– خطبه غدیر، خطبه‌ای طولانی با نکته‌های بسیاری است که غالباً مسلمانان و حتی شیعیان از آن غافل‌اند. شاید کمتر کسی بداند که نام امام مهدی (عج) در خطبه غدیر آمده و حتی ویژگی‌های حکومت ایشان ذکر شده است.

پس از پایان اعمال حج در سال دهم هجری قمری، کاروان پیامبر اکرم (صل‌الله‌علیه‌وآله) در ۱۸ ذی‌الحجه به غدیر خم رسید؛ برکه‌‌ای در ۴ کیلومتری جحفه[۱]. جبرئیل نازل شد و آیه تبلیغ را بر پیامبر خواند: یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ [مائده/۶۷] ای پیامبر! آن چه را از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شد، ابلاغ کن و اگر چنین نکنی، پیامش را نرسانده‌ای و خدا تو را از گزند مردم نگاه می‌دارد. خداوند کافران را هدایت نمی‌کند.

جبرئیل دستور الهی را مبنی بر معرفی علی‎بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) به عنوان جانشین و ولیّ مؤمنان همراه آیه تبلیغ بیان کرد، پس از نزول این آیه بود که پیامبر دستور توقف کاروان را صادر کردند و فرمودند: آنانی که پیشاپیش حرکت می‌کنند، به محل غدیر بازگردند و کسانی که عقب مانده‌اند، به کاروان در غدیر خم، ملحق شوند.[۲] پس از نماز ظهر پیامبر خطبه مفصلی خواندند و در آن امام علی (علیه‌السلام) را به عنوان ولی و سرپرست مؤمنان پس از خویش معرفی کرده و از تمام حاضران برای حضرت علی بیعت گرفتند. مردم نیز به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) تهنیت گفتند. از جمله کسانی که پیشاپیش سایر صحابه، به امام علی(علیه السلام) تهنیت گفتند، ابوبکر و عمر بودند. عمر پیوسته خطاب به امیرمؤمنان می‌گفت: بر تو گوارا باد‌! ای پسر ابوطالب!، تو مولای من و مولای هر مرد و زن با ایمان گشتی.[۳]

اینها مطالبی است که تقریباً همگی از آن اطلاع دارند و به آن بارها و بارها پرداخته شده است. اما این بار می‌خواهیم به بخش‌های پایانی خطبه غدیر بپردازیم. بخش‌هایی که حضرت رسول اکرم (صل‌الله‌علیه‌وآله) در آن به بحث منجی آخرالزمان، آخرین امام، حضرت ولیّ‌عصر، امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) پرداختند.

ویژگی‌های امام مهدی (عج) و حکومت ایشان

پیامبراکرم (صل‌الله‌علیه‌وآله) پس از طرح پیوستگی نظام نبوت و امامت و معرفی امام علی به عنوان اولین جانشین خویش فرمودند: مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنِّی نَبِیٌ وَ عَلِیٌّ وَصِیِّی أَلَا إِنَّ خَاتِمَ الْأَئِمَّةِ مِنَّا الْقَائِمُ الْمَهْدِی [۴] ای گروه مردم، همانا من نبی ام و علی جانشین من است. آگاه باشید! او آخرین امامان از ما، القائم المهدی است.

در ادامه خطبه پیامبراکرم (صل‌الله‌علیه‌وآله) بیش از ۲۰ ویژگی اساسی و مهم از ویژگی‌های امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) و حکومت ایشان را برمی‌شمارند و می‌فرمایند:

أَلَا إِنَّهُ الظَّاهِرُ عَلَى الدِّینِ أَلَا إِنَّهُ الْمُنْتَقِمُ مِنَ الظَّالِمِینَ أَلَا إِنَّهُ فَاتِحُ الْحُصُونِ وَ هَادِمُهَا أَلَا إِنَّهُ فَاتِحُ کُلِّ قَبِیلَةٍ مِنَ الشِّرْکِ أَلَا إِنَّهُ مُدْرِکٌ بِکُلِّ ثَارٍ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَلَا إِنَّهُ النَّاصِرُ لِدِینِ اللَّهِ أَلَا إِنَّهُ الْغَرَّافُ مِنْ بَحْرٍ عَمِیقٍ أَلَا إِنَّهُ یَسِمُ کُلَّ ذِی فَضْلٍ بِفَضْلِهِ وَ کُلَّ ذِی جَهْلٍ بِجَهْلِهِ أَلَا إِنَّهُ خِیَرَةُ اللَّهِ وَ مُخْتَارُهُ أَلَا إِنَّهُ وَارِثُ کُلِّ عِلْمٍ وَ الْمُحِیطُ بِکُلِّ فَهْمٍ أَلَا إِنَّهُ الْمُخْبِرُ عَنْ رَبِّهِ تَعَالَى وَ المشبه [الْمُشَیِّدُ] لِأَمْرِ إِیمَانِهِ أَلَا إِنَّهُ الرَّشِیدُ أَلَا إِنَّهُ الْمُفَوَّضُ إِلَیْهِ أَلَا إِنَّهُ الْبَاقِی حُجَّةً وَ لَا حُجَّةَ بَعْدَهُ وَ لَا حَقَّ مَعَهُ إِلَّا مَعَهُ وَ لَا نُورَ إِلَّا عِنْدَهُ أَلَا إِنَّهُ لَا غَالِبَ لَهُ وَ لَا مَنْصُورَ عَلَیْهِ أَلَا إِنَّهُ وَلِیُّ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ حَکَمُهُ فِی خَلْقِهِ وَ أَمِینُهُ فِی سِرِّهِ وَ عَلَانِیَتِه

آگاه باشید! او بر قاطبه ادیان پیروز خواهد شد.

