ترک خود ارضایی پس از عادت به آن

پرسشگرگرامی. ترک ناگهانی خودارضایی برای کسانی که سالها است به آن عادت کرده اند ممکن نیست. بنابراین سعی کنید ابتدا تکرار آنرا کم کنید و به هفته ای و سپس به ده روز یک بار برسانید تا هم در مسیر توبه و ترک باشید و هم از آسیب های فراوان آن در امان باشید. به مطالب زیر توجه نمایید :
الف ) حرمت و گناه خود ارضایی:

در این زمینه گفتنی است «استمنا» یا «خودارضایى» یکى از راه هاى انحرافى در ارضاى میل جنسى است که نسل جوان را در معرض آسیب هاى جدى قرار مى دهد. این کار عادت بسیار زشت و زیان آوری است که می تواند استعداد و توانایی های فراوان یک جوان را به نابودی بکشاند و حال و آینده او را تباه کند. استمنا و یا به عبارتی خود ارضایی، از نظر شرعی واخلاقی، حرام و گناه محسوب می شود. این عادت ناپسندی به لحاظ اخلاقی، بعد معنوی انسان را به سختی می آزارد، روح او را تاریک می نماید، آزادی معنوی انسان را سلب می کند و در مسیر خود سازی و کمال، آدمی را با چالش جدی مواجه می کند. مطابق تحقیقات انجام شده توسط روانشناسان، خود ارضایی نوعی اعتیاد و بیماری زشتی است که آثار و ضررهای فراوانی بر جسم و روان آدمی باقی می گذارد.
کسانی که گرفتار این عمل شنیع شده اند، آن را گریزگاهی فرعی و عاجل برای خارج شدن از فشار جنسی و پاسخی برای لذت طلبی خود تصور می کنند، در صورتی که اگرتوجه نمایند، بدین وسیله گرفتار آثار و تبعات زیان آوری می شوند که گاها قابل جبران نیست.
شهوت یکی از اموری است که با طبیعت انسان در آمیخته و در جای خود از نعمت های خداوند است، ولی اگر از حالت تعادل خارج و بر افروخته شود، ممکن است سرمایه های عظیم انسانی را به خاکستر تبدیل کند. این نیرو به طور قطع نیاز به ارضاع دارد، ولی با روشی که با نظام طبیعت و شریعت سازگار باشد.
خدای متعال که به حکمت بالغه اش این غریزه را در نهاد انسان گزارده ، تا نسل انسان باقی بماند، از روی رحمت و هدایت خود راه های آسان و معقول کنترل و ارضاع آن را پیش پای او قرار داده است و نسبت به بیراهه ها و انحراف از مسیر درست نیز، هشدارهای لازم را به انسان داده است ،راههایی که باید با شناخت و عمل به آنها، سلامت جسم و جان خویش را پاس بداریم و از خطر و پی آمد کارهایی همچون خود ارضایی و مانند آن برهانیم.
حرمت خودارضایی در آیات و روایات:
خداوند در سوره مؤمنون می فرماید یکی از ویژگی های انسان های مؤمن این است که در مسائل جنسی خودشان را از آلوده شدن به گناه حفظ می کنند و صرفا از طریق ازدواج غریزه جنسی خود را ارضا می کند سپس می فرماید هر کس از غیر مسیر ازدواج غریزه جنسی خودش را ارضا کند از تجاوز کاران است «الذین هم لفروجهم حافظون . الا علی ازواجهم او ما ملکت ایمانهم فانهم غیر ملومین . فمن ابتغاء وراء ذلک فاولئک هم العادون » و عمل استمنا مشمول آیه 7 سوره مؤمنون می شود که می فرماید هر کسی غیر از این طریق را (جهت بهره گیری جنسی) طلب کند تجاوزگر است».
