پرسشگر گرامی! مراد از آیه ولایت ، آیه شریفه ای که با عبارت « الله ولیّکم» شروع گردیده است . یعنی آیه 55 از سوره مبارکه مائده است . تفسیر آین آیه شریفه شامل دهها جلد کتاب و تفسیر است .بطور مختصر آیه «اِنَما وَلِیُکُمُ اللهُ وَ رَسولُهُ وَ الَّذینَ امَنوا اَلَذینَ یقیمُونَ الصَلوةَ وَ یؤتونَ الزکوةَ وَ هُمْ راکِعونَ». مائده/55 ، یکی از دلایل مهم در بحث اثبات امامت است. شروع آیه مذکور با واژه مرکب «اِنما» یعنی منحصراً موجب منحصر شدن معنی آیه در امامت و بیانگر این دلیل است . معنی اصلی «ولی» سرپرست است. ولایت یعنی تسلط و سر پرستی: سرپرست شما فقط و فقط خداست و پیغمبر خدا و مؤمنینی که نماز را بپا می دارند و درحال رکوع زکات می دهند. مفسران این قرینه بیانی ادای زکات در رکوع نماز را اشاره به واقعه ای که در خارج یک بار وقوع پیدا کرده ، دانسته اند . چون در دستورات اسلام نداریم که انسان در حال رکوع زکات بدهدتا بگوییم این یک قانون کلی است و شامل همه افراد می شود. لذا شیعه و سنی به اتفاق آن را روایت نموده اند : حضرت علی علیه السلام در حال رکوع بود، سائلی پیدا شد و سؤالی کرد، حضرت اشاره کرد به انگشت خود، او آمد انگشتر را از انگشت حضرت بیرون آورد و رفت . و نیز مورد اتفاق شیعه و سنی است که این آیه در شأن علی علیه السلام نازل شده، یعنی به حکم این آیه آن فردی که چنین کرده. -حضرت علی علیه السلام -به ولایت برای مردم تعیین شده است . البته در محاورات عرفى خودمان نیز این نکته به طور معمول وجود دارد؛ مثلاً در صدد تجلیل برآمده و مى گوییم آنان که مدال طلا را در المپیک ریاضى به خود اختصاص دادند، مایه افتخار کشور ما هستند و یا وقتى شخص مهمى براى سخنرانى مى آید، مى گویند: ایشان تشریف آوردند و… . این در حالى است که در هر دو صورت یک نفر بیشتر مطرح نیست؛ هم برنده مدال طلا یک نفر بوده و هم سخنران یک نفر بیشتر نبوده است؛ ولى با لفظ جمع از آنان یاد مى شود. در سخنان بزرگان، رهبران و شخصیت ها این گونه تعبیرات فراوان دیده مى شود و به خاطر اجتناب از صراحت و نوعى کنایه گویى به این شیوه دست مى یازند. در خطبه هاى نهج البلاغه نیز این شیوه فراوان یافت مى شود؛ مثلاً در مورد «فدک» مى فرمایند: شحّت علیها نفوس قوم و سخت عنها نفوس قوم آخرین ؛ گروهى بر آن بخل و حسادت ورزیدند و گروهى نسبت به آن سخاوت ورزیده و چشم پوشیدند»، (نهج البلاغه، نامه 45). در حالى که مى دانیم یک نفر غاصب بوده و یک نفر از آن چشم پوشیده است. برگرفته از : مجموعه آثار شهید مطهری ج4 – امامت،شهید مطهری به نقل از سایت تبیان
جهت اطلاع بیشتر ر. ک:
– ولایت در قرآن، آیت الله ناصر مکارم شیرازی.
– پیام قرآن، ج1، آیت الله ناصر مکارم شیرازی.
کلمه شریفه {{ولیّ }}در معانی 1- دوست 2- ناصر (یاور) 3 – به معنای سرپرست آمده است . دو معنای اول و دوم در تناقض با دیگر آیات قرآننند .علاوه بر اینکه ادات حصر در آین آیه سلب اجازه از گرفتن دوست یا یاوریکه مد نظر دیگر آیات قرآنی است ، مینماید . لذا منحصر در سومین معناست . حال اگر ما ولیّ را به معنای سرپرست و صاحب‌‌ اختیار معنی کنیم، با سایر آیات قرآن در تناقض نیست. چون امر سرپرستی نمی‌تواند مختص همه باشد. و این‌گونه نیست که هر کس، بتواند بر ما امر و فرمان کند و سرپرست ما شود. مگر فرد یا افرادی خاص که از جانب خدا باشد. و این آیه می‌گوید که امر ولایت به معنای سرپرستی بعد از خدا و رسولش به عهده فرد یا افرادی است که در حال رکوع نماز زکات می‌دهند. در اینجا باید ببینیم که زکات‌دهندگان در حال رکوع نماز چه کسی یا کسانی در هنگام نزول آیه می‌باشند که امر مهم سرپرستی بعد از خدا و رسولش در اختیار آنان می‌باشد. که بهترین شاهد و گواه برای این موضوع، مراجعه به شأن نزول این آیه می‌باشد.
