لکنت زبان

پرسش 57 . مدتى است که هنگام صحبت کردن کلمات را نمى توانم خوب ادا کنم و این باعث نگرانى من شده است. آیا من مبتلا به لکنت زبان شده ام، اصلاً مى خواستم بدانم لکنت زبان چیست و انواع آن را برایم توضیح دهید؟ در صورت امکان درمان آن را برایم بیان کنید.

معمولاً لکنت زبان از دوران کودکى آغاز مى شود و به ندرت فردى که در دوران کودکى لکنت ندارد، در بزرگسالى دچار آن مى شود. البته در موارد خاصى و بر اثر حوادث ناگهانى (مثل سیل، زلزله، آتش سوزى، تصادف و جنگ و درگیرى) ممکن است افراد بزرگسال نیز دچار اختلال در گفتار و لکنت شوند. گاهى در دوران بلوغ نیز افرادى که به نحوى لکنت زبان داشته اند، مجددا دچار لکنت زبان مى شوند. در واقع سن و شرایط و ویژگى هاى دوران بلوغ، در تغییر شکل و یا شدت لکنت نقش دارد. لکنت زبان معمولاً در میان پسران، بیشتر از دختران هست و در بررسى ها و تحقیقات مختلف، پسران سه برابر بیشتر از دختران، مبتلا به لکنت زبان مى شوند[1].

انواع لکنت

به طور کلى به دو نوع لکنت مى توان اشاره کرد:

1. لکنت کلونیک یا حالت تکرار در بیان کلمه؛ در این نوع از لکنت فرد مبتلا یک سیلاب از کلمه اى را با سرعت و تشنج بیان مى کند؛ مثلاً کلمه «پدر» یا «خودم» را چنین بیان مى کند: «پ پ پ پدر» و «خ خ خ خودم».

2. لکنت تونیک یا توقف در تلفظ: این نوع لکنت در اثر توقف چند ثانیه اى عضلات تلفّظى به وجود مى آید. فرد مبتلا به این نوع لکنت، هنگام اداى کلمات به شدّت به خود فشار مى آورد و بعد از چند ثانیه، به طور ناگهانى کلمه را بیان مى کند.

علل لکنت زبان

تاکنون علل بروز لکنت به طور دقیق بیان نشده است؛ آنچه مسلّم است اینکه لکنت علت واحدى ندارد؛ بلکه معلول علل گوناگون بدنى، عاطفى و اجتماعى و یا ترکیب این عوامل است. ناراحتى هاى عصبى، ناسازگارى هاى اجتماعى، اختلال در دستگاه عصبى و ناهنجارى هاى خفیف فیزیولوژیکى، در به وجود آمدن لکنت زبان نقش دارند.

روش هاى اصلاح و درمان لکنت زبان

خوشبختانه امروزه روش هاى مختلفى براى درمان لکنت زبان ابداع شده است که به اختصار بیان مى کنیم.

1. روش هاى زبانى تلفظى ؛ در این روش، بر اصلاح تلفّظ و باز پرورى ریتم تنفس، تأکید مى شود.

2. روش دوجانبه یا مکمل ؛ در این روش جنبه هاى دوگانه فکر و زبان باز پرورى مى شود.

3. روش هاى روان درمانى ؛ این روش بیشتر براى افرادى به کار گرفته مى شود که دچار کشمکش هاى عاطفى و اختلالات روانى هستند.

4. روش دارو درمانى ؛ که در آن از داروهاى ضد اضطراب و آرام بخش استفاده مى شود.

5. روش رفتار درمانى ؛ بر اساس این که لکنت زبان ناشى از رفتارهاى سازش نایافته و یا نابهنجار است، در این روش به اصلاح و تغییر رفتار فرد مبتلا به لکنت پرداخته مى شود.

6. روش خود درمانگرى ؛ این روش بیشتر براى بزرگ سالانى که انگیزه قوى براى رفع مشکل خود دارند، مورد استفاده قرار مى گیرد[2].

البته این روش ها به جز روش خود درمانگرى، باید از سوى مشاور یا روان پزشک ارائه شود که در این نوشتار جاى بحث و بررسى آنها نیست.

لکنت زبان در نماز

پرسش 58 . مدتى است در بعضى از نمازها خصوصاً نماز جماعت در هنگام گفتن تکبیرة الاحرام دچار لکنت مى شوم و فکر مى کنم علتش اضطراب و استرس است! مى خواهم دچار لکنت نشوم، ولى این کار برایم مشکل است و کمى لکنت پیش مى آید، لطفاً مرا یارى کنید تا با آرامش تکبیرة الاحرام بگویم. البته من در نمازهاى مستحبى و فرادا، کمتر این مشکل را دارم.

اضطراب ناشى از دقّت و ترس زیاد به دلیل اشتباه شدن تکبیر نماز، باعث مى شود هنگام گفتن آن، دچار لکنت شوید و نتوانید آن را به طور عادى بگویید. بهترین راه حل مشکل، اضطراب زدایى است که در صورت بى توجهى به درمان آن، مى تواند به سرعت گسترش یابد و در گفتن سایر کلمات نیز اختلال ایجاد کند. پس تا جایى که ممکن است آن را ریشه کن سازید و یا اینکه که نگذارید گسترده تر شود.

براى حل این مشکل عمل به توصیه هاى زیر بایسته است:

1. به خود تلقین کنید گفتن تکبیر با گفتن کلمات دیگر هیچ فرقى ندارد و شما کاملا قادرید آن را تلفظ کنید. اگر قبل از نماز، بتوانید با این کار، ترس و اضطراب خود را برطرف سازید، در گفتن تکبیر مشکلى نخواهید داشت. لازمه آن، این است که پس از کمى اندیشیدن براى قانع کردن خود، بسیار عادى بوده و ترسى نداشته باشید؛ زیرا هر چه به این فکر کنید که آیا مى توانید تکبیر نماز را درست بگویید یا نه، بیشتر مضطرب مى شوید و کمتر مى توانید جلوى لکنت زبان خود را بگیرید. در واقع هر چه بیشتر بکوشید لکنت خودتان را متوقف کنید، به طور ناخواسته آن را بدتر مى کنید.

2. نسبت به مشکل هیچ گونه حساسیتى نشان ندهید و از اینکه دیگران متوجه مشکل شمایند، نگران نباشید؛ زیرا ترس و خجالت، باعث تشدید آن مى شود. پس هر چه آرامش بیشترى هنگام نماز داشته باشید و لکنت خود را مشکل مهمى ندانید، آسان تر مى توانید آن را از بین ببرید. اما اگر بخواهید لکنت خود را مخفى نگه دارید، آن را همیشگى کرده اید. حتى به اطرافیان بگویید گاهى در نماز دچار لکنت مى شوید تا ترستان بریزد.

3. وقتى دچار لکنت مى شوید، راحت و آرام باشید و هیچ گونه فشارى به خود نیاورید. اگر بخواهید به زور لکنت به وجود آمده را از بین ببرید، وضعیت بدتر مى شود. پس بهتر است هنگام لکنت آرام باشید و به راحتى تنفس کنید.

4. هنگامى که دچار لکنت مى شوید، حرکات اضافى و عادات نامطلوبى از خود نشان ندهید؛ مثل کج کردن صورت و دهان، گذاشتن دست جلوى دهان، تکان دادن یا خاراندن سر، گشاد کردن سوراخ بینى، کشیدن گوش، حرکات دست و… این حرکات ممکن است به طور موقت سبب کاهش لکنت شود؛ ولى در طولانى مدت آن را تشدید مى کند؛ زیرا سبب انگشت نما شدن و در نتیجه خجالت بیشترى شده و بدین ترتیب لکنت را افزایش مى دهد.

5. بهترین راه درمان این مشکل این است که قبل از «تکبیرة الاحرام» نماز کاملاً آرام و عادى باشید و اصلا نگران درست گفتن یا نگفتن تکبیر نباشید و یقین صد در صد داشته باشید که هیچ مشکلى در گفتن تکبیر ندارید. چنانچه کلمه «اللّه اکبر» را در غیر نماز و یا نمازهاى مستحبى و مانند آن، بدون هیچ نگرانى مى گویید، چنین حالتى را در نماز واجب و جماعت هم داشته باشید. لازمه این کار این است که بدانید دستگاه صوتى شما، هیچ مشکلى براى اداى این کلمه ندارد و تمام علت این مشکل آن است که خیال مى کنید تکبیر را نمى توانید درست بگویید و همین تخیّل سبب ترس و اضطراب مى شود و خود را به شکل لکنت نشان مى دهد. پس هنگام نماز اصلا به آن فکر نکنید و حتى اگر این فکر ناخودآگاه به ذهن شما آمد، به وسیله توجه به خدا و عظمت او و اینکه مى خواهید با مالک تمام عالم صحبت کنید، هم حضور قلب خود را بیشتر کنید و هم فکرتان را از اشتغال به این مشکل منحرف سازید.