علاوه بر این در سخنان گهربار معصومین(ع) نیز از عمل استمنا به زشتی یاد شده و مورد نهی قرار گرفته است که در اینجا به احادیثی از پیامبر(ص) و امام صادق(ع) اشاره می کنیم:
1. امام صادق(ع): روز قیامت خداوند با شخص خودارضا گفت و گو نمى کند و از چشم خدا مى افتد. (میزان الحکمة، ح 18749)
2. رسول خدا(ص): لعنت خدا و ملائکه خداوند و تمام بشر بر شخص خودارضا. (همان، ح 18748)
3. رسول خدا(ص): کسى که خودارضایى مى کند، ملعون است. (همان، ح 18751)
4. امام صادق(ع): خودارضایى گناه بزرگى است که خداوند در قرآن از آن نهى فرموده است. (همان، ح 18750)
5. امام صادق(ع): براى کسى که خودارضایى کند در قیامت عذاب دردناکى در نظر گرفته شده است. (همان، ح 18749)
علاوه این عمل شیطانی است که خداوند نهی کرده که از شیطان تبعیت کنیم و فرموده: لا تعبد و الشیطان ائمه دین علیهم السلام مفسران قرآن و تبیین کنندگان مراد واقعی آیات الهی هستند.
هر چه در قرآن صریحا نیامده در کلام ایشان مطرح شده است.
احادیث هم این طور نیست که همگی تحریف شده باشند معیارهائی برای تشخیص صحیح از غیر صحیح وجود دارد اگر سند بعضی از روایات محکم و قوی نباشد دلیل بر این نیست که هزاران روایت که در کتب معتبر آمده غیر قابل اعتماد باشند.
عملی که از نظر پزشکی و علوم روز هم مردود و مذموم است و مشکلات فراوانی را به دنبال می آورد و در روایات هم مورد نهی قرار گرفته و پیامبر (ص) قاعل آن را ملعون نامیده تردیدی درقبح این عمل وجود ندارد. (بحارالانوار، ج 104، ص 30، روایت 1 و 2)

کبیره بودن:

به طور قطع خود ارضایی یکی از گناهان است . در این زمینه برخی از عالمان دینی و اخلاقی نسبت به کبیره بودن آن نیزتاکید نموده اند. از میان ایشان خصوصا مرحوم شهید آیه الله دستغیب در کتاب خویش گناهان کبیره فصلی را گشوده و بر بزرگی آن تاکید نموده است .
از نظر شرعی، ملاک کبیره بودن یک عمل، وعده عذاب از جانب پروردگار می باشد. در این زمینه امام صادق (ع) و در ضمن روایتی از عذابی دردناک برای فاعل آن خبر داده است. آن حضرت(ع) فرموده است: «سه دسته از مردمان اند که خدای متعال در روز قیامت به ایشان نگاه رحمت نمی افکند، آنها را تذکیه نمی نماید و عذابی دردناک برای ایشان فراهم نموده است: کسی که موی سپید خود را می کند، کسی که با خود نکاح (استمناء) می نماید و کسی که مفعول واقع می شود».
به فرض صغیره بودن گناه خود ارضایی در صورت عدم تکرار، ملاک دیگر کبیره بودن گناه، تکرار و به تعبیر روایات اصرار بر آن است ، به همین دلیل چون به طور معمول، خود ارضایی، در افرادی که به آن گرفتارند ، به صورت عادت و اعتیاد در می آید ، تبدبل به گناه کبیره می شود.
البته حرمت و بزرگی گناه خود ارضایی در حد گناهانی همچون زنا و لواط نیست، ولی در عین حال شرایط آن به گونه ای است که می توان گفت: ضررهای بدنی و روانی آن از این دو معصیت بیشر است ؛ زیرا موقعیت برای آنها همیشه مهیا نیست، ولی موقعیت برای خود ارضایی و عادت به آن همیشه مهیا می باشد.
ج ) توبه و جبران خود ارضایی
ابتدت متذکر می شویم هر گناهی قابل توبه است و خداوند خود فرموده است : «ان الله یغفر الذنوب جمیعا؛ خداوند همه گناهان را می آمرزد» ، پس در هیچ حالتی نباید از توبه و بخشش گناهان و رحمت الهی ناامید شد، چرا که گناه ناامیدی از خداوند حتی از قتل انسان نیز بزرگتر است. اگر انسان هر روز گناه کند و توبه خود را بشکند و باز واقعا پشیمان شود و توبه نماید، توبه او پذیرفتنی است و نباید از رحمت خداوند ناامید گردد.
