقات على العروة الوثقى، النکاح، م 27؛ صافى، هدیة العباد، ج 2، النکاح م 27 و خامنه اى، استفتاء، س 509، 582 و 1399.

[14]. دفتر بهجت.

[15]. سیستانى، توضیح المسائل مراجع، م 2434؛ تبریزى، التعلیقه على منهاج الصالحین، النکاح م 1232؛ مکارم، استفتاءآت ج 2، س 1029، 1039 و تعلیقات على العروة الوثقى، النکاح، م 27؛ وحید، توضیح المسائل م 2443.

[16]. همه، العروة الوثقى، ج 2، النکاح، م 49؛ تبریزى، استفتاءآت، س 1592 و 1594؛ خامنه اى، استفتاء، س 646؛ مکارم، استفتاءآت، ج 1، س 813 و 805؛ امام، استفتاءآت، ج 3، (وظیف اجتماعى زنان)، س 19؛ صافى، جامع الاحکام، ج 2، س 1656 و 1658؛ دفتر سیستانى، بهجت، وحید، فاضل و نورى.

[17]. مکارم، استفتاءآت، ج2، س 719 و ج1، س 537؛ صافى، جامع الاحکام، ج1، س 1011 و 1013 و ج2 س 1466 و 1477 و 1475؛ تبریزى، استفتاءآت، س 1045 و 1071 و 1074؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س 948 و 946 و 950 و ج2، س 947؛ خامنه اى، اجوبة الاستفتاءآت، س11427 و 1429 و 1154 و دفتر بهجت، وحید.

[18]. دفتر همه مراجع.

[19]. دفتر همه مراجع.

[20]. مکارم، استفتاءآت، ج1، س 1160؛ صافى، جامع الاحکام، ج1، س 1016؛ تبریزى، صراط النجاة، ج1، س 1004 و استفتاءآت، س 1071 و 1074؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س 933 و 947؛ خامنه اى، اجوبةالاستفتاءآت، س 1138 و 1158 و 1064؛ دفتر امام، بهجت، وحید و نورى.

[21]. یت الله صافى، جامع الاحکام، ج1، س 1002؛ یت الله خامنه اى، اجوبة الاستفتاءآت، س 1127 و 1146؛ یت الله مکارم، استفتاءآت، ج1، س 527؛ یت الله تبریزى، استفتاءآت، س 1043؛ یت الله سیستانى، Sistani.org، موسیقى، ش 26 و 22 و 5؛ یت الله نورى، استفتاءآت، ج2، س 548 و دفتر یت الله بهجت، یت الله وحید، امام، یت الله فاضل.

[22]. فاضل، جامع المسائل، ج1، س 929؛ خامنه اى، اجوبة الاستفتاءآت، س 1140؛ امام، تحریرالوسیله، ج1، القول فى شریط وجوبهما، م2؛ وحید، منهاج الصالحین، ج2، م1271، الرابع؛ تبریزى، منهاج الصالحین، ج1، م1271، الرابع؛ سیستانى، منهاج الصالحین، ج1، م1271، الرابع؛ صافى، جامع الاحکام، ج2، س 1475؛ دفتر بهجت، نورى، مکارم.

[23]. مکارم، استفتاءآت، ج2، س 1372 و 1712؛ صافى، جامع المسائل، ج2، س 1462 و 1459 و ج1، س 1016 و 1007؛ تبریزى، استفتاءآت، س 1071 و 1059؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س 947 و 946 و 995؛ خامنه اى، اجوبة الاستفتاءآت، س 1154 و 1066 و 1139؛ سیستانى، Sistani.org، موسیقى ش 13 و 22؛ بهجت، توضیح المسائل، م1608 و متفرقه م20؛ نورى، استفتاءآت، ج1 س 1011 و 1015.

[24]. یت الله مکارم، استفتاءآت، ج2، س 1378؛ یت الله خامنه اى، اجوبة الاستفتاءآت، س 1085 و 1067؛ یت الله تبریزى، استفتاءآت، س 1585 و 974؛ دفتر یت الله وحید، یت الله سیستانى، یت الله نورى، یت الله صافى، یت الله فاضل، امام و یت الله بهجت.

[25]. توضیح المسائل مراجع، م2634.

[26]. توضیح المسائل مراجع، م2634؛ یت الله وحید، توضیح المسائل، م2698؛ یت الله خامنه اى، اجوبة الاستفتاءآت، س 1425.

[27]. توضیح المسائل مراجع، م144؛ نورى، توضیح المسائل، م144؛ دفتر خامنه اى.

[28]. توضیح المسائل مراجع، م144.

[29]. توضیح المسائل مراجع، م144.

[30]. توضیح المسائل مراجع، م142 و 144.

[31]. مکارم، توضیح المسائل مراجع، م143.

[32]. توضیح المسائل، م145.

[33]. توضیح المسائل مراجع، م145؛ وحید، توضیح المسائل، م146؛ نورى، توضیح المسائل، م145؛ دفتر خامنه اى.

[34]. سیستانى، توضیح المسائل مراجع، م142 و 145.

[35]. مکارم، توضیح المسائل مراجع، م145.