1.مطالعه مستمر قرآن:

قبل از هر گونه پژوهش قرآنی، با مجموعه منشور گونه قرآن باید آشنا بود. این آشنایی از طریق مطالعه مستمر قرآن به دست می‌آید. می‌دانید که قرآن مجموعه‌ای دارای ابعاد گوناگون، متنوع از نظر موضوعات و مسائل و در عین حال مرتبط یا یک دیگر است. مجموعه قرآن، ترکیبی همچون طبیعت دارد، یعنی آب یا خاک یا انسان‌‌ها یا جانداران و … آن، در یک بخش مجزا و بریده از دیگر بخش‌‌ها قرار ندارد، بلکه سیستمی بر پدیده‌های طبیعی حاکم است. همین حالت در مجموعه قرآن حاکم است. یعنی در حالی که سوره‌ها و آیه‌های آن جدا از یک دیگرند و در هر سوره یا آیه، از موضوع یا موضوعات فراوانی بحث شده است، اما مجموعه‌ی همه آن در قرآن آمده و به هم مربوط و سیستم واحدی را تشکیل داده است. چنین نیست که مباحث عقیدتی یا اخلاقی و دستوری آن از هم جدا و بریده باشند.مطالعه مستمر قرآن، ما را موفق به مطالعه سیستمی موضوع‌های قرآنی می‌کند و از مطالعه‌ی مکانیکی و بریده و مجزای آن‌ها فاصله می‌دهد.

2. مطالعه تکمیلی موضوع در روایات و تفاسیر:

توجه داشته باشید که هر موضوعی که برای پژوهش انتخاب می‌کنید، با منابع دیگر اسلامی ارتباط دارد و یا مطالعه و بررسی‌هایی در دیگر منابع از آن به عمل آمده است.
پیامبر اسلام(ص) و ائمه اهل بیت(ع)، نقش معلمان قرآن و شرح دهندگان مجملات قرآن را دارند. درباره‌ی هر موضوع قرآنی، نظراتی از آن بزرگان در منابع اسلامی به خصوص تفاسیر روایی مثل: « الدرّ المنثور فی تفسیر المأثور» تألیف جلال الدین سیوطی، «تفسیر القرآن العظیم» از ابن کثیر، تفسیر عیاشی، تفسیر «علی بن ابراهیم قمی»، تفسیر «نور الثقلین» عروسی حویزی، تفسیر «کنز الدقائق و بحر الغرائب» مشهدی قمی و به خصوص در مجموعه « بحار الانوار» علامه مجلسی، مجموعه آیات و روایات مربوط به هر موضوع جمع آوری شده است. خواندن و دانستن این روایات، در فهم درست و بی‌اشتباه مراد آیات کمک زیادی می‌کند.
هم چنین تفاسیری از قرآن که حاوی نظرات صحابه(شاگردان پیامبر) و تابعان(شاگردان صحابه) هستند، در اصلاح برداشت‌ها و دقت پژوهشگر تأثیر فراوان دارد. تفاسیری همچون «جامع البیان فی تفسیر القرآن» طبری، « التبیان فی تفسیر القرآن» شیخ طوسی، «مجمع البیان فی تفسیر القرآن» طبرسی، ما را در این زمینه یاری خواهد کرد.

3. اجتناب از برداشت‌‌های خلاف ظاهر:

در بررسی و پژوهش‌ها نباید بطن گرایی و فهم تأویلی آیه‌ها، موجب مخالفت با ظاهر آیات شود. به طور مستمر باید مراقب ظاهر آیه‌ها بود. به فرموده امام صادق(ع) ایمان به ظاهر و باطن جز از طریق ظاهر ممکن نیست.[ محمد حسین صفار، بصائر الدرجات، ص 536 .] بلکه این دو همیشه در یک راستا هستند. بله؛ اگر برای ظاهر آیه دو معنا وجود داشت و یکی از این دو معنا با باطن هماهنگ بود و توانستید بر انتخاب ظاهر هماهنگ، دلیل و شاهد اقامه کنید، مخالفت با یک معنای ظاهری و انتخاب گزینه‌ی دیگر اشکالی ندارد.

4. قطعی ندانستن برداشت‌های علمی:

فهم قرآن از دقت و ظرافت بالایی برخوردار است. در تطبیق یک قاعده‌ی علمی و دست آورد تجربی بشر بر آیه‌های قرآن، کمال احتیاط لازم است.
بهترین عبرت تاریخی در این مورد، برداشت‌های کلیسائیان از کتاب مقدس و تطبیق برداشت‌‌های غلط خود بر آن بود. روحانیون کلیسا اصرار داشتند که این تفسیرها حقیقت مراد کتاب مقدس است و برداشت‌‌های مخالف را موجب ارتداد می‌شمردند. با آغاز تلاش علمی دانشمندان در مغرب زمین، و اثبات گزاره‌های خلاف کلیسا، چالش بزرگ دیانت و علم آغاز شد که در نهایت کلیسا را با شکست مواجه کرد. و دین کلیسایی، به حاشیه رانده شد.[ ر. ک: ویل دورانت، تاریخ تمدن.]به جهت روشن‌تر شدن حساسیت موضوع یاد آور می‌شویم که بنابر تعریف که امروزه از گزاره‌های علمی یا عنوان «گزاره‌های ابطال پذیر» ارائه می‌شود، نظریات علمی در معرض ابطال هستند – هر چند قرن‌ها از آن بگذرد. – پس باید در انتساب مراد خدای متعال به این نظریات، کمال دقت به عمل آید. بهتر آن است که گفته شود:
«بنابر یک قاعده علمی» یا «احتمالا مراد خدای متعال از آیه چنین باشد» و از انتساب قطعی مراد آیه به آن نظریه علمی اجتناب کرد.

5. پژوهش جمعی:

توصیه می‌شود تا در پژوهش‌های قرآنی به خصوص آن‌جا که جنبه علمی – تخصصی دارد، ترکیبی از دانشمندان آن رشته علمی با دانشمندان تفسیر کار مشترک انجام دهند. ضعف آشنایی با روش‌های برداشت از قرآن و یا روش‌های کار علمی، تأثیر فراوانی در نادرستی برداشت‌های پژوهشگر به دنبال دارد. اگر محقق بر هر دو حوزه‌ی تخصصی احاطه کافی را داشته باشد، اطمینان به برداشت‌ها بالا می‌رود؛ اما اگر اطلاعات وی در یکی از این دو حوزه در سطح عمومی و غیر تخصصی باشد، ضریب احتمال خطا بالا می‌رود.
در صورتی که به هر دلیل، امکان مشارکت با پژوهشگر متخصص وجود نداشه باشد، توصیه می‌شود از مشاوره‌ی متخصصان و ارزیابی دقیق آن‌ها بهره کافی را ببرید. در این صورت نوشته‌ی شما قبل از آن که به طور گسترده مورد انتقاد خوانندگان متخصص قرار گیرد، در ارزیابی و نظارت محدود بررسی شده و در صد خطا در آن به مراتب پائین می‌آید.[ بهجت پور، عبد الکریم، ما و قرآن، ص 150 – 154.]
فصل چهاردهم: احترام و رعایت آداب و احکام قرآن