بازآ بازآ هر آنچه هستى بازآ گر کافر و گبر و بت پرستى بازآ
این درگه ما درگه نومیدى نیست صد بار اگر توبه شکستى بازآ
امام رضا (ع) مى فرمایند: (التائب من الذنب کمن لاذنب له) توبه کننده از گناه مانند کسى است که هیچ گناهى ندارد، (میزان الحکمه ج، 1 باب التوبه ر، 2116).
* توبه در حقیقت پشیمان شدن از گناه و بازگشتن از راهی است که انسان در گذشته بر خلاف رضای پروردگار رفته است . توبه حقیقی نیز همان توبه نصوح است؛ یعنی توبه و پشیمانی بدون بازگشت. اگر کسی احساس کند که واقعا از گذشته خود نادم و پشیمان گشته و راه خود را به سوی خداوند عوض کرده، باید بداند که اهل توبه واقعی است و اینچنین توبه ای هرگز رد نمی شود.
* برای جبران گناه در برخى موارد مانند غیبت و تهمت که حق الناس هستند ، گرفتن رضایت از طرف مقابل در صورت امکان لازم است، ولى در مورد گناهانى همچون خود ارضایی که حق الله است ، پشیمانى واقعی، تصمیم بر عدم تکرار و طلب مغفرت از خداوند براى توبه کافى است.در آیه 70 سوره فرقان بیان شده است: «إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً» ( مگر کسانى که توبه کنند و ایمان آوردند و عمل صالح انجام دهند که خداوند گناهان آنان را به حسنات تبدیل مى کند؛ و خداوند همواره آمرزنده و مهربان است. )
ضمناً هرگز گناه خود را براى کسى بازگو نکنید و فقط با خداوند راز و نیاز کرده و از او آمرزش بخواهید که اوآمرزنده اى مهربان است و توبه کنندگان را دوست دارد و با عبادات و اعمال صالح آثار مخرب گناه خود را از بین ببرید.
د ) راهکار های درمان خود ارضایی
1 . علمی ( توجه به عواقب و آسیب های خود ارضائی ) 2 . عملی
1 . علمی ( توجه به عواقب و آسیب های خود ارضائی )
آسیب شناسی خود ارضایی
آسیب هاى ناشى از خودارضایى به گونه هاى مختلفى تقسیم پذیر است که به اختصار به برخى از آنها اشاره مى شود:
یک. آسیب هاى جسمانى
یکى از روش هاى شناخت پیشرفت بیمارى ها در پزشکى، مرحله بندى علایم بیمارى است. براین اساس، برحسب عوارض ایجاد شده در بیمار مبتلا به خودارضایى، سه مرحله بیان شده است:
1. مرحله مشکل ساز . در افرادى که مدتى است گرفتار خودارضایى شده اند، زودرس ترین عوارض ناشى از خودارضایى عبارت است از: الف. خستگى و کوفتگى. ب. عدم تمرکز حواس. ج. ضعف حافظه. د. استرس و اضطراب.
2. مرحله گرفتارى شدید. بروز علایم زیر در فرد گرفتار، نشان دهنده آن است که شدت ابتلاى وى یا مدت آن بیش از مرحله اول است و در نتیجه عوارض شدیدترى ظاهر شده است: الف. خستگى و کوفتگى. ب. نوسان خلق یا تغییرات سریع خلقى. ج. حساسیت بیش از حد و زودرنجى. د. کمردرد. ه. نازک شدن موها . و. ناتوانى جنسى زودرس در جوانى . ز. بى خوابى یا بدخوابى و مشکلات مشابه .
3. مرحله گرفتارى بسیار شدید یا حالت اعتیاد . الف. خستگى و کوفتگى . ب. ریزش شدید موها . ج. تارشدن دید چشم ها . د. وز وز گوش . ه. انزال زودرس و غیرارادى یا خروج منى به صورت قطره قطره . و. درد کشاله ران و ناحیه تناسلى . ز. دردهاى قولنجى در ناحیه لگن و استخوان دنبالچه .
دو. آسیب هاى روحى و روانى
ضعف حافظه و حواس پرتى، اضطراب، منزوى شدن و گوشه گیرى، افسردگى، بى نشاطى و لذت نبردن از زندگى، پرخاشگرى، بداخلاقى و تندخویى، کسالت دائمى و ضعف اراده، احساس حقارت، عدم اعتماد به نفس، احساس گناه و عذاب وجدان بروندادهاى روانى و روحى خودارضایى است. شرح پاره اى از این موارد در مباحث گذشته روشن شد.
