نام امّ کلثوم همواره، همراه با حادثه کربلا مطرح است. نام عاشورا و ام کلثوم، همیشه همدیگر را تداعى مى کنند. ام کلثوم از نظر سنّ و فضیلت در میان دختران امیرالمومنین، در ردیف دوم قرار دارد. زینب کبرى در میان دختران حضرت على(ع)، مقام اول را دارد و مقام دوم از آنِ ام کلثوم است(السیدة زینب، على محمد على دخیل، ترجمه آدینه وند، ص 22). ام کلثوم در سال ششم هجرى به دنیا آمد(السیدة زینب، على محمد على دخیل، ترجمه آدینه وند، ص 9). او را زینب صغرى مى گویند(منتهى الامال، ج 1، ص 351، چاپ هجرت). ام کلثوم در سال 61 هجرى قمرى به کربلا آمد و در کربلا، روز عاشورا اسیر شد. او در مدت اسیرى، بارها سخنرانى کرد و در آن سخنرانى‌ ها به افشاگرى حکومت امویان پرداخت. در کوفه پس از سخنرانى او، همه ى مردم گریستند و حتى زنانِ حاضر در آن اجتماع، موهاىِ سر خود را پریشان کردند، خاک بر سر ریختند و سیلى به صورت زدند(بحارالانوار، ج 45، ص 112). و همین ام کلثوم بود که خرماها را از دست کودکان آل محمد گرفت و گفت که اى مردم کوفه زکات بر ما حرام است. اما در رابطه با شوهر ایشان اختلاف شدیدی میان مورخان و صاحب نظران شیعه و سنی وجود دارد لذا در این زمینه که شوهر ایشان در زمان حادثه کربلا که بوده نظر قطعی نمی توان داد.به این مطلب هم توجه داشته باشیدکه امام علی (ع ) چهار دختر داشت که همه کنیه ام کلثوم داشتند: 1- ام کلثوم , دختر حضرت فاطمه (س ), (المجدی فی انساب الطالبین , ص 11 و 17 – اصیلی , ص 56 – تاریخ طبری , ج 4, ص 118 – اعلام الوری , ص 203). نام او را برخی رقیه کبری , (المجدی , ص 11 و 17). و برخی زینب صغری نوشته اند, (تاریخ طبری , ج 4, ص 118). 2- ام کلثوم , که نامش نفیسه , مادرش ام سعید ثقفی , (مناقب , ج 3, ص 350) یا کنیز بود, (اصیلی , ص 60 – انساب الاشراف , ج 2, ص 415, تصحیح محمودی ). وی نخست همسر عبدالله اصغر عقیل و سپس همسر کثیر پسر عباس بن عبدالمطلب و بعد از آن همسر پسر دیگر عباس شد, (اصیلی , ص 60 – المجدی , ص 11 – اعلام الوری , ص 240 – مقتل امیرالمؤمنین , ص 123). 3- ام کلثوم صغری , مادرش کنیز بود و پیش از بلوغ درگذشت , (اصیلی , ص 58). 4- ام کلثوم صغری , نامش رقیه و مادرش کنیز, (اعلام الوری , ص 204 – المجدی , ص 11 و 18 – انساب الاشراف , ج 2, ص 414, تصحیح محمودی ) یا ام سعید ثقفی , (مناقب , ج 3, ص 350 – مقاتل الطالبین , ص 98 – تاریخ طبری , ج 4, ص 359) بود. وی همسر مسلم بن عقیل شد و از او دو پسر داشت که یکی از آنان »عبدالله « در کربلا شهید شد, (المجدی , ص 11 و 18). در رابطه با زمان فوت ایشان هم بین بزرگان اختلاف است: مطابق برخى از نقل هاى تاریخى ام کلثوم در زمان حکومت معاویه و امارت سعید بن عاص بر مدینه (قبل از سال 54) وفات یافت.( اعیان الشیعه، ج 3، ص 485) ابن عبدالبرّ و ابن حجر نیز وفات او را زمان امام حسن(علیه السلام) مى دانند(الاستیعاب، ج 4، ص 1956; اسدالغابة، ج 6، ص 387) ولى با پذیرش حضور ام کلثوم در حوادث کربلا باید وفات وى سال 61 هجرى به بعد بوده باشد و لذا بعضى وفات او را چهارماه پس از بازگشت اسرا از شام دانسته اند. (اعلام النساء، ص 238-247). . به هر تقدیر قول مشهور این است که ام کلثوم، در شام وفات کرد و قبرش در قبرستان «باب الصغیر» شهر دمشق است. (تاریخ و اماکن زیارتى و سیاحتى سوریه، اصغر قائدان، ص 135، چاپ سوم، نشر مشعر، 1380 هجرى شمسى؛ بحارالانوار، ج 45، ص 114)