«تفکر و تعقل» به معنای «به کار گرفتن نیروی عقل و اندیشه، برای استنتاج امور مثمر ثمر است»؛ چنانکه «تفکر علمی»، یک «نظر علمی» را نتیجه میدهد.

«عقل» یکی از مواهب الهی و استعداد مخصوصی است که خداوند متعال به انسان عنایت فرموده تا با بهره‌گیری از آن بتواند در زندگانی خود، راه سعادت و رستگاری را بپیماید. رسول خدا(ص) فرموده‌اند: «خداوند متعال به بندگانش چیزی بهتر از عقل نبخشیده است»[ اصول کافی، ج1، باب عقل و جهل.]

تعقل، تفکر و تدبر از لوازم و مقدمات انس و بهره‌مندی از قرآن و تفسیر صحیح آن هستند.

عقل، قوه درک و فهم کلیات امور و مصالح و مفاسد آن‌ها است. تعقل در قرآن یعنی اندیشیدن در حقانیت آن و در آیات، آموزه‌ها، احکام و اهداف الهی از نزول آن و دیدن مصالح و مفاسدی که قرآن آنان را به جهت پیروی از آنان یا نهی از نزدیک شدن به آن‌ها دنبال می‌کند. و آن که آیات، آموزه‌ها، احکام و اهداف قرآن خلاف عقل سلیم و فطرت پاک نیست.

تفکّر یعنی بررسی علل، اسباب و روابط امور برای کشف مجهولات و پاسخ به پرسش‌ها؛ و تفکر در قرآن، یعنی با فکر، مجهولات و پرسش‌های قرآنی را به کمک آیات و معلومات قرآنی و دینی به معلوم جدید تبدیل کردن.

و تدبُّر از ماده دُبُر به معنای عاقبت اندیشی و آینده نگری و بررسی نتائج و عواقب چیزی می‌باشد. و تدبر در قرآن عبارت است از: بررسی عواقب امور، سر انجام و نتایج کارها، موضوعات و مسائل، و درک رموز و حقائق آیات.

حاصل این که تفسیر قرآن، تلاش عالمانه و روشمند برای رسیدن به معنای مراد خداوند است، و تعقل، تفکر و تدبر درست لازمه‌ی اصلی آن است.