سه. آسیب هاى اجتماعى
ناسازگارى خانوادگى، بى میل شدن به همسر و ازدواج، ناتوانى در ارتباط با جنس مخالف و همسر، احساس طرد شدن، از بین رفتن عزّت، پاکى، شرافت و جایگاه اجتماعى، دیر ازدواج کردن و لذت نبردن از زندگى مشترک . جهت آگاهى بیشتر نگا: – قائمى، على، خانواده و مسائل جنسى کودکان، تهران: انتشارات انجمن اولیا و مربیان جمهورى اسلامى ایران، چاپ دهم، 1376.
چهار. آسیب هاى معنوى و اخروى
هیچ یک از آسیب هاى پیش گفته، به اهمیت آسیب هاى معنوى نیست؛ زیرا آسیب هاى معنوى، جان و دل و به عبارت دیگر کنه حقیقت وجود آدمى را تباه مى سازد. خودارضایى از نظر دین یک گناه است و به تعبیر قرآن زنگار بر دل مى نهد: « کَلاَّ بَلْ رانَ عَلى قُلُوبِهِمْ ما کانُوا یَکْسِبُونَ چنین مباد! بلکه اعمال (ناشایست) دل هاى آنان را زنگار زده است». (مطففین (83)، آیه 24)
زنگ یا زنگار در اشیاى مادى، همان چیزى است که روى فلزات و اشیاى قیمتى مى نشیند و معمولاً نشانه پوسیدن و از بین رفتنِ شفافیت و درخشندگى آن و در نهایت ضایع شدن و از بین رفتن آن است.
علامه طباطبایى در تفسیر المیزان طباطبایى (ج 20، ص 385) مى فرماید: از آیه شریفه سه نکته استفاده مى شود: 1. اعمال زشت، نقش و صورتى به نفس و روح انسان مى دهند؛ 2. این نقش و صورت خاص، مانع آن است که نفس آدمى حق و حقیقت را درک کند؛ 3. نفس آدمى به حسب طبع اولیه اش صفا و جلایى دارد که با داشتن آن، حق را آن طور که هست درک مى کند. همچنین آسیب هاى معنوى جهان گذران را در مى نوردد و اگر اصلاح نگردد، حیات جاودان آدمى را در معرض تباهى و شوربختى قرار مى دهد.
از این رو نصوص دینى نسبت به آن هشدارهاى لازم را داده اند. امام صادق علیه السلام نیز مى فرماید: «با سه گروه خداوند در روز قیامت سخن نمى گوید و پاکشان نمى خواند و عذابى دردناک دارند، از آن سه اند، خودارضایى کننده و کسى که لواط دهد». (همان، ح 19049)
با توجه به آسیبهای فراوان خود ارضایی و حرمت آن فرد مبتلا به فکر ان ممی افتد که به دنبال درمان آن باشد و با عمل کردن جدی و مداوم راهکارهای ارایه شده خود را از آن رهایی بخشد و آرامش را برای خود به ارمغان بیاورد فردی که نیاز جنسی خود را به صورتی صحیح ارضاء نماید دچار فشار جنسی نخواهد شد و اگر شرایط ازدواج را ندارد با راهکارهای ارائه شده این نیاز را به تعویق اندازد و شرایط ازدواج آسانی را برای خود فراهم آورد .
2 . عملی
راههای جلوگیری و درمان عملی خود ارضایی
بهترین درمان عملی برای ترک این گناه، ازدواج است که خوشبختانه انجام داده اید ، در اینجا راهکارهای دیگری خدمتتان ارائه می کنیم که با به کارگیری این نکات، حتماً می توانید بر مشکلتان غلبه کنید خصوصاً شما که جوانی متدین و پایبند به اصول دینی هستید و همین ایمان نیروی محرک بسیار خوبی برای حل مشکلتان خواهد بود.
