جواب:

در روایات تصریح شده است که برای امام زمان(ع) دو غیبت صغری و کبری است.[40] در غیبت صغری مردم از طریق نواب اربعه با امام زمان(ع) ارتباط برقرار کرده[41] و مشکلات خویش را با آن ها در میان می گذارند و حضرت به مشکلات و مسایل مردم پاسخ می دهد. البته غیبت صغری بدان معنا نیست که مردم با حضرت ارتباط نداشته باشند، ولی ارتباط در زمان غیبت مردود است.[42]

در زمان غیبت کبری در خصوص ارتباط مردم، به ویژه یاران امام با ایشان دو مبنا وجود دارد. برخی عقیده دارند که در زمان غیبت کبری ارتباط و ملاقات حضوری با امام زمان(ع) امکان ندارد[43]

بر اساس این نگرش هر گونه ملاقات با امام زمان امکان نداشته و به حسب ظاهر کسی حق ندارد که ادعای ارتباط و ملاقات حضوری را داشته باشد. این نگرش ریشه در روایات دارد؛ زیرا روایات، ملاقات حضوری را نفی کرده است.[44]

از سوی دیگر از برخی متون استفاده می شود که حضرت مکان معیّنی ندارد، از این رو به حسب ظاهر امکان ندارد که یاران حضرت در یک مکان جمع شوند. گرچه ممکن است با بهره مندی از امدادهای الهی این کار صورت گیرد. از روایات دیگر نیز استفاده می شود که هرگاه شرایط ظهور امام فراهم شد و 313 نفر[45] وجود داشتند، حضرت ظهور می کند. حال معلوم نیست 313 همگی زنده اند و یا برخی از آن ها از دنیا رفته و در هنگام ظهور رجعت می کنند و یا برخی از 313 نفر بعداً متولد می شوند. از این رو نمی توان گفت: یاران امام در زمان غیبت با حضرت در یک مکان جمع می شوند.

برخی عقیده دارند که در زمان غیبت کبری ملاقات با امام زمان(ع) امکان دارد.[46] بر اساس این نگرش نمی توان گفت یاران امام در یک مکان جمع شده و با حضرت ارتباط دارند، زیرا آنچه از متون دینی استفاده می شود، آن است که در زمان غیبت کبری، فقیهان و مجتهدان واجد شرایط، نیابت عامة امام را بر عهده دارند و مردم مسایل شرعی و سیاسی خویش را از آنان می پرسند. البته هدایت و ارشاد و رهبری مردم توسط امام زمان(ع) انجام گرفته، زمین لحظه ای از وجود مقدس امام زمان(ع) خالی نیست. نفع امام به همگان می رسد و حضرت به طور ناشناس در مکان های مختلف حضور پیدا کرده،[47] به مشکلات مردم رسیدگی می کند.

امام صادق(ع) فرمود: امام قائم… در مراسم حج شرکت می کند و مردم را می بیند، امام مردم او را نمی بینند و نمی شناسند.[48] ولی در عین حال نمی توان گفت که یاران امام در حضور ایشان جمع شده و با حضرت ارتباط داشته و در خصوص برنامه های ظهور بحث می کنند.

در زمان حضور امام، یاران امام با حضرت ارتباط دارند، هم چنین ممکن است در زمان غیبت با بهره گیری از امدادهای غیبی، ارتباط برقرار نمایند، ولی دلیل قاطعی در خصوص جمع شدن یاران امام در زمان غیبت وجود ندارد.

[40] اعیان الشیعه، ج 2، ص 46؛ اعلام الوری، ص 444؛ ارشاد، ص 346؛ مهدی موعود، ص 931 – 933. [41] مهدی پیشوایی، سیرة پیشوایان، ص 673. [42] محمد رضا حکیمی، خورشید مغرب، ص 53 – 54. [43] مجلة حوزه، ویژه امام زمان(ع)، ص 72 به بعد. [44] کمال الدین و تمام النعمه، ص 516. [45] لطف الله صافی، منتخب الاثر، ص 594 – 596. [46] تنزیه الانبیاء، سید مرتضی، ص 182. [47] کتاب الغیبه، نعمانی، ص 14. [48] کمال الدین و تمام النعمه، ص 307.