عموم مفسران شیعه »اولی الامر« را بر حسب روایات مأثوره و بعضا بر حسب قرائن داخل در آیه شریفه به ائمه معصومین علیهم السلام تفسیر کرده اند. یعنی اولی الامر امامان معصوم علیهم السلام می باشند. چنان که حضرت رسول صلی الله علیه و آله در پاسخ از این سؤال می فرمایند: ایشان جانشینان من و ائمه معصومین علیهم السلام می باشند . علاوه بر روایات متعدد مفاد آیه نیز بر این مطلب دلالت دارد زیرا در آیه نیز اطاعت از پیامبر و اولی الامر مطلق است وهیچ قید و شرطی ندارد و این دلیل آن است که آنان برخلاف حکم خدا هیچ دستوری نمی دهند. اگر غیر از این را پذیرفتیم ، یک نوع تضاد در حکم خدا در صورت غیر معصوم بودن اینها پیش می آید . و نیز لازم بود که اطاعت از »اولی الامر« مقید باشد و اطلاق آن برداشته شود. با این حساب , منظور از اولی الامر در آیه شریفه کسانی هستند که همانند پیامبر صلی الله علیه و آله معصومند و هرگز خطا یا گناهی از آنان سرنمی زند و به اتفاق دانشمندان شیعه , اینان همان امامان دوازده گانه می باشند, بنابراین اولی الامر واقعی حتی در زمان غیبت نیز خود امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشند.
برگرفته از :
تفسیر شریف المیزان , ج 4, ص 408
برخی نیز گفته اند: »اولی الامر« شامل حاکمان راستین است و لذا آیه شریفه دلالت بر لزوم تبعیت از فقهای جامع الشرایط دارد که منصوب از سوی امام معصوم می باشند. این تفسیر مورد قبول برخی از متفکران شیعی قرار گرفته است .
(اندیشه های فقهی سیاسی امام خمینی , کاظم قاضی زاده , مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری , چاپ اول , 1377, ص 174)
; زیرا براساس احادیث و روایات متعدد, ولی فقیه در زمان غیبت امام معصوم علیهم السلام از طرف آن بزرگواران برای رهبری و اداره جامعه اسلامی , منصوب شده است . چنان که در توقیع شریف از جانب امام زمان (عج ) آمده است : »اما الحوادث الواقعه فارجعوا الی رواه حدیثنا فانهم حجتی علیکم و انا حجه الله علیهم « یا مقبوله عمر بن حنظله که امام صادق علیه السلام می فرمایند: »من کان منکم قد روی حدیثنا و نظر فی خلالنا و حرامنا و عرف احکامنا فلیرضوا به حکما فانی قد جعلته حاکما علیکم فاذا حکم بحکمنا فلم یقبل منه فانما استخف بحکمنا و علینا راد والراد علینا کالراد علی الله و هو علی حد الشرک بالله «؛ (اصول کافی , ج 1, ص 67) روایات متعدد دیگری نیز هست که همگی بیانگر لزوم اطاعت از ولی فقیه است و مخالفت با ولی فقیه را در حد مخالفت با ائمه علیهم السلام و مخالفت با خداوند می داند.
برخی از اهل سنت مراد از اولو الامر را به مطلق امیر و حاکم تفسیر کرده اند.
برگرفته از :
تفسیر الدرالمنثور, جلال الدین سیوطی , ج 2, ص 176 .
نتیجه آنکه آیه شریفه در مقام بیان ولایت و سر پرستی مطلق برای خدا است. که البته لازمه ی اعمال این سرپرستی با توجه به آیات دیگر و صفات کمال الهی، محبت است.
حضرت علی علیه السلام سرپرست از طرف خدا است. علیّ دوست از طرف خدا است. علیّ دوست خدا است . اما با توجه به سیاق آیات، روایات، خطبه غدیر و … فهمیده می شود که مراد این است که علیّ ولایت و سرپرستی از طرف خدا دارد، که آن هم همراه با محبت اعمال می شود . بنا بر تفاسیر فوق ، این آیه شریفه مسلما شامل ولایت فقیه نیز می شود. بنا بر تفسیری , هر چند این آیه به صورت مستقیم شامل ولی فقیه نمی شود; ولی همین آیه با واسطه , اطاعتِ از ولی فقیه را نیز واجب می داند.