1. نخستین گام برای درمان این عادت شوم، این است که باور داشته باشید این مشکل درمان پذیر است. نورمن وینسنت پیل روان‌شناس آمریکایی چنین می‌گوید: « هرگز کلمه نمی‌شود را به کار نبرید؛ زیرا کاربرد آن یعنی قبول آن»(1). بسیاری از کسانی که مدت های طولانی گرفتار خود ارضایی بوده اند، با توکل بر خدا و تلاش و جدیت خودشان توانسته اند این عادت زشت را کنار بگذارند. حتی کسانی را می شناسیم که بیش از ده سال به این عادت مبتلا بوده اند ولی موفق به ترک شده اند. پس به هیچ عنوان نباید ناامید و مأیوس شوید و دست از تلاش بردارید. نه تنها کلمة نمی‌تواند را بر زبان نیاورید، حتی اجازه ندهید به ذهنتان هم بیاید.
2. نکتة دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد تدریجی بودن درمان‌است. فردی که چند ماه و یا چند سال گرفتار این مشکل بوده، نباید از خودش انتظار داشته باشد که در عرض چند روز یا چند هفته بتواند این کار را ترک کند؛ همین که به تدریج بتواند از تعداد دفعات آن بکاهد، پیشرفت خوبی کرده است. کسی که به خود‌ارضایی عادت کرده باشد، برای درمانش نیاز به زمان دارد؛ درست مثل کسی که معتاد به مواد مخدر شده باشد. چنین شخصی نباید در درمان عجله کند و اگر بعد از مدتی دید هنوز مشکلش حل نشده، نباید ناامید گردد. درمان مشکلی که به صورت عادت درآمده است ،در زمان کوتاه، معمولاً غیر ممکن و یا خیلی مشکل است. گاهی اوقات درمان خود‌ارضایی، حداقل به همان میزانی که فرد مبتلا به این کار بوده، نیازمند زمان است. البته گاهی اوقات هم فرد با ارادة قوی خودش، پس از سال‌ها ابتلا به خود‌ارضایی، در عرض مدت کوتاهی این کار را ترک می‌کند. پس نباید عجله کنید و از میدان مبارزه بیرون روید. به هر میزان که بتوانید تعداد دفعات این عمل را کم کنید, خودش موفقیت به شمار می‌رود.
3. برخی از روان‌شناسان خود ارضایی را «مرض تنهایی» نام نهاده‌اند.(1) این مطلب به خوبی نشان می‌دهد که تنهایی یکی از زمینه‌‌های ابتلای فرد به خود ارضایی است. پس نباید به هیچ عنوان تنها بمانید. به هر طریق ممکن از تنهایی چه در خانه و چه در بقیه مکان ها فرار کنید. چون معمولاً افراد در حضور دیگران دست به خودارضایی نمی‌زنند، پس لازم است که زمینة تنها بودن خودتان را از بین ببرید و بدین وسیله گامی بلند در جهت درمان مشکلتان بردارید.
4. نکتة دیگری که برای درمان این مشکل باید مورد توجه قرار گیرد، کنترل نگاه است. تصاویر و خیالاتی که به ذهن فرد می‌آید به علت فیلم‌ها، عکس‌ها و تصاویری است که دیده است. اگر در گذشته خیلی به این مطلب پایبند نبوده‌اید‌، از همین الآن تصمیم جدی بگیرید که چشم و نگاهتان را کنترل کنید. برای خودتان قانونی وضع کنید که اگر به نامحرم نگاه شهوانی و غیرعادی کردید و یا فیلم و تصویری را دیدید، فلان تنبیه را اعمال کنید. مدتی این برنامه را اجرا کنید، می‌بیند که موفق خواهید شد.
5. همان طور که حواس ظاهری نقش مهمی‌در تحریک میل جنسی دارند، فکر و خیال پردازی نیز سهم بسزایی در این زمینه به خود اختصاص می‌دهد. بعضی از افراد در کنترل حواس ظاهری خود موفقند؛ ولی کنترل فکر و خیال را خیلی جدی نمی‌گیرند و از همین‌جا ضربه می‌خورند. دائماً در خیال خود صحنه‌های غیر اخلاقی را تجسم می‌کنند و همین امر ممکن است آن‌ها را به سمت گناه سوق دهد.
