“تانیا” یا مطالعه عرفان یهودی

جلسه چگونه آغاز می شود؟‌ استاد شالوم در صحن کنیسه می نشیند و کتاب “تانیا” را می گشاید و شاگردان هر کدام کتاب خویش را باز می کنند و فصل مورد نظر را مطالعه می کنند. پیش از آغاز حلقه خوانش شاگردان و استاد پیمانه ای از شراب می نوشند و استدلالشان این است که نوشیدن شراب فرد را مستعد اشراقات و الهامات قرار می دهد. سپس استاد شالوم قطعه ای از متن تانیا را می خواند و سپس در باب آن بحث می کند. نحوه بحث اینگونه است که کلمات و مفاهیم به دو زبان عبری و روسی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و شاگردان هر کدام در بحث مداخله می‌کنند ولی همزمان شما شاهد هستید که نوعی “تامل” و “سکوت” در این حلقه به چشم می‌آید و این نشان می دهد که تانیا-خوانی صرفاً قرائت کتاب مقدس در بین این کلیمیان نیست بل دیالکتیک بین عقل و دل در کار است. 

نکته جالب توجه این است که زبان “روسی” چنان ظرفیتی برای این کلیمیان مشتاق عرفان پیدا کرده است که مفاهیم گنوسی و دینی تورات به این زبان صورتبندی می شود و حتی زمانیکه کلمه ای به عبری بیان میشود استاد شالوم با استفاده از زبان روسی تلاش می کند پیچیدگی های متن را در زبان روسی تبیین کند. به سخن دیگر، ما در اینجا با یک پدیده جالب روبرو هستیم و آن کولونایز کردن زبان روسی در قالب مفاهیم عرفان یهودی هستیم که خود قابل مطالعه است. از استاد شالوم در باب فرم حلقه عرفانی می پرسم و اینکه آیا ذکری هم در حلقه تانیا خوانی رخ می دهد؟‌ پاسخ او قابل تامل است. او می گوید که در اینجا ما تلاش می کنیم متن را درک کنیم و این درک از راه تعامل مفهومی به وقوع می‌پیوندد و ذهن نقش کلیدی دارد ولی تاثیرات این درک مفهومی در ذهن محبوس نمی گردد بل بر “روح” آدمی تاثیر خود را می گذارد. 

از استاد شالوم پرسیدم که این متن که او مورد خوانش قرار می دهد آیا در سنت خاصی قرار دارد یا او این متن را در خلاء می خواند؟‌پاسخش این بود که این متن در یک سنت و سلسله مفسرین مورد خوانش قرار می گیرد و قرار شد در جلسه بعدی درباره این سنت تانیا خوانی و سلسله مفسرین که به شالوم در کنیسه سن پطرزبورگ می رسد صحبت کنیم.

کتاب تانیا در باب چیست؟ تانیا مهمترین متن “جنبش شابات” است. این متن چارچوب اصول عملی و عرفانی “فلسفه شاباد” را ترسیم می کند. نویسنده این کتاب خاخام اشنور سلمان اهل لیادی در بلاروس است که در سال ۱۷۴۵ متولد شد و در سال ۱۸۱۲ در کورسک از دنیا رفت. 

در تاریخ ادیان و نحله های گنوسی او را بنیانگذار جنبش Chabad-Lubavitch می خوانند. این جنبش گنوسی ذیل سنت یهودیت حسیدیک دسته بندی می گردد. واژه حسیدیک در زبان عبری به معنای “پرهیزگاری” می باشد و این سنت  در قرون ۱۲ و ۱۳ میلادی در آلمان شکل گرفت و ایده محوری آن این است که ریاضت را با عرفان یهودی ترکیب می‌کند. در این سنت گنوسی که در میان مردم عادی که علاقه‌مند بودند از قوانین مذهبی ظاهری به سمت باطن دین حرکت کنند طرفداران زیادی یافت. یهودیان حسیدی شاخه‌ای از یهودیان ارتدکس محسوب می گردند. 

خاخام اشنور سلمان اهل لیادی تاکید شدیدی بر مفهوم “شاباد” (Chabad) دارد. جالب است بدانید شاباد همان کلمه سبت یا شنبه است که برای کلیمیان اهمیت ویژه ای دارد و همزمان این واژه مخفف سه مفهوم کلیدی در عرفان و فلسفه خاخام اشنور سلمان اهل لیادی است:

Cha مخفف Chochmoh حکمت

B مخفف Binah ادراک

D مخفف Da’at معرفت

به عبارت دیگر، شاباد مفهومی است در باب مطالعه و ادراک خداوند و نسبت او با عالَم. موضوع اصلی “تانیا” بحران هویت است که “کلیت وجود” را مورد هجمه قرار می دهد. “تانیا” این پرسش را مطرح می کند که انسان چیست؟‌ چرا ایامی وجود دارد که فرد با قرائت تورات به وجد می رسد و احساس قرب به او دست می دهد ولی ایامی دیگر در زندگی فرد وجود دارد که هیچ چیز نمی تواند “ملال” او را تسکین دهد؟ چرا بر انسان لحظه هایی وجود دارد که از شرارت و حضور فساد احساس برائت و انزجار می کند ولی لحظات دیگری نیز وجود دارد که او دچار وسوسه می شود و فریب دنیا را می خورد؟ به دیگر سخن، انسان به واقع چه موجودی است؟‌ آیا ما باید هواهای نفسانی و طبیعت حیوانی خود را نادیده بانگاریم یا با آنها کنار بیاییم؟ و پرسش بعدی این است که چگونه انسانی که دارای “روح الهی” است می تواند مملو از هواهای نفسانی باشد؟‌ این دوگانگی را چگونه می توان تبیین کرد؟ “تانیا” تلاش می کند به انسان این آگاهی را بدهد که چگونه با این دوآلیسم مواجهه یابد و در زندگی روزمره چگونه راه سلوک به باطن تورات را بیابد. به تعبیر رساتر، “تانیا” می آموزد که چگونه این شکاف را می توان پر کرد و وحدتی بین ظاهر دین و “روان درونی” یک فرد یهودی.

سیدجوادمیری