آگاه باشید! او از ستمکاران انتقام خواهد گرفت.

آگاه باشید! او تمامی دژها را فتح نموده و ویران خواهد ساخت.

آگاه باشید! او تمامی طوایف و قبائل شرک را درهم خواهد کوبیده و نابود خواهد ساخت.

آگاه باشید! او انتقام خون دوستان خدا را باز خواهد ستاند.

آگاه باشید! او یار و یاور دین خدای بزرگ است.

آگاه باشید! او کشتیبانی کار آزموده در دریائی عمیق است.

آگاه باشید! او فاضلان را به فضلشان و جاهلان را به جهلشان می شناسد و می شناساند.

آگاه باشید! او برگزیده خدا و منتخب اوست.

آگاه باشید! او وارث تمامی دانش‌هاست و به همه علوم تسلط و احاطه دارد.

آگاه باشید! او از خدایش برای شما گزارش می نماید و شما را به چگونگی ایمان به خدا آگاه می‌کند.

آگاه باشید! او راست کار، درست کردار، استوار و پا برجاست.

آگاه باشید! که امور خلقت و خلایق (از سوی خدا) به او واگذار شده است.

آگاه باشید! که تمامی پیامبران گذشته به آمدن او نوید داده‌اند.

آگاه باشید! که آن حضرت آخرین حجّت الهی است و پس از او دیگر حجتی نخواهد آمد، حق با او و نور نزد اوست.

آگاه باشید! کسی را توان پیروزی بر او نیست.

آگاه باشید! او ولیّ خدا در زمین است و داور دادار در میان آفریده های اوست، و امین خدای متعال در پنهان و پیدای اوست.

در این تعابیر پیامبراکرم (صل‌الله‌علیه‌وآله) با بیان برخی از ویژگی‌های حضرت مهدی (علیه‌‍السلام) و حکومت ایشان، خطوط اصلی و نهایی اسلام را روشن کردند. اسلامی که به بیان قرآنی باید بر تمام ادیان پیروز شود: هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ [توبه/۳۳، فتح/۲۸، صف/۹] او کسى است که پیامبرش را با هدایت و دین درست فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند.

انتظار و شوقی عمومی

بنابراین انتظار چنان حکومت و دولتی از عصر عید غدیر و پس از خطبه رسول اکرم بین تمامی مسلمانان شروع و عمومی شد. و مورد اشتیاق همگان قرار گرفت. امام علی (علیه‌السلام) در شوق حکومت مهدوی فرمودند: یَا شَوْقَاهْ إِلَى رُؤْیَتِهِمْ فِی حَالِ ظُهُورِ دَوْلَتِهِمْ وَ سَیَجْمَعُنَا اللَّهُ وَ إِیَّاهُمْ فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِم [۵] چقدر مشتاق دیدار آنها هستم در آن زمان که در ظهور دولتشان به سر می برند و خداوند ما و آنها را در بهشت برین گرد هم آورد و پدران پاکشان و همسران و فرزندانشان را.

این شور و شوق سال‌ها در پیکره اسلامی بود و در مورد ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌فرجه) و دولت ایشان از ائمه (علیهم‌السلام) سؤال می‌شد. مثلاً محمدبن‌مسلم از امام باقر (علیه‌السلام) درباره آیه وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ [انفال/۳۹] و با آنان بجنگید تا فتنه اى بر جاى نماند و دین یکسره از آن خدا گردد پس اگر [از کفر] بازایستند قطعا خدا به آنچه انجام مى دهند بیناست؛ پرسید. امام در جواب او فرمودند: تأویل این آیه هنوز نیامده است. همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به خاطر نیاز خود و نیاز یارانش به آن ها اجازه داد. اگر تاویل این آیه بیاید از آنان پذیرفته نمی شود و آن ها کشته می شوند تا خداوند یگانه پرستیده شود و تا این که اصلاً شرک وجود نداشته باشد.[۶]

وظیفه ما

امروز وظیفه ماست که بند بند این خطبه نورانی را همگانی کنیم تا با روشن شدن مفاد خطبه غدیر ضمن معرفت افزایی، شاهد وحدت در محور خطبه غدیر باشیم. خطبه‌ای که رسول اکرم (صل‌الله‎علیه‌وآله) در آن تا روز واپسین دنیا را ترسیم کرده تا امتش پس از وی گمراه نشوند!

پی‌نوشت

[۱] . ابن منظور، لسان العرب، ریشه غدر، ذیل کلمه الغدیر.

[۲] . نسائی، سنن الکبری، تحقیق عبدالغفار سلیمان، دارالکتب العلمیه، بیروت، ص۲۵.

[۳] . احمد حنبل، مسند احمد بن حنبل،‌دار احیاء التراث العربی، بیروت. ج ۴، ص۲۸۱

[۴] . ابن‌فتال نیشابوری، روضه‌الواعظین، ج۱، ص۹۷.

[۵] . شیخ کلینی، الکافی (ط – الإسلامیة)، ج ۱، ص۳۳۵

[۶] . رک: همان، ج۸، ص