دستورالعمل هایی که رعایت آنها برای ترک این کارمفید است :
1ـ سعی شود تا همیشه پیش از خواب مثانه خود را تخلیه کرده و شب ها غذایی سبک میل کنند. 2ـ هرگز شکم خود را بیش از حد معمول پر نکرده بلکه تا چند لقمه دیگر که جای دارند دست از غذا بکشند. 3ـ از پوشیدن لباسهای تنگ و چسبان (به خصوص لباس زیر این چنینی) اجتناب ورزند. 4ـ هرگز فکر گناه را به ذهن خود راه ندهند و از تصور و تخیل امور جنسی و شهوانی سخت پرهیز نمایند. 5ـ از خواندن، شنیدن، نگاه کردن به امور و تصاویر شهوت آفرین دوری کنند. 6ـ از خوردن مواد غذایی محرک مانند: خرما، پیاز، فلفل، تخم مرغ، و غذاهای چرب اجتناب و یا به حداقل اکتفا نمایند. 7ـ از نگاه کردن و دست ورزی به اندام جنسی خود پرهیز کنند. 8ـ هرگز به رو نخوابند. 9ـ هیچ گاه تنها در یک مکان نمانند تا فرصت و زمینه گناه از بین برود. 10ـ برای تخلیه انرژی زاید بدن به طور منظم و زیاد ورزش کنند. 11ـ هیچ گاه بیکار نباشند و همیشه برای مشغول ساختن خود به فعالیتی مطلوب و مثبت بپردازند. 12ـ روزه مستحبی بگیرند و اگر قادر هستند، روزه تربیتی بگیرند یعنی به کمترین مقدار غذا و کم حجم ترین نوع غذاها اکتفا کرده و وعده غذایی خود را کم کنند. 13ـ هرگز به نامحرم نگاه نکنند حتی اگر به ارتباط کلامی با آنها مجبور باشند. 14ـ با جنس مخالف رفتار متکبرانه داشته باشند هرگز با روی باز و نرمی با آنها برخورد نکنند. 15ـ هرگاه افکار جنسی به ذهن آنها وارد شد خود را تنبیه کنند. مثلاً با بستن یک کش به مچ دست خود و کشیدن و رها کردن آن به خود هشدار دهند. 16ـ به بدی گناه و عواقب آن بیاندیشند و تا زمانی که به گناه آلوده نشده اند بیشتر در فکر زیانهای آن، خطرات، آبرو ریزی و عقاب آن باشند. 17ـ هرگز از رحمت خدا مأیوس نباشند. 18ـ به محض لغزش فورا توبه کرده و سعی کنند که دیگر تکرار نشود. 19ـ قرآن زیاد بخوانند و در معانی آیات آن تفکر کنند. 20ـ در مجالس مذهبی، دعا و توسل و موعظه زیاد شرکت کنند. 21ـ از کتبی که جنبه موعظه و بیدارگری قلبی دارد بهره گیرند و مقید باشند که در روز چند ساعت به مطالعه این گونه کتب بپردازند. برای مثال مجموعه کتاب های شهید دستغیب توصیه می شود و به خصوص کتاب گناهان کبیره، قلب قرآن، ایمان، قلب سلیم و معاد و. 22ـ اوقات فراغت خود را با مطالعه، ورزش، زیارت، عبادت و عیادت از نزدیکان و… پر کنند. 23ـ به معاد و قیامت فکر کنند. 24ـ ذکر لا حول ولا قوة الا بالله را زیاد بر زبان جاری سازند. 25ـ عبادتهای خود مانند نماز و روزه و غیره، را صحیح و دقیق و در اول وقت انجام دهند و در انجام هر چه کامل تر و بهتر نماز خود بکوشند. 26ـ از محیطهای آلوده، سخت دوری کنند و بیشتر وقت خود را در کتابخانه بگذرانند و بی علت در خیابان های آلوده، نباشند. 27ـ اراده خود را تقویت کنند.
اگر خود ارضایی را به صورت جدی ترک کنید و ورزش و تغذیه سالم داشته باشید عوارض آن آرام آرام برطرف میشود گرچه ممکن است اصلاح برخی از عوارض آن نیازمند طبابت و درمان باشد.
پی نوشتها :
1- صافی، جامع الاحکام، ج2، س1330؛ فاضل، جامع المسائل، ج1، س984؛ تبریزی، استفتاءات س211؛ دفتر: بهجت، مکارم، امام، نوری و خامنه ای
2- تبریزی، استفتاءات، س83 و دفتر: سیستانی و وحید