درمان لکنت

پرسش 59 . به علت لکنت زبان دوستان کمى دارم، چه باید بکنم؟

لکنت زبان در بزرگسالان، محدودیت هایى را در انتخاب شغل یا پیشرفت حرفه اى و نیز مشکلاتى در روابط اجتماعى فراهم مى کند.

براى به حداقل رساندن این محدودیت ها و کاهش مشکلات، دو راه کار اساسى پیشنهاد مى شود:

1. درمان لکنت ؛ 2. پذیرفتن و سازگارى با لکنت.

درمان لکنت

یکى از روش هاى متداول و مؤثر در درمان لکنت، «روش خود درمانگرى» است. این روش در واقع نوعى رفتار درمانى تلقّى مى شود و بر این اساس استوار است که فرد با انگیزه اى قوى و ایجاد تغییرات لازم، در زمینه بازخوردها و نگرش هایش نسبت به لکنت خود، برنامه اى منظم و مشخص داشته باشد و به طور جدى و مصمم اختلالات گویاى خود را اصلاح کند. از آنجا که لکنت مربوط به فرد است؛ خود او نیز مى تواند تغییرات و اصلاحاتى در رفتار خود ایجاد کند. افراد بزرگسال مى توانند با استفاده از روش خود درمانگرى، مشکل خود را حل کنند.

براى انجام این روش سه مرحله را باید طى کنند:

1. اضطراب زدایى: ریشه لکنت زبان مى تواند اضطراب باشد؛ بنابراین فرد مبتلا باید اضطراب زدایى شود.

2. غلبه بر ترس ؛ از طریق یادگیرى زدایى مى توان بر ترس غلبه پیدا کرد.

3. افزایش مهارت هاى اجتماعى[3].

بدون تردید با درمان لکنت از طریق روش خود درمانگرى یا سایر روش ها بسیارى از مشکلات شما – از جمله روابط اجتماعى و دوست یابى – حل خواهد شد. اما اگر به هر دلیلى موفق به درمان لکنت زبان نشدید، نوبت به راه کار دوم (یعنى پذیرش مشکل و کنار آمدن با آن) مى رسد.

گفتنى است افراد صد در صد سالم، بسیار نادر و کمیاب اند و تقریبا بیشتر افراد، دچار مشکلات جسمانى، روانى و اجتماعى هستند و شما نیز یکى از این افراد هستید؛ با این تفاوت که مشکل شما لکنت زبان است. بنابراین چاره اى نیست که انسان خودش را هر چه هست – با همه جنبه هاى مثبت و منفى اش – بپذیرد. افرادى که خود را مى پذیرند بهتر مى توانند با مشکلات کنار بیایند؛ در غیر این صورت هم با خودشان و هم در روابط اجتماعى، با مشکلات عدیده اى رو به رو مى شوند، مانند هیجان هاى منفى، ترس، رنج، شرم، احساس گناه کارى و… بنابراین تلاش کنید خود را با همه کاستى ها بپذیرید تا راحت تر بتوانید با دیگران روابط دوستانه برقرار کنید.

براى اینکه مردم شما را بیشتر دوست بدارند، به راه کارهاى زیر عمل کنید:

1. به دیگران صمیمانه علاقه نشان دهید ؛

2. لبخند بزنید ؛

3. نام افرادى که با آنها برخورد دارید، حفظ کنید (نام یک فرد از نظر او زیباترین و خوشن لحن ترین چیزى است که مى شنود) ؛

4. شنونده خوبى باشید و دیگران را تشویق کنید درباره خودشان با شما حرف بزنید ؛

5. درباره علایق دیگران، با آنها صحبت کنید ؛

6. کارى کنید افراد احساس کنند، مهم هستند و این را صمیمانه انجام دهید[4].

---

پی نوشت ها

[1]. براى مطالعه بیشتر ر.ک: پریرخ دادستان، روان شناسى مرضى تحولى از کودکى تا بزرگسالى، ج 3، اختلال هاى زبان، ج 3، ص 65، انتشارات سمت، چاپ اول 1379.

[2]. غلامعلى افروز، مقدمه اى بر روان شناسى و آموزش و پرورش کودکان استثنایى، ص 92 و 93، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهاردهم، 1374 ؛ همان، خود درمان گرى .

[3]. براى آگاهى بیشتر ر.ک: غلامعلى افروز، خود درمانگرى لکنت، انتشارات دانشگاه، تهران.

[4]. براى آگاهى بیشتر ر.ک: دیل کارنگى، آیین دوست یابى، نشر پیمان، چاپ